Tháo “nút thắt” cơ chế để tín dụng xanh tăng tốc

Quang cảnh Diễn đàn

Từ chiến lược tăng trưởng xanh đến bài toán cấp vốn ngân hàng

Ngày 24/12, Viện Chiến lược Thương hiệu và Cạnh tranh tổ chức Diễn đàn "Thị trường tín dụng và những vấn đề kinh tế vĩ mô". Phát biểu tại Diễn đàn, ông Nguyễn Quốc Hùng - Phó Chủ tịch kiêm Tổng Thư ký Hiệp hội Ngân hàng Việt Nam cho biết, lĩnh vực xanh không phải là câu chuyện mới đối với Việt Nam. Ngay từ năm 2015, Chính phủ và Ngân hàng Nhà nước đã bắt đầu dành sự quan tâm rõ nét tới kinh tế tuần hoàn, nông nghiệp xanh và công nghệ cao, thể hiện qua hàng loạt nghị định, chỉ thị và quyết định được ban hành trong giai đoạn này. Đây được xem là nền tảng chính sách ban đầu cho quá trình định hình tài chính xanh và tín dụng xanh trong hệ thống ngân hàng.

Bước ngoặt quan trọng đến trong giai đoạn 2021–2023, khi Chính phủ ban hành các quyết định mang tính chiến lược như Quyết định số 622 và Quyết định số 1658 của Thủ tướng Chính phủ về Chiến lược quốc gia về tăng trưởng xanh giai đoạn 2021–2030, tầm nhìn đến năm 2050, hướng tới mục tiêu phát thải ròng bằng không (Net Zero). Cùng với đó, Quyết định số 21 đã lần đầu tiên đưa ra định hướng về tiêu chí môi trường và xác định dự án đầu tư xanh, mở ra kỳ vọng tháo gỡ nút thắt cho các tổ chức tín dụng trong quá trình cấp vốn.

Tuy nhiên, ông Nguyễn Quốc Hùng thẳng thắn nhìn nhận, dù chủ trương đã có từ sớm, nhưng các tiêu chí cụ thể để ngân hàng áp dụng vào thẩm định và cho vay vẫn chưa thực sự rõ ràng. Sự thiếu đồng bộ trong hệ thống văn bản hướng dẫn khiến không ít ngân hàng lúng túng, đặc biệt trong việc xác định thế nào là một dự án xanh đủ điều kiện tín dụng.

Ở góc độ ngành ngân hàng, Ngân hàng Nhà nước đã thể hiện quyết tâm mạnh mẽ thông qua việc ban hành chiến lược tăng trưởng xanh của ngành, xây dựng sổ tay quản lý rủi ro môi trường và xã hội, từng bước định hướng dòng vốn tín dụng theo tiêu chí bền vững. Kết quả là mức độ quan tâm của các tổ chức tín dụng đối với lĩnh vực xanh đã tăng lên rõ rệt. Nếu năm 2017 mới chỉ có khoảng 15 ngân hàng tham gia, thì đến nay đã có gần 60 tổ chức tín dụng thường xuyên triển khai các hoạt động tín dụng xanh.

Các lĩnh vực thu hút vốn xanh hiện nay chủ yếu tập trung vào công nghệ cao, nông nghiệp sạch và năng lượng tái tạo. Nhiều ngân hàng đã chủ động lồng ghép mục tiêu xanh vào chiến lược phát triển, tiêu biểu như Agribank, BIDV với chính sách tín dụng xanh và quản lý rủi ro môi trường chuyên biệt; hay HDBank, Standard Chartered khi tích cực hợp tác với các tổ chức quốc tế như IFC, ADB để huy động nguồn vốn trung và dài hạn cho các dự án xanh.

Tháo gỡ điểm nghẽn về cơ chế

Dù vậy đạt được kết quả tích cực, song theo ông Hùng, con số tuyệt đối vẫn cho thấy một khoảng cách lớn so với nhu cầu. Trong tổng dư nợ toàn nền kinh tế khoảng 18,2 triệu tỷ đồng, dư nợ tín dụng xanh mới chỉ đạt khoảng 750.000 tỷ đồng đến dưới 1 triệu tỷ đồng, tương đương một tỷ trọng còn rất khiêm tốn. Đáng chú ý, tốc độ tăng trưởng tín dụng xanh giai đoạn 2017 đến nay đạt bình quân 21%/năm, cao hơn mức tăng trưởng tín dụng chung, song nền dư nợ thấp khiến tác động lan tỏa còn hạn chế.

Theo ông Nguyễn Quốc Hùng, thách thức lớn nhất hiện nay không nằm ở quyết tâm, mà ở cơ chế chính sách và điều kiện triển khai thực tế. Để thực hiện cam kết Net Zero vào năm 2050, dòng vốn xanh không chỉ cần tăng trưởng nhanh, mà phải tăng trưởng đột phá. “Nếu muốn phát triển nhanh thì phải bền vững. Mà muốn bền vững thì dứt khoát phải hướng dòng vốn vào lĩnh vực xanh. Tốc độ tăng trưởng tín dụng xanh hiện nay là chưa đủ”, ông Hùng nhấn mạnh.

Ông Nguyễn Quốc Hùng - Phó Chủ tịch kiêm Tổng Thư ký Hiệp hội Ngân hàng Việt Nam phát biểu tại diễn đàn

Một trong những rào cản lớn là đặc thù nguồn vốn. Đầu tư xanh đòi hỏi nguồn vốn trung và dài hạn, trong khi lãi suất cho vay hiện vẫn ở mức cao so với khả năng chịu đựng của doanh nghiệp, khó đảm bảo hiệu quả tài chính. Điều này khiến doanh nghiệp e ngại đầu tư dài hạn và ngân hàng cũng thận trọng trong cho vay.

Bên cạnh đó, sự thiếu ổn định của chính sách, đặc biệt trong các lĩnh vực như năng lượng tái tạo, làm gia tăng rủi ro cho cả doanh nghiệp và ngân hàng. Theo ông Hùng, việc điều chỉnh giá điện hoặc cơ chế hỗ trợ một cách đột ngột có thể khiến doanh nghiệp rơi vào thế bị động, ảnh hưởng trực tiếp đến khả năng trả nợ và tái đầu tư.

Một điểm nghẽn khác là khung pháp lý về ESG vẫn chưa hoàn chỉnh. Các tiêu chí phân loại dự án xanh chưa thống nhất, thiếu hướng dẫn cụ thể về rủi ro xã hội và rủi ro quản trị, khiến quá trình thẩm định tín dụng gặp nhiều khó khăn. Trong khi đó, các tổ chức tín dụng vẫn phải cân đối mục tiêu lợi nhuận, và nếu không có cơ chế ưu tiên rõ ràng, dòng vốn có xu hướng chảy vào các lĩnh vực mang lại hiệu quả nhanh hơn như tài chính hay bất động sản.

Năng lực thẩm định dự án xanh cũng là một thách thức đáng kể. Hệ thống ngân hàng hiện còn thiếu đội ngũ chuyên gia chuyên sâu về đánh giá môi trường – xã hội, trong khi việc thuê tư vấn quốc tế làm gia tăng chi phí. Một số ngân hàng như TPBank, HDBank, Nam A Bank đã chủ động xây dựng bộ tiêu chí nội bộ, song vẫn gặp khó trong việc xác định đối tượng đầu tư và khả năng thu hồi vốn.

Từ thực tiễn đó, ông Nguyễn Quốc Hùng đề xuất cần sớm xây dựng cơ chế đánh giá và xếp hạng ưu tiên đối với các tổ chức tín dụng tham gia tài chính xanh, qua đó tạo động lực và nâng cao khả năng tiếp cận nguồn vốn quốc tế. Đồng thời, cần dành một nguồn tái cấp vốn ổn định, dài hạn cho tín dụng xanh, phù hợp với đặc thù đầu tư.

Ông Hùng cũng kiến nghị thành lập Quỹ bảo lãnh tín dụng xanh theo mô hình hợp tác công – tư, nhằm hỗ trợ doanh nghiệp tiếp cận vốn, đồng thời rút kinh nghiệm từ những hạn chế của các quỹ bảo lãnh hiện nay. Việc sớm vận hành sàn giao dịch tín chỉ carbon được xem là công cụ quan trọng để thúc đẩy ngân hàng phát triển các sản phẩm tài chính mới, gắn với thị trường carbon.

Đáng chú ý, ông Hùng đề xuất mở rộng ưu đãi thuế thu nhập doanh nghiệp không chỉ cho các doanh nghiệp triển khai dự án ESG, mà cả các tổ chức tín dụng cho vay lĩnh vực này. Theo ông, chỉ khi ngân hàng cũng được hưởng cơ chế khuyến khích phù hợp, dòng vốn mới thực sự được tập trung mạnh mẽ cho tăng trưởng xanh.

Từ kinh nghiệm quốc tế, ông Nguyễn Quốc Hùng cho rằng điều doanh nghiệp và ngân hàng cần nhất không chỉ là vốn hỗ trợ trực tiếp, mà là một khung chính sách ổn định, dài hạn và minh bạch. Khi nền tảng chính sách đủ rõ ràng, thị trường sẽ tự huy động được nguồn lực trong và ngoài nước cho các dự án xanh.

Với việc hoàn thiện thể chế và chính sách tài chính xanh, ông Hùng kỳ vọng tăng trưởng xanh sẽ sớm trở thành động lực quan trọng, đóng góp thiết thực vào mục tiêu tăng trưởng GDP cao và bền vững của Việt Nam trong giai đoạn tới.