Đường sắt cao tốc: Không thể đi tắt đón đầu mà cần làm chủ công nghệ

Ứng dụng công nghệ hiện đại cho dự án đường sắt tốc độ cao

Làm chủ công nghệ đường sắt cao tốc

GS.TS Gyeng Chul Kim, Nguyên Viện trưởng Viện Giao thông Hàn Quốc, một trong những chuyên gia hàng đầu về lĩnh vực đường sắt cao tốc đã đặt ra câu hỏi cốt lõi cho Việt Nam: Mục tiêu của tuyến đường sắt này là gì? Liệu nó chỉ đơn thuần là phương tiện vận tải hành khách siêu tốc, hay sẽ kiêm nhiệm cả vai trò vận chuyển hàng hóa, trở thành huyết mạch kinh tế nối liền hai đầu đất nước?

Theo GS.TS Gyeng Chul Kim, kinh nghiệm của Hàn Quốc cho thấy sự kiên định trong chiến lược là chìa khóa thành công. Hàn Quốc đã trải qua một quá trình chuẩn bị công phu, từ quy hoạch, nghiên cứu công nghệ đến xây dựng hành lang pháp lý đồng bộ, để cuối cùng có được tuyến đường sắt cao tốc hiện đại như ngày nay.

Không có công nghệ và con người, một dự án lớn như đường sắt cao tốc sẽ chỉ là “giấc mơ trên giấy”. TS. Hoàng Anh Tuấn, Vụ trưởng Vụ Vận tải (Bộ Xây dựng) cho rằng, để làm chủ công nghệ đường sắt cao tốc, các quốc gia phải huy động nguồn lực khổng lồ và mất nhiều năm. Trung Quốc, một cường quốc đường sắt cao tốc, cũng phải mất 20 năm để phát triển mạng lưới gần 60.000km, một con số ấn tượng so với tổng số 80.000km của cả thế giới.

Điều này cho thấy, Việt Nam không thể đi tắt đón đầu mà cần một lộ trình rõ ràng, đặc biệt là trong việc đào tạo và chuyển giao công nghệ. GS.TS Trần Đức Nhiệm, Trường Đại học Giao thông Vận tải, cho biết các nhà khoa học của trường đã bắt tay vào nghiên cứu, khảo sát để có cái nhìn tổng quan về dự án dài 1.541km, nối liền ga Ngọc Hồi (Hà Nội) và ga Thủ Thiêm (TP. Hồ Chí Minh). Mục tiêu cuối cùng là Việt Nam phải làm chủ về kỹ thuật và công nghệ, từ thiết kế, xây dựng, sản xuất, lắp đặt đến vận hành.

Trong bối cảnh đó, vai trò của nguồn nhân lực chất lượng cao là cực kỳ quan trọng. TS. Hoàng Anh Tuấn nhấn mạnh, đội ngũ này phải bao gồm các chuyên gia, nhà khoa học, kỹ sư, và nhân lực trực tiếp tham gia xây dựng hạ tầng, thiết lập hệ thống thông tin, tín hiệu và vận hành đầu máy.

Để giải quyết bài toán này, PGS.TS. Nguyễn Văn Hùng, Hiệu trưởng Trường Đại học Giao thông Vận tải đưa ra sáng kiến mô hình hợp tác "năm bên", mở rộng từ mô hình "ba nhà" truyền thống. Mô hình này bao gồm nhà nước, đại học, doanh nghiệp, đơn vị chuyển giao công nghệ và đơn vị thụ hưởng. Đây là một cách tiếp cận toàn diện, đảm bảo rằng việc đào tạo nhân lực không chỉ dừng lại ở lý thuyết mà còn gắn chặt với thực tiễn, tạo ra một hệ sinh thái vững mạnh để phát triển các công nghệ chiến lược.

Không chỉ là bài toán tài chính

Một dự án khổng lồ như đường sắt cao tốc chắc chắn đòi hỏi nguồn vốn đầu tư khổng lồ. Tuy nhiên, huy động vốn không chỉ là bài toán tài chính mà còn là cơ hội để Việt Nam thúc đẩy phát triển công nghiệp phụ trợ và năng lực quản lý.

Theo PGS.TS Nguyễn Hồng Thái, Trưởng khoa Vận tải – Kinh tế, Trường Đại học Giao thông Vận tải, Việt Nam có thể học hỏi kinh nghiệm từ các quốc gia đi trước. Mô hình của Trung Quốc cho thấy nhà nước đóng vai trò chủ lực trong đầu tư cơ sở hạ tầng giai đoạn đầu là chìa khóa để tạo nên một mạng lưới rộng khắp. Tuy nhiên, thay vì chỉ dựa vào vốn công, Việt Nam có thể kết hợp với cách tiếp cận của Đức và Pháp là nhà nước đầu tư, tư nhân vận hành.

Sự kết hợp này sẽ tạo ra một cơ chế vận hành hiệu quả, đồng thời thúc đẩy cạnh tranh lành mạnh giữa các doanh nghiệp tư nhân. Chính cơ chế cạnh tranh này sẽ là động lực để không ngừng cải thiện chất lượng dịch vụ, giảm chi phí và nâng cao trải nghiệm của hành khách. Đây là con đường ngắn nhất để đường sắt cao tốc Việt Nam phát triển bền vững, hiện đại và sánh ngang với các cường quốc trên thế giới.

Điều quan trọng nhất, PGS.TS Nguyễn Hồng Thái nhấn mạnh, là vai trò của Chính phủ. Chính phủ cần vừa là "nhà kiến tạo thể chế" tạo ra một khung pháp lý vững chắc, vừa là "nhà bảo đảm rủi ro" để thu hút khu vực tư nhân tham gia. Kinh nghiệm quốc tế cho thấy, khi Chính phủ đóng vai trò dẫn dắt, có quy hoạch rõ ràng và đảm bảo cơ chế chia sẻ rủi ro hợp lý, Việt Nam hoàn toàn có thể thu hút được nguồn vốn tư nhân khổng lồ.

Hơn nữa, việc thu hút tư nhân không chỉ giúp giảm gánh nặng ngân sách mà còn tạo ra hàng chục nghìn việc làm chất lượng cao. Các công ty tư nhân có thể tham gia vào nhiều khâu, từ đầu tư hạ tầng, bảo trì, vận hành đến phát triển các dịch vụ đô thị vệ tinh quanh ga, tạo ra một hệ sinh thái kinh tế năng động.

Giấc mơ đường sắt cao tốc không chỉ là việc đặt những thanh ray trên một hành trình dài 1.541km. Đó là một dự án quốc gia, một cam kết cho sự phát triển bền vững và hiện đại hóa đất nước. Để biến tầm nhìn này thành hiện thực, Việt Nam cần xác định mục tiêu rõ ràng, đầu tư vào con người và công nghệ, huy động vốn linh hoạt và tích hợp quy hoạch.