Dạy kỹ năng sống cho trẻ: Hiểu đúng để làm đúng

Thời gian gần đây dư luận tỏ ra rất bức xúc với cuốn sách “Thực hành kỹ năng sống cho học sinh lớp 1” do TS. Phan Quốc Việt làm chủ biên trong đó có nội dung gây nguy hiểm cho trẻ.

Số là, trong cuốn sách có đưa ra một tình huống bài tập. Nội dung bài tập như sau: “Cô giáo rải một thảm thủy tinh dày trước mặt học sinh và yêu cầu các bạn đi qua đó. Cả lớp đều rất sợ hãi và An cũng vậy. Nhưng cô giáo đã động viên và hướng dẫn giúp An tự tin đi qua thảm thủy tinh. Nhờ vậy mà An đã đi qua thảm thủy tinh một cách dễ dàng.

Khi đi qua rồi An thấy thảm thủy tinh không đáng sợ như mình nghĩ, và An quay lại động viên các bạn để các bạn dũng cảm như An. Cuối cùng cả lớp đều dũng cảm đi qua thảm thủy tinh”.

Trước bức xúc của dư luận, Bộ Giáo dục và Đào tạo đã lên tiếng yêu cầu Nhà xuất bản Giáo dục giải trình cũng như tổ chức thu hồi cuốn sách “Thực hành kỹ năng sống dành cho học sinh lớp 1” có tựa đề bài học "Vượt qua nỗi sợ" xuất bản năm 2014.

Đó chỉ là một ví dụ được báo chí phát hiện trong một rừng các thể loại sách dạy kỹ năng sống như hiện nay. Nói như TS. Vũ Thu Hương - Khoa Giáo dục Tiểu học, Đại học Sư phạm Hà Nội, do khái niệm kỹ năng sống không được hiểu đúng, rồi các loại sách viết về kỹ năng sống cũng nở rộ với rất nhiều quan điểm, cách giáo dục khác nhau... dẫn đến “loạn kỹ năng”.

Kỹ năng sống của trẻ em theo quan điểm UNICEF là bao gồm mọi năng lực tâm lý - xã hội để cá nhân thực hiện các hành vi thích ứng, tích cực nhằm giải quyết hiệu quả các yêu cầu, thử thách trong cuộc sống hàng ngày. Do đó, giáo dục kỹ năng sống không phải là trách nhiệm duy nhất của nhà trường và bằng sách vở.

Thậm chí, với một số kỹ năng sống, dù nhà trường có đưa vào chương trình dạy cho học sinh, song để biến thành kỹ năng thực sự, tức học sinh có thể vận dụng thành thạo trong đời sống hàng ngày thì đòi hỏi gia đình phải hỗ trợ rất tích cực.

Từ ở trường mầm non, trẻ đã được rèn luyện. Lên tiểu học, học bán trú, nhiều trường tổ chức cho các em tự sắp xếp bàn ghế, lấy thức ăn, quét dọn lớp, sắp xếp chỗ ngủ trưa... Các em đều hoàn thành tốt. Tuy nhiên, khi về nhà, nhiều phụ huynh xót con đi học nhiều nên không cho làm gì cả.

Tương tự, một số kỹ năng khám phá cuộc sống, kỹ năng giải quyết các sự cố thường ngày cũng đã được dạy phần nào trong nhà trường, nhưng không ít phụ huynh lại rất cẩn thận và lo xa, giữ chặt con trong nhà nên những gì được học cũng không có cơ hội vận dụng và mai một dần.

Gần đây các trường tiểu học cũng có đưa ra chương trình rèn kỹ năng sống cho học sinh bằng cách cho các em tham gia chương trình dã ngoại vòng quanh các di tích lịch sử bằng xe bus, đi bộ.

Trong ngày đó, các em được thực hành kỹ năng xem bản đồ xe bus, bản đồ tìm đường đi bộ, hợp tác nhóm, giao tiếp, thuyết phục, mua thức ăn, tính toán chi tiêu (mỗi nhóm được phát một số tiền đủ dùng trong ngày), giải quyết vấn đề (qua các nhiệm vụ được giao, có khi là câu đố, mật thư, yêu cầu tóm tắt lịch sử...)...

Tuy nhiên, dù có đội ngũ tổ chức đi kèm nhưng một số phụ huynh vẫn tỏ ra lo lắng nên vẫn đi cùng với đồ đạc tiếp tế theo sau. Liệu sự đùm bọc, lo lắng thái quá ấy có làm mất đi cơ hội để các em rèn luyện không?

Trông người lại ngẫm đến ta

Trẻ em Nhật được đánh giá có kỹ năng sống tốt nhất trên thế giới. Ở Nhật không có sách giáo khoa dạy riêng về kỹ năng sống, nhưng học sinh Nhật có một môn học Đạo đức ở trường cũng dạy những nội dung gần như bao hàm trong đó.

Điều quan trọng hơn cả người Nhật quan niệm dạy kỹ năng sống cho trẻ không phải bắt đầu từ khi trẻ đi học, mà nó cần được dạy ngay từ khi trẻ mới sinh ra, và cha mẹ chính là những người thầy đầu tiên và quan trọng nhất để trẻ có được những điều ấy.

Chúng ta hãy tham khảo 5 quy tắc vàng của các gia đình Nhật trong việc rèn kỹ năng cho con từ những giai đoạn 0 đến 6 tuổi-giai đoạn đặt nền móng cho trẻ.

Thứ nhất là, trải nghiệm cùng thiên nhiên để thích ứng với môi trường và học hỏi từ thế giới tự nhiên. Thứ hai là, để trẻ tự do thể hiện ý chí của mình thay vì áp đặt. Thứ ba là, coi trọng việc giáo dục đạo đức trong gia đình, vun đắp kỹ năng giao tiếp với mọi người. Thứ tư là, kiên nhẫn để lắng nghe và trò chuyện cùng con khi con phản kháng. Cuối cùng là chơi cùng con.

Nếu như nhiều cha mẹ Việt Nam coi việc rèn luyện kỹ năng sống cho con là trách nhiệm của nhà trường, thì người Nhật coi nó là vai trò của cha mẹ rồi mới đến nhà trường.

Kỹ năng sống cần phải hiểu là thuộc phạm trù đạo đức, tư cách của một con người, là những kỹ năng, năng lực thiết yếu cần được rèn luyện ngay từ khi còn nhỏ. Ví dụ như thói quen sinh hoạt đúng mực, luôn xây dựng cho mình tinh thần tự giác, tự lập, tự chủ trong suy nghĩ và hành động, vừa có tinh thần cầu thị, vừa có kỹ năng tự giải quyết các vấn đề liên quan đến cá nhân, hay kỹ năng xây dựng mối quan hệ với người khác trong tập thể chẳng hạn. Cần phải nhìn nhận rằng đó chính là những điều gần gũi trong cuộc sống hàng ngày của chúng ta chứ không xa vời, giáo lý.