Việt Nam trước ngưỡng cửa của tăng trưởng xanh, số và bền vững

Hành trình Việt Nam hướng tới nền kinh tế xanh và số

Từ tăng trưởng chiều rộng sang chiều sâu

Ba thập kỷ qua, Việt Nam đạt nhiều thành tựu phát triển kinh tế ấn tượng nhờ mô hình tăng trưởng theo chiều rộng, dựa vào khai thác tài nguyên, mở rộng đầu tư và tận dụng lao động giá rẻ. Tuy nhiên, mô hình này dần bộc lộ giới hạn: năng suất thấp, tài nguyên suy giảm, môi trường chịu sức ép lớn, trong khi cạnh tranh quốc tế ngày càng gay gắt.

Theo PGS.TS. Lê Đình Hải, Phó Trưởng khoa Kinh tế Phát triển, Trường Đại học Kinh tế - Đại học Quốc gia Hà Nội: “Việt Nam không thể mãi dựa vào vốn đầu tư và lao động giá rẻ. Muốn bứt phá, chúng ta phải chuyển sang mô hình tăng trưởng chiều sâu, lấy công nghệ, đổi mới sáng tạo và năng suất làm trụ cột”.

Trong Chiến lược phát triển kinh tế - xã hội giai đoạn 2021 - 2030, Chính phủ xác định ba trụ cột chuyển đổi là kinh tế số, kinh tế xanh và nâng cao hiệu quả nguồn lực.

Thứ nhất, về kinh tế số, báo cáo của Bộ Kế hoạch và Đầu tư cũ (năm 2023) dự báo kinh tế số sẽ chiếm 30% GDP vào năm 2030, tăng mạnh từ mức 14,26% năm 2022 lên 18,3% GDP năm 2024...

Việt Nam hiện là một trong những thị trường thương mại điện tử tăng nhanh nhất Đông Nam Á, với quy mô dự kiến đạt 39 tỷ USD vào năm 2025. Chính phủ đặt mục tiêu 100% doanh nghiệp nhà nước ứng dụng công nghệ số vào năm 2025 để nâng cao năng suất và quản trị.

Thứ hai, về kinh tế xanh và tuần hoàn, cam kết phát thải ròng bằng không vào năm 2050 tại COP26 tạo động lực mạnh mẽ cho chuyển đổi. Theo UNDP (2023), tổng công suất điện mặt trời và điện gió của Việt Nam đạt 20,7 GW vào năm 2022, vượt nhiều nước trong khu vực. Tuy vậy, Việt Nam vẫn cần cơ chế huy động vốn hiệu quả và năng lực quản trị dự án minh bạch hơn.

Thứ ba, về nâng cao năng suất và hiệu quả nguồn lực, mặc dù năng suất lao động tăng trung bình 5,2%/năm trong thập kỷ qua, Việt Nam vẫn chưa bắt kịp yêu cầu của Cách mạng công nghiệp 4.0. Để vượt lên, cần đầu tư mạnh vào đào tạo nhân lực chất lượng cao, tăng cường liên kết giữa doanh nghiệp - viện nghiên cứu và đẩy mạnh đổi mới sáng tạo.

Ngoài ra, do Việt Nam thuộc nhóm quốc gia chịu ảnh hưởng nặng nhất từ biến đổi khí hậu, Ngân hàng Thế giới đã ước tính thiệt hại kinh tế do thiên tai, nước biển dâng và xâm nhập mặn lên tới 10 tỷ USD mỗi năm, tương đương 3,2% GDP. Các ngành nông nghiệp, năng lượng, hạ tầng vốn do khu vực kinh tế nhà nước nắm giữ chịu tác động trực tiếp. Thủy điện bị ảnh hưởng bởi dòng chảy thay đổi; sản lượng nông nghiệp giảm; cơ sở hạ tầng giao thông thường xuyên hư hại. Tuy nhiên, thách thức này cũng là cơ hội vàng để Việt Nam thúc đẩy chuyển đổi xanh, phát triển năng lượng tái tạo, kinh tế tuần hoàn và tài chính xanh.

Vai trò dẫn dắt của kinh tế nhà nước

Mới đây, tại Trụ sở Chính phủ, Phó Thủ tướng Nguyễn Chí Dũng chủ trì cuộc họp xây dựng Đề án, Dự thảo Nghị quyết về phát triển kinh tế nhà nước. Theo báo cáo của Bộ Tài chính, mục tiêu đặt ra là phấn đấu có 3 doanh nghiệp Nhà nước vào nhóm 500 doanh nghiệp lớn nhất thế giới (Fortune Global 500).

Các đại biểu thống nhất tập trung đầu tư, phát triển các tập đoàn kinh tế nhà nước quy mô lớn, đóng vai trò dẫn dắt trong các lĩnh vực chiến lược; xây dựng cơ chế huy động vốn linh hoạt, hỗ trợ lãi suất và tín dụng cho các dự án trọng điểm quốc gia.

Đặc biệt, doanh nghiệp nhà nước cần tiên phong trong chuyển đổi xanh và chuyển đổi số, thông qua việc hình thành các trung tâm R&D, phòng thí nghiệm, quỹ đầu tư mạo hiểm, và cơ chế tiền lương cổ phiếu thưởng để thu hút nhân lực chất lượng cao.

Phó Thủ tướng nhấn mạnh, kinh tế nhà nước phải xác định rõ sứ mệnh và trách nhiệm tiên phong trong bối cảnh mới; đồng thời, Nhà nước cần tạo điều kiện tự chủ, tách bạch nhiệm vụ công và kinh doanh, để doanh nghiệp có thể bứt phá thực sự.

PGS.TS. Lê Đình Hải khẳng định: “Nếu tận dụng tốt cơ hội và thực hiện quyết liệt chuyển đổi mô hình tăng trưởng, Việt Nam hoàn toàn có thể đạt mục tiêu nước thu nhập trung bình cao vào năm 2030 và thu nhập cao vào năm 2045. Đây không chỉ là khát vọng mà là lộ trình khả thi”.

Việt Nam đang đứng trước ngưỡng cửa mới của phát triển là nơi tăng trưởng không chỉ đo bằng tốc độ, mà bằng chất lượng, bền vững và bao trùm. Chuyển đổi mô hình tăng trưởng từ chiều rộng sang chiều sâu, lấy xanh, số và bền vững làm nền tảng, là con đường tất yếu để đất nước bước lên nấc thang mới trong kỷ nguyên toàn cầu hóa.

Với tầm nhìn cải cách thể chế, đầu tư vào khoa học - công nghệ và khơi dậy sức sáng tạo của doanh nghiệp nhà nước, Việt Nam hoàn toàn có thể khẳng định vị thế mới trên bản đồ kinh tế toàn cầu, hiện thực hóa khát vọng phát triển phồn vinh, thịnh vượng vào giữa thế kỷ XXI.