Ẩm thực Hà Nội: Từ di sản đến nguồn lực công nghiệp văn hóa

Khi món ăn Hà Nội trở thành biểu tượng văn hóa đô thị

Tôn vinh di sản - Đánh thức nguồn lực công nghiệp văn hóa

Nhằm tôn vinh văn hóa ẩm thực Hà Nội, đưa ẩm thực trở thành sản phẩm du lịch văn hóa hấp dẫn, góp phần phát triển công nghiệp văn hóa Thủ đô, từ ngày 19 đến 21/12, Sở Văn hóa và Thể thao Hà Nội tổ chức Lễ hội Văn hóa Ẩm thực Hà Nội 2025 với chủ đề “Hà Nội – Hành trình ẩm thực kết nối sáng tạo” tại Công viên Thống Nhất. Sự kiện được kỳ vọng không chỉ là điểm hẹn thưởng thức hương vị Hà thành, mà còn là không gian hội tụ, lan tỏa các giá trị văn hóa đặc sắc, góp phần định hình thương hiệu “Ẩm thực Hà Nội” trong đời sống đương đại.

Lễ hội Văn hóa Ẩm thực Hà Nội là sự kiện thường niên do Ủy ban nhân dân Thành phố giao Sở Văn hóa và Thể thao chủ trì, phối hợp với các sở, ngành, địa phương và đơn vị liên quan tổ chức. Trong bối cảnh Thành ủy Hà Nội đã ban hành Nghị quyết số 09-NQ/TU ngày 22/2/2022 về phát triển công nghiệp văn hóa trên địa bàn Thủ đô giai đoạn 2021-2025, định hướng đến năm 2030, tầm nhìn đến năm 2045, việc tổ chức lễ hội mang ý nghĩa cụ thể hóa chủ trương lớn, đưa ẩm thực – một trụ cột quan trọng của công nghiệp văn hóa – trở thành nguồn lực phát triển bền vững.

Theo Phó Giám đốc Sở Văn hóa và Thể thao Hà Nội Lê Thị Ánh Mai, từ Hà Nội 36 phố phường đến một Hà Nội mở rộng địa giới hành chính với sự kết tinh của văn hóa xứ Đoài, văn hóa Thủ đô nói chung và ẩm thực Hà Nội nói riêng ngày càng trở nên phong phú, đa dạng. Không chỉ dừng ở những món ăn quen thuộc của phố cổ, ẩm thực Hà Nội còn là sự giao thoa tinh tế giữa nhiều vùng văn hóa, được chắt lọc qua thời gian và nếp sống thanh lịch của người Tràng An.

Từ năm 2014, Thành phố Hà Nội đã triển khai công tác kiểm kê di sản văn hóa phi vật thể, qua đó nhận diện hàng trăm di sản ẩm thực, đưa vào danh mục quản lý và bảo vệ. “Việc ghi danh di sản văn hóa phi vật thể vào Danh mục Quốc gia không chỉ là sự vinh danh các giá trị truyền thống, mà còn là giải pháp bảo vệ hiệu quả, phát huy và biến di sản thành tài sản, nguồn lực cho phát triển công nghiệp văn hóa một cách bền vững, góp phần nâng cao đời sống kinh tế địa phương”, bà Lê Thị Ánh Mai nhấn mạnh.

Đến nay, Hà Nội có 7 di sản ẩm thực được ghi danh vào Danh mục di sản văn hóa phi vật thể Quốc gia, gồm: Phở Hà Nội; nghề làm cốm Mễ Trì (phường Tứ Liêm); nghề làm trà sen Quảng An (phường Tây Hồ); nghề làm xôi Phú Thượng (phường Phú Thượng); nghề làm bánh cuốn Thanh Trì (phường Vĩnh Hưng); tri thức nấu cỗ Bát Tràng (xã Bát Tràng). Đây không chỉ là những món ăn, nghề truyền thống, mà còn là kết tinh của tri thức dân gian, ký ức cộng đồng và phong cách sống của người Hà Nội qua nhiều thế hệ.

Một điểm nhấn đặc biệt của Lễ hội Văn hóa Ẩm thực Hà Nội 2025 là tại lễ khai mạc, Bộ Văn hóa, Thể thao và Du lịch sẽ công bố quyết định ghi danh “Tri thức chế biến và thưởng thức Chả cá Lã Vọng (TP Hà Nội)” vào Danh mục di sản văn hóa phi vật thể Quốc gia. Sự kiện này không chỉ mang ý nghĩa tôn vinh một món ăn trứ danh, mà còn khẳng định giá trị văn hóa – lịch sử của ẩm thực Hà Nội trong dòng chảy di sản dân tộc.

Từ câu chuyện di sản đến trải nghiệm sáng tạo

Tại lễ hội, công chúng sẽ có dịp gặp gỡ đại diện dòng họ Đoàn – những người đã gìn giữ nghề làm Chả cá Lã Vọng qua sáu thế hệ. Hành trình gìn giữ nghề không chỉ là câu chuyện của một gia đình, mà còn là minh chứng sinh động cho sức sống bền bỉ của di sản ẩm thực Hà Nội, nơi mỗi món ăn đều gắn với ký ức đô thị và tâm thức cộng đồng.

Đánh giá tiềm năng của di sản ẩm thực trong phát triển công nghiệp văn hóa, PGS.TS Đặng Văn Bài, Phó Chủ tịch Hội đồng Di sản văn hóa Quốc gia cho rằng, có tới 81% du khách sẵn sàng chi tiền để trải nghiệm văn hóa ẩm thực của điểm đến. Điều đó cho thấy ẩm thực không chỉ là tài nguyên văn hóa, mà đã trở thành sản phẩm du lịch đặc sắc, góp phần quan trọng trong việc xây dựng thương hiệu điểm đến và thúc đẩy tăng trưởng bền vững.

Theo PGS.TS Đặng Văn Bài, ẩm thực ngày nay không chỉ đáp ứng nhu cầu sinh tồn, mà đã trở thành một loại hình di sản văn hóa, góp phần định hình bản sắc địa phương và thương hiệu quốc gia trong bối cảnh phát triển du lịch và công nghiệp văn hóa. Với Chả cá Lã Vọng, giá trị di sản không chỉ nằm ở kỹ thuật chế biến hay cách thưởng thức, mà còn ở câu chuyện lịch sử, ký ức cộng đồng và truyền thống gia đình. Đây cũng là ví dụ tiêu biểu cho việc một món ăn có thể trở thành biểu tượng đô thị, khi tên món ăn gắn liền với tên phố, in dấu sâu đậm trong không gian và ký ức Hà Nội.

Không chỉ dừng lại ở việc trưng bày và thưởng thức, Lễ hội Văn hóa Ẩm thực Hà Nội 2025 còn là không gian để các nghệ nhân kể câu chuyện di sản, kết nối với thế hệ trẻ. Nhiều hoạt động bên lề phong phú được tổ chức, trong đó có tọa đàm chuyên đề “Giao lưu nâng cao chất lượng nguồn nhân lực – phát triển văn hóa ẩm thực”, với sự tham gia của các nghệ nhân, hội ẩm thực và đại diện cộng đồng. Đây là diễn đàn để trao đổi kinh nghiệm, chia sẻ giải pháp nâng cao chất lượng nguồn nhân lực trong lĩnh vực ẩm thực – một yếu tố then chốt cho phát triển công nghiệp văn hóa.

Theo Trưởng phòng Quản lý Di sản (Sở Văn hóa và Thể thao Hà Nội) Phạm Thị Lan Anh, trong khuôn khổ lễ hội còn có nhiều hoạt động trình diễn của các nghệ nhân, các cuộc thi nhanh giữa học sinh các trường học trong lĩnh vực chế biến món ăn. Qua đó, di sản không chỉ được bảo tồn, mà còn được truyền dạy, tiếp nối một cách tự nhiên trong đời sống hiện đại.

Đến với lễ hội, người dân và du khách sẽ được trực tiếp tham gia, trải nghiệm các hoạt động trình diễn di sản ẩm thực như gói bánh chưng, nấu cỗ Bát Tràng, ướp chè sen Tây Hồ, làm cốm, nấu xôi Phú Thượng, bún ốc nguội, làm ô mai, mứt, nấu cháo se… Không gian lễ hội với khoảng 60 gian hàng giới thiệu ẩm thực Hà Nội và một số địa phương sẽ góp phần tôn vinh giá trị di sản, khẳng định thương hiệu “Ẩm thực Hà Nội” gắn với bản sắc thanh lịch, tinh tế.

Song hành cùng ẩm thực là các chương trình biểu diễn nghệ thuật đa dạng như xiếc, hát văn, hát xẩm, nghệ thuật đường phố; các hoạt động sáng tạo kết hợp giữa truyền thống và hiện đại. Bên cạnh đó là triển lãm ảnh với 40–50 tác phẩm quảng bá văn hóa – du lịch – ẩm thực Việt Nam; triển lãm sách lưu động giới thiệu khoảng 200 đầu sách về văn hóa, nghệ thuật, du lịch và ẩm thực, mang đến cho công chúng những trải nghiệm đa chiều.

Đáng chú ý, sự đồng hành của doanh nghiệp cũng góp phần lan tỏa giá trị ẩm thực Việt Nam. Ông Shimamura Masafumi, Giám đốc Khối Marketing, Công ty Cổ phần Acecook Việt Nam cho biết, Acecook coi việc gìn giữ và lan tỏa giá trị ẩm thực Việt là cam kết dài hạn. Tại lễ hội, Acecook mang đến gian hàng “Phở Đệ Nhất” cùng góc check-in “Vạn lời tự hào”, nơi mỗi người dân và du khách gửi gắm một thông điệp, một niềm tự hào dành cho Phở Việt – để từ đó, phở không chỉ là món ăn quen thuộc, mà trở thành biểu tượng văn hóa được cộng đồng cùng gìn giữ và lan tỏa ra thế giới.