Độc đáo zèng Tà Ôi

	Văn hóa tạo nền tảng cho “ngôi nhà hành phúc”
	Lặng yên dưới vực sâu: Truyện tình lãng mạn trên cao nguyên đá Hà Giang
	Phong vị tháng Ba…

Tại Festival nghề truyền thống Huế 2015, lần đầu sản phẩm dệt zèng của người Tà Ôi thuộc huyện A Lưới (Thừa Thiên - Huế) lên sân khấu thời trang qua bộ sưu tập của nhà thiết kế thời trang Minh Hạnh đã khiến các chuyên gia đến từ ban tổ chức lễ hội quốc tế dệt may tại thành phố Clermont-Ferrand (Pháp) khi chứng kiến phải thốt lên “Đây là sản phẩm duy nhất, rất độc đáo và rất phù hợp với xu thế thời trang hiện đại của thế giới!”.

Ảnh minh họa

Cũng trong năm 2015, trên sàn diễn thời trang ngày hội Kimono ở Nhật cùng với những tấm zèng đã được các nhà thiết kế biến hóa thành các bộ trang phục thời trang để người mẫu trình diễn, zèng Tà Ôi đã gây chú ý đối với các nhà thiết kế quốc tế và du khách chính là bộ khung dệt zèng độc đáo, lạ lùng: thân hình (phương dọc) và đôi chân (hai đường chéo) trở thành “bộ khung” chính. Số còn lại là hơn 10 thanh gỗ và tre nứa (theo phương ngang) mắc sợi thông qua sự luồn lách khéo léo của đôi bàn tay. Đặc biệt là kỹ thuật xâu cườm vào zèng trong lúc dệt để tạo thành những hoa văn nổi trên nền vải. Đây là kỹ thuật dệt truyền thống độc đáo và duy nhất trong hệ thống nghề dệt thổ cẩm tại Việt Nam.

Tiếp đó, sản phẩm dệt zèng Tà Ôi đã hội nhập vào dòng chảy thời trang quốc tế tại Festival áo dài diễn ra ở Hà Nội năm 2016. Zèng Tà Ôi đã được quảng bá, giới thiệu sản phẩm tới các nước châu Âu cùng các nghệ nhân nghề truyền thống ở Ấn Độ và Philippines.

Trong tất cả các ngành nghề truyền thống của đồng bào các dân tộc ít người sinh sống ở huyện miền núi A Lưới, dệt zèng của người Tà Ôi hình thành và phát triển sớm nhất. Ngoài thời gian canh tác nương rẫy, phụ nữ Tà Ôi thường ngồi bên khung cửi miệt mài dệt zèng không chỉ phục vụ nhu cầu may mặc cho người thân trong gia đình mà còn là sản phẩm thủ công truyền tải cảm nhận của từng nghệ nhân trước thiên nhiên nơi họ cư trú.

Trên nền màu rất đậm, lấy đen, đỏ và xanh làm chủ đạo, họa tiết hoa văn trên mỗi tấm zèng là biểu tượng về thiên nhiên, con người, động vật, thực vật và cả sự giao hòa giữa con người với đất trời. Đây là điểm độc đáo của nghề dệt zèng trong hệ thống thổ cẩm tại Việt Nam. Đặc biệt, quan niệm của người Tà Ôi thời xưa thì kỹ thuật dệt zèng được xem là thước đo chuẩn mực để cộng đồng đánh giá về sự khéo léo, đảm đang của người con gái trước khi lập gia đình.

Nghệ nhân ưu tú Mai Thị Hợp vừa thực hiện chuyến xuất ngoại nửa vòng trái đất, đưa zèng của đồng bào Tà Ôi đi quảng bá với bạn bè quốc tế tại Pháp trở về đã say sưa kể về hành trình khôi phục và phát huy giá trị nghề dệt zèng truyền thống, như báu vật mà trời đất tặng riêng cho đồng bào Tà Ôi giữa đại ngàn Trường Sơn. Không những tiên phong bước qua luật tục để truyền nghề truyền thống của dân tộc mình cho thế hệ trẻ khác dân tộc, nghệ nhân còn nỗ lực đưa sản phẩm dệt zèng của đồng bào Tà Ôi ra thế giới, hội nhập vào dòng chảy thời trang quốc tế.

Vào đầu năm 2000, hầu hết các bản làng Tà Ôi, chỉ còn lác đác vài người còn giữ nghề dệt zèng truyền thống, quanh quẩn với vài mẫu mã cũ kỹ để may áo, khố, khăn, tấm treo, gùi... Trong khi cây bông làm sợi có sẵn từ núi rừng dần cạn kiệt khiến nghề dệt zèng ngắc ngoải trước nguy cơ thất truyền. Điều đó khiến chị Hợp suy nghĩ rất nhiều và cuối cùng đi đến quyết định khôi phục nghề dệt zèng bằng việc thay thế hạt cườm từ chì sang nhựa; sợi kéo từ bông thay bằng sợi bông vải đã xe sẵn ở dưới xuôi. Kiên trì thuyết phục với lý lẽ tự nhiên, không còn người dệt thì nghề zèng truyền thống sẽ biến mất theo năm tháng.

Chị Hợp ngày đêm băng rừng lội suối, vừa vận động chị em phụ nữ thạo nghề trở lại, vừa truyền nghề cho người chưa biết cùng với việc chủ động tham gia các hội chợ triển lãm trong nước và các kỳ Festival Huế để trực tiếp giới thiệu, quảng bá về nghề dệt zèng truyền thống.. .

Đầu năm 2017, zèng truyền thống của đồng bào Tà Ôi đã được Bộ Văn hoá - Thể thao và Du lịch công nhận là Di sản văn hóa phi vật thể quốc gia, góp phần đưa nghề dệt zèng trở thành sản phẩm du lịch đặc trưng. Đồng thời, khơi dậy niềm tự hào, chung tay của cả cộng đồng các dân tộc A Lưới tham gia vào việc bảo tồn và phát huy giá trị nghề dệt zèng truyền thống cho thế hệ trẻ giữa đại ngàn Trường Sơn.