TPP và nguy cơ từ chính sách lao động

Hiệp định Đối tác xuyên Thái Bình Dương (TPP) được đánh giá là sẽ mang lại nhiều cơ hội việc làm cho lao động Việt Nam. Theo đánh giá gần đây của Ngân hàng Thế giới, trong số những nước tham gia ký TPP, Việt Nam vốn là nền kinh tế có mức GDP bình quân đầu người thuộc hàng thấp nhất, song lại có lợi thế so sánh độc đáo, đặc biệt là trong những ngành sản xuất có mức độ sử dụng lao động cao.

Tuy nhiên, một số ý kiến gần đây lại cho rằng gia nhập TPP đòi hỏi DN Việt Nam phải đáp ứng một số tiêu chuẩn ngặt nghèo hơn về lao động, môi trường làm việc... kéo theo đó chi phí tuân thủ cao hơn. Điều này đặt ra vấn đề lợi thế nhân công giá rẻ có thể sẽ mất dần theo tiến trình thực hiện TPP.

DN Việt khó bắt kịp tiêu chuẩn về lao động trong TPP

Theo nội dung tóm tắt của Hiệp định TPP được công bố gần đây, các thành viên tham gia đã đồng ý có luật quy định mức lương tối thiểu, số giờ làm việc, an toàn và sức khỏe nghề nghiệp. Những cam kết này áp dụng cả với các khu chế xuất.

Như vậy, việc các nước thành viên TPP phải thực thi các nguyên tắc và quyền cơ bản tại nơi làm việc, cũng như thực hiện quyền của người lao động, các tiêu chuẩn lao động, đặc biệt là về những điều kiện tối thiểu như an toàn vệ sinh lao động, thời gian làm việc và nghỉ ngơi, tiền lương tối thiểu… theo tuyên bố năm 1998 của Tổ chức Lao động quốc tế (ILO), sẽ giúp nâng cao điều kiện làm việc cho người lao động.

Tuy nhiên, chuyên gia kinh tế, TS. Nguyễn Minh Phong cho rằng, việc tuân thủ để tránh bị điều tra, bị kiện và bị phạt, cũng như áp lực cạnh tranh nhằm nâng cao các yêu cầu tối thiểu về an toàn lao động, tiền lương, giờ làm việc, vệ sinh lao động, cùng cơ chế giám sát và chế tài đặt ra trong TPP… sẽ tạo ra không ít thách thức về chi phí tuân thủ cho DN Việt Nam.

Để được chọn làm đối tác của nhà nhập khẩu trong nội khối TPP, DN xuất khẩu sẽ phải thực thi đúng và đầy đủ các điều kiện đặt ra để đảm bảo tiêu chuẩn tối thiểu của người lao động. Chẳng hạn như trang bị thiết bị bảo hộ lao động, bảo đảm môi trường làm việc hợp vệ sinh, an toàn và không gây hại cho sức khoẻ người lao động…

Cùng với đó, khi quyền của người lao động được gia tăng, với quyền lập hội và thương lượng tập thể, thì những tranh chấp giữa người lao động với giới chủ sử dụng lao động cũng có thể gia tăng, do vi phạm điều kiện hợp đồng lao động và điều kiện lao động. Rõ ràng, khi quyền lợi của người lao động tăng lên thì chi phí tuân thủ điều kiện cũng như các rủi ro của DN, chủ sử dụng lao động cũng tỷ lệ thuận.

Thực tế là dù Việt Nam đã tham gia nhiều công ước quốc tế về lao động, song đây là lần đầu tiên vấn đề này được đưa vào khuôn khổ một hiệp định thương mại tự do mà Việt Nam tham gia. Theo Trung tâm WTO, Phòng Thương mại và Công nghiệp Việt Nam (VCCI): Những yêu cầu quá cao về nội dung và thực thi trong chương về lao động trong TPP có thể khiến cho Việt Nam gặp nhiều lúng túng và rủi ro khi thực hiện.

Chẳng hạn, chương Lao động bao gồm những cam kết không khuyến khích việc nhập khẩu hàng hóa được sản xuất bằng lao động cưỡng bức hoặc lao động trẻ em, hoặc sử dụng nguyên liệu đầu vào được sản xuất ra bằng lao động cưỡng bức, bất kể nước xuất xứ có phải là nước TPP hay không.

Quy định này sẽ có tác động lớn tới ngành sản xuất hàng thủ công mỹ nghệ của Việt Nam vì hiện nay một lượng lớn sản phẩm này đang được sản xuất ở quy mô hộ gia đình, có thể liên quan đến lao động chưa đến độ tuổi. Vì vậy, nếu áp dụng ngay quy định này, hàng thủ công mỹ nghệ có thể đối diện nguy cơ bị chặn ngay tại biên giới các nước TPP.

Theo đánh giá của các chuyên gia trong ngành, hiện nay dệt may nằm trong số ít ngành có thể coi là đã “tốt nghiệp” các bộ tiêu chuẩn khắt khe về lao động của quốc tế, nhờ có thời gian kinh nghiệm xuất khẩu tương đối lâu năm. Tuy nhiên, vấn đề mà nhiều DN trong ngành này lo ngại là các chính sách lao động gần đây dường như đang tụt hậu trong bối cảnh hội nhập, khiến DN chồng thêm khó khăn.

Ông Nguyễn Xuân Dương, Chủ tịch HĐQT Tổng công ty cổ phần May Hưng Yên phân tích, quy định làm thêm giờ của Việt Nam hiện nay còn khắt khe hơn cả các quốc gia phát triển. Như Trung Quốc quy định 600 giờ/năm, Nhật Bản 720 giờ/năm… trong khi Việt Nam chỉ 300 giờ/năm. Vì quy định này còn tồn tại trong Bộ luật Lao động của Việt Nam mà nhiều năm qua, khách hàng đã căn cứ vào đó để loại nhiều DN ra khỏi danh sách những đơn vị được phép làm hàng xuất khẩu cho những thương hiệu lớn trên thế giới, vì cho rằng DN đã vi phạm luật.

Do đó, theo ông Dương, chính sách trong nước cần phù hợp với thông lệ quốc tế trước, nếu không sẽ trở thành vật cản ngáng chân DN trên đường hội nhập.