Đằng sau sự hồi phục

	Cơ hội với “vàng đen”
	BIDV hỗ trợ ngành than tỉnh Quảng Ninh 5 tỷ đồng khắc phục thiệt hại do mưa lũ
	Bổ sung một số đề án, dự án vào Quy hoạch phát triển ngành than

Tổng cục Hải quan vừa qua cho công bố thống kê sơ bộ kim ngạch xuất nhập khẩu hàng hóa 4 tháng năm 2017, theo đó diễn biến đáng chú ý là xuất khẩu than đá trở thành chi tiêu có mức tăng trưởng cao nhất trong 46 nhóm mặt hàng được cơ quan này liệt kê.

Cụ thể, trong 4 tháng đầu năm nay, xuất khẩu than đá của Việt Nam gấp 4,3 lần về lượng và trên 8,5 lần về giá trị so với cùng kỳ năm trước. Tương quan này cũng cho thấy, xuất khẩu than đá của Việt Nam thời gian gần đây được lợi về giá hơn trước. Tuy nhiên, thực tế giá trị tuyệt đối lại không cao, chỉ có hơn 544 nghìn tấn than đá được xuất khẩu trong 4 tháng vừa qua, đem về giá trị kim ngạch khoảng 83,6 triệu USD.

Ảnh minh họa

Kết quả trên cho thấy một sự “xuống dốc không phanh” của xuất khẩu than đá - lĩnh vực liên quan đến ngành từng là mũi nhọn trong xuất khẩu với kim ngạch tỷ USD, có vai trò quan trọng trong phát triển kinh tế của Việt Nam. Thống kê của hải quan cho thấy, khối lượng và giá trị kim ngạch xuất khẩu của sản phẩm này liên tục giảm rất mạnh qua các năm trong suốt hơn một thập kỷ qua.

Vào năm 2010, xuất khẩu than đá của Việt Nam còn đạt gần 20 triệu tấn, kim ngạch trên 1,6 tỷ USD. Tuy nhiên đến năm 2015 thì sản lượng xuất khẩu chỉ còn chưa đầy 2 triệu tấn, kim ngạch cũng không vượt được 200 triệu USD. Và vào năm ngoái, các chỉ tiêu này chỉ còn đạt vỏn vẹn trên 1,2 triệu tấn với kim ngạch 138,7 triệu USD.

Sự đảo chiều quá nhanh và mạnh mẽ của xuất khẩu than như vậy cũng tác động rất lớn đến các DN ngành này, đưa nhiều đơn vị chìm vào thua lỗ. Trong đó, Tập đoàn Than - Khoáng sản từ một “quả đấm thép” của kinh tế Việt Nam cũng đột ngột chuyển sang trạng thái khó khăn. Báo cáo kết quả thanh tra của Bộ Tài chính về tình hình kinh doanh của công ty mẹ Tập đoàn Than - Khoáng sản và 5 công ty thành viên cho biết tổng tài sản của tập đoàn đến cuối năm 2015 đạt 138.526 tỷ đồng, vốn chủ sở hữu 38.182 tỷ đồng, nhưng lợi nhuận sau thuế chưa phân phối âm 478 tỷđồng. Tổng nợ phải trả của tập đoàn này lên tới 100.343 tỷđồng...

Để “giải cứu” ngành than, hàng loạt nhà máy nhiệt điện than, lò hơi đốt than… được đầu tư trong giai đoạn vừa qua. Về lý thuyết, hoạt động đầu tư này có thể giúp chuyển cầu từ nhập khẩu than đá của các nước sang cầu tiêu dùng nội địa, qua đó hỗ trợ tiêu thụ sản phẩm và tháo gỡ khó khăn cho ngành này. Tuy nhiên, thực tế không phải như vậy. Các công nghệ lò hơi, nhiệt điện dùng than như vậy chỉ khuyến khích nhập khẩu than nhiều hơn, mà đa số là do quá trình đầu tư đã chọn công nghệ sử dụng than không đúng chủng loại phổ biến của than Việt.

Năm 2013, lần đầu tiên than đá xuất hiện trong danh mục các nhóm hàng hóa nhập khẩu của Tổng cục Hải quan. Trong năm này đã có gần 2,3 triệu tấn than được nhập khẩu với giá trị xấp xỉ 264 triệu USD. Tuy nhiên vào năm ngoái, các con số tương ứng đã vượt lên đến 13,2 triệu tấn và hơn 959 triệu USD. Tính riêng 4 tháng đầu năm nay, chúng ta cũng đã nhập khẩu trên 4,6 triệu tấn với giá trị xấp xỉ 500 triệu USD.

Như vậy, từ quốc gia xuất khẩu than hàng chục triệu tấn mỗi năm, giờ đây Việt Nam trở thành quốc gia nhập khẩu hàng chục triệu tấn/năm. Thương mại quốc tế đối với nhóm hàng này đang “đóng góp” hơn 800 triệu USD thâm hụt (năm 2016) vào cán cân thương mại. Nhưng đó không phải là những thay đổi dẫn đến tác động tiêu cực cuối cùng đối với nền kinh tế Việt Nam.

Các công nghệ lò hơi, nhiệt điện dùng than… từng được đầu tư với mong muốn giảm xuất khẩu than để tiêu thụ trong nước, nay trở thành vấn đề đối với môi trường. Rất nhiều thế hệ công nghệ như vậy được nhập khẩu từ nước láng giềng, song ngay cả quốc gia này cũng đang từ bỏ các loại công nghệ ô nhiễm môi trường đó - một minh chứng về rủi ro Việt Nam trở thành “bãi rác công nghệ”, rủi ro tụt lại đằng sau trước cuộc cách mạng công nghệ đang thay đổi rất nhanh chóng.

Thế nên, qua những con số tăng trưởng xuất khẩu than gấp 4 lần về lượng hay 8,5 lần về giá trị kim ngạch, như nêu ở trên, cũng chưa thể khẳng định đó là điều đáng mừng. Thậm chí, hãy nên lo giá than tăng có thể khiến thâm hụt thương mại nhiều hơn và đất nước tốn thêm ngoại tệ nhập khẩu...