Ngành bảo hiểm trước “ngưỡng cửa” AI

Tuy nhiên, dưới góc độ doanh nghiệp, ông Andy Chen, Phó Tổng Giám đốc Cathay Life Việt Nam chia sẻ, AI đã được tích hợp vào các hệ thống như mô hình dự đoán rủi ro, phát hiện gian lận bồi thường và công cụ đề xuất tiếp thị nhưng vẫn chưa đạt đến mức ra quyết định hoàn toàn tự động hoặc thay thế hoàn toàn lao động của con người mà vẫn chủ yếu dựa trên sự hợp tác giữa con người và máy móc. Các vấn đề pháp lý và đạo đức (như rủi ro về quyền riêng tư dữ liệu cá nhân và quản lý rủi ro dữ liệu hoạt động nội bộ) cũng dần trở thành một phần quan trọng mà các công ty không thể bỏ qua khi triển khai A.I. Bản thân công nghệ không phải là thách thức lớn nhất, bởi vì ngày càng có nhiều nền tảng và mô hình sẵn có mà thách thức lớn nhất thường nằm ở mảng dữ liệu và nguồn nhân lực.

Về dữ liệu, mặc dù nhiều công ty có lượng thông tin lớn, nhưng chất lượng, cấu trúc và khả năng tích hợp dữ liệu còn hạn chế, dẫn đến việc đào tạo mô hình không hiệu quả. Về nhân lực, A.I đòi hỏi sự hợp tác giữa các chuyên gia đa ngành (như chuyên gia khoa học dữ liệu, chuyên gia phân tích kinh doanh và đội ngũ IT). Nguồn nhân lực này vẫn còn tương đối khan hiếm trên thị trường và việc đào tạo tốn kém. Đó là một thử thách, vì theo ông Andy Chen, trong vòng 3-5 năm tới, vai trò của A.I trong ngành bảo hiểm sẽ phát triển từ “công cụ hỗ trợ” thành “đối tác ra quyết định” với những thay đổi cụ thể như đánh giá rủi ro chính xác hơn (A.I kết hợp với dữ liệu bên ngoài như khí hậu, thông tin xã hội); tự động hóa tiếp thị và kinh doanh; tối ưu hóa việc tuân thủ (mô hình ngôn ngữ lớn sẽ kiểm tra các điều khoản trong hợp đồng với quy định pháp luật).

Phân tích kĩ hơn về thực thực tiễn này, ông Trần Ngọc Quang, Phó trưởng phòng Quản lý ứng dụng công nghệ thông tin, Cục Công nghệ thông tin và chuyển đổi số (Bộ Tài chính) cho biết, bước vào năm 2025, ngành bảo hiểm Việt Nam đang quản lý hàng triệu hợp đồng, mỗi ngày phát sinh hàng chục triệu giao dịch liên quan đến khai thác, thu phí, bồi thường và quản lý hợp đồng. Tuy nhiên, nguồn dữ liệu khổng lồ này hiện vẫn chưa được kết nối và khai thác hiệu quả do thiếu một cơ sở dữ liệu dùng chung của toàn thị trường. Việc thiếu vắng cơ sở dữ liệu dùng chung đã và đang làm gia tăng nguy cơ trục lợi bảo hiểm với tính chất ngày càng phức tạp, khi các doanh nghiệp và các bên liên quan không có đủ thông tin để đối chiếu, kiểm tra chéo và phát hiện sớm các dấu hiệu bất thường.

Đồng thời, người tiêu dùng cũng thiếu thông tin minh bạch, đầy đủ về doanh nghiệp bảo hiểm, đội ngũ đại lý, chất lượng dịch vụ bồi thường và mức độ uy tín của từng sản phẩm, dẫn đến khó khăn trong việc so sánh, lựa chọn các sản phẩm bảo hiểm phù hợp. Ở góc độ doanh nghiệp, việc dữ liệu bị phân tán khiến các doanh nghiệp bảo hiểm thiếu nguồn thông tin thống kê toàn diện về thị trường để đánh giá chất lượng dịch vụ, xây dựng chiến lược phát triển sản phẩm mới, cũng như làm cơ sở cho các mô hình định phí, tính toán dự phòng và giả định kỹ thuật. Đối với cơ quan quản lý nhà nước, việc chưa có dữ liệu dùng chung cũng làm hạn chế đáng kể khả năng giám sát, đánh giá hiệu quả thị trường, cũng như năng lực dự báo và phòng ngừa rủi ro mang tính hệ thống.

Trước những thách thức trên, việc ứng dụng các công nghệ tiên tiến như AI để hình thành cơ sở dữ liệu dùng chung sẽ là một giải pháp hợp lí. Ông Trần Ngọc Quang khẳng định, việc xây dựng cơ sở dữ liệu dùng chung cho thị trường bảo hiểm mang lại lợi ích theo nguyên tắc “cùng có lợi”, trong đó cả Nhà nước và doanh nghiệp đều được hưởng lợi. Trước hết, cơ sở dữ liệu dùng chung giúp hạn chế trục lợi bảo hiểm thông qua cơ chế kiểm tra, đối chiếu thông tin khách hàng giữa các doanh nghiệp, qua đó giảm tình trạng chi trả sai, giảm tổn thất và nâng cao hiệu quả hoạt động. Đồng thời, dữ liệu dùng chung góp phần nâng cao năng lực đánh giá rủi ro và định phí bảo hiểm nhờ việc phân loại khách hàng chính xác hơn, xác định mức phí hợp lý, công bằng, thúc đẩy cạnh tranh lành mạnh và bảo đảm lợi nhuận bền vững. Việc chia sẻ dữ liệu cũng giúp tối ưu hóa quy trình khai thác và bồi thường, rút ngắn thời gian xác minh, giảm chi phí vận hành, nâng cao trải nghiệm và mức độ hài lòng của khách hàng.

Bên cạnh đó, cơ sở dữ liệu dùng chung tạo điều kiện cho doanh nghiệp phát triển sản phẩm mới, cá nhân hóa sản phẩm, khai thác hiệu quả các phân khúc khách hàng tiềm năng, đồng thời thúc đẩy hợp tác trong toàn ngành để ứng phó với rủi ro hệ thống, thiên tai, thảm họa lớn. Về phía cơ quan quản lý, dữ liệu dùng chung cung cấp thông tin kịp thời, đầy đủ phục vụ công tác giám sát, cảnh báo rủi ro, giúp doanh nghiệp nâng cao tuân thủ pháp luật và hạn chế rủi ro pháp lý, qua đó góp phần ổn định và phát triển thị trường bảo hiểm bền vững, ông Trần Ngọc Quang khẳng định.

Muốn trí tuệ nhân tạo (AI) và các công nghệ mới thực sự phát triển trong ngành bảo hiểm, điều kiện tiên quyết không nằm ở tốc độ ứng dụng, mà ở nền tảng thể chế cho đổi mới sáng tạo và chuyển đổi số. Nghị quyết số 57-NQ/TW của Bộ Chính trị ban hành ngày 22/12/2024 đã xác định chuyển đổi số là “điều kiện tiên quyết, thời cơ tốt nhất để đưa đất nước vươn mình mạnh mẽ trong kỷ nguyên mới”. Đây không chỉ là định hướng chiến lược chung cho nền kinh tế, mà còn mở ra khung tham chiếu quan trọng cho những ngành có cường độ dữ liệu cao như bảo hiểm.

Cụ thể hóa tinh thần Nghị quyết, Bộ Tài chính đã ban hành chương trình hành động, thành lập ban chỉ đạo và đang triển khai đồng bộ nhiều giải pháp nhằm xây dựng nền tài chính số hiện đại, minh bạch, an toàn và hiệu quả. Trong đó, lĩnh vực bảo hiểm được xác định là một trong những trọng tâm chuyển đổi, bởi đây vừa là kênh bảo vệ an sinh, vừa là cấu phần quan trọng của thị trường tài chính.

Chiến lược phát triển thị trường bảo hiểm Việt Nam đến năm 2030 cũng đặt chuyển đổi số vào vị trí trung tâm, với mục tiêu hiện đại hóa công tác quản lý, phát triển thị trường và tối ưu hóa hoạt động thông qua các nền tảng số. Việc ứng dụng công nghệ không chỉ nhằm nâng cao hiệu quả kinh doanh, mà còn phục vụ yêu cầu giám sát, đo lường trực tuyến, bảo đảm tính minh bạch, chính xác và kịp thời trong quản lý nhà nước.

Trên tinh thần đó, Cục Quản lý, giám sát bảo hiểm đang nghiên cứu, xây dựng cơ sở dữ liệu tập trung cho toàn thị trường. Đây sẽ là hệ thống tích hợp các dữ liệu đã được thu thập, xử lý, số hóa và lưu trữ, phục vụ công tác hoạch định chính sách, thống kê, dự báo và giám sát hoạt động kinh doanh bảo hiểm.

Không dừng ở việc “gom dữ liệu”, mục tiêu xa hơn là tạo lập môi trường cho việc áp dụng các mô hình phân tích dữ liệu, từng bước chuyển sang quản lý, giám sát trên cơ sở rủi ro – nền tảng quan trọng để AI có thể phát huy giá trị thực chất trong quản lý và kinh doanh bảo hiểm.

Song song với đó, cơ quan quản lý cũng đang đẩy mạnh cải cách thủ tục hành chính, rà soát và đề xuất cắt giảm điều kiện kinh doanh, phân cấp – phân quyền nhằm tăng tính chủ động, linh hoạt cho doanh nghiệp. Những cải cách này xuất phát từ thực tiễn vận hành thị trường, đồng thời thể hiện quyết tâm thúc đẩy chuyển đổi số không hình thức, mà có trọng tâm và chiều sâu.

Một bước ngoặt quan trọng khác là việc Quốc hội thông qua Luật sửa đổi, bổ sung một số điều của Luật Kinh doanh bảo hiểm, có hiệu lực từ ngày 01/01/2026. Luật cho phép áp dụng song song hai mô hình vốn – trên cơ sở rủi ro và biên khả năng thanh toán – đến hết năm 2030, tạo “khoảng đệm” để doanh nghiệp chuẩn bị nguồn lực và nâng cấp hệ thống công nghệ thông tin.

Theo các chuyên gia, đây không chỉ là cải cách kỹ thuật, mà còn là điều kiện để doanh nghiệp bảo hiểm tập trung đầu tư vào quản trị hiện đại, bổ sung nhân sự có chuyên môn sâu về dữ liệu lớn, công nghệ số và AI, đáp ứng yêu cầu phát triển thị trường theo hướng an toàn, bền vững.

Đặc biệt, Việt Nam được đánh giá là một trong những quốc gia tiên phong ban hành Luật Trí tuệ nhân tạo, dự kiến có hiệu lực từ ngày 1/3/2026. Đạo luật này được xem là nền tảng thể chế quan trọng để AI thực sự trở thành động lực tăng trưởng mới của nền kinh tế.

Việc thành lập Quỹ Phát triển AI quốc gia, cùng với cơ chế thử nghiệm có kiểm soát (sandbox), cho phép doanh nghiệp triển khai các mô hình như định giá phí cá nhân hóa hay duyệt bồi thường tự động trong môi trường thực tế, đã góp phần giảm chi phí thử nghiệm và chia sẻ rủi ro. Cách tiếp cận quản trị dựa trên rủi ro cũng giúp các ứng dụng AI phổ biến, thuộc nhóm rủi ro thấp, được cắt giảm tối đa thủ tục hành chính. Quan trọng hơn, các quy định về chia sẻ dữ liệu mở từ cơ sở dữ liệu quốc gia, cùng với khung pháp lý về sở hữu trí tuệ và đạo đức AI, không chỉ bảo vệ thành quả đầu tư của doanh nghiệp, mà còn củng cố niềm tin của khách hàng khi hồ sơ, dữ liệu cá nhân được xử lý bởi công nghệ.

Tuy nhiên, thể chế chỉ là “đường băng”. Khả năng cất cánh của doanh nghiệp bảo hiểm còn phụ thuộc vào năng lực dữ liệu, tài chính và con người.

Để bắt kịp đà phát triển, ông Đoàn Hữu Hậu, Giám đốc Tư vấn chuyển đổi số và AI, FPT Digital (Tập đoàn FPT) cho rằng, doanh nghiệp bảo hiểm Việt Nam cần đầu tư vào hạ tầng dữ liệu, hợp tác với các công ty công nghệ hàng đầu để triển khai đồng bộ “AI First” một cách thực tiễn. Đào tạo nhân lực A.I và xây dựng khung pháp lý bảo vệ dữ liệu cần được ưu tiên. Doanh nghiệp cũng phải có chiến lược tích hợp A.I vào siêu ứng dụng như Momo, Zalo nhằm tăng khả năng tiếp cận khách hàng, thúc đẩy số hóa và nâng cao trải nghiệm. Những doanh nghiệp đầu tư sớm sẽ có lợi thế cạnh tranh rõ rệt.

Trong cuộc đua này, dữ liệu là điều kiện tiên quyết, thể chế là “đường băng”, còn con người và năng lực tài chính là yếu tố quyết định khả năng cất cánh. Dù không công bố cụ thể mức chi cho công nghệ, song nhiều nghiên cứu và báo cáo ngành cho thấy các doanh nghiệp bảo hiểm quy mô lớn đang phải dành ngân sách lên tới hàng triệu USD mỗi năm cho chuyển đổi số. Thực tế cho thấy, nhiều doanh nghiệp bảo hiểm quy mô lớn đang phải dành ngân sách hàng triệu USD mỗi năm cho chuyển đổi số. Đầu tư công nghệ vì thế không còn là lựa chọn, mà đã trở thành điều kiện tiên quyết để duy trì và mở rộng lợi thế cạnh tranh trong trung và dài hạn.

Chính vì vậy, trong những năm gần đây nhất là trong năm 2025, hàng loạt doanh nghiệp bảo hiểm đã tăng vốn điều lệ thành công. Cách đây không lâu, Bảo hiểm VietinBank (VBI) đã tăng vốn điều lệ lên hơn 1.000 tỷ đồng. Trong khi đó, Tổng công ty Bảo hiểm BIDV (BIC) đã hoàn tất đợt phát hành cổ phiếu để tăng vốn từ nguồn vốn chủ sở hữu, nâng vốn điều lệ từ 1.173 tỷ lên gần 2.021 tỷ đồng, tương ứng tỷ lệ tăng vốn là 72%; Bảo hiểm PVI cũng đã tăng vốn điều lệ lên mức 4.320 tỷ đồng. Từ VBI, BIC đến PVI, việc tăng vốn không chỉ nhằm đáp ứng yêu cầu an toàn tài chính, mà còn tạo dư địa đầu tư cho hệ sinh thái bảo hiểm số, giám định và bồi thường trực tuyến.

Không chỉ là tăng vốn, nhiều doanh nghiệp còn ưu tiên sử dụng vốn hiệu quả, tiết kiệm chi phí để dành nguồn lực đầu tư cho công nghệ. Một số giải pháp đang được các doanh nghiệp bảo hiểm áp dụng như siết lại kỷ luật thị trường, tránh cạnh tranh phí thiếu lành mạnh, tăng cường chia sẻ dữ liệu tổn thất giữa các doanh nghiệp để xây dựng mặt bằng phí hợp lý; đầu tư mạnh vào quản trị rủi ro thiên tai, sử dụng mô hình dự báo, bản đồ rủi ro và các kịch bản stress-test để định phí sát hơn thực tế biến đổi khí hậu; giảm gian lận bằng công nghệ, nhất là trong bảo hiểm sức khỏe - ứng dụng AI phát hiện hành vi bất thường, liên thông dữ liệu y tế, sử dụng giám định số; điều chỉnh lại cơ cấu sản phẩm, chuyển trọng tâm sang các nghiệp vụ có khả năng sinh lời dài hạn, thay vì chạy theo doanh thu ngắn hạn; làm việc chặt chẽ hơn với tái bảo hiểm, tối ưu retention (khả năng giữ chân khách hàng), mua bảo vệ thiên tai theo lớp (cat layers) phù hợp với quy mô và khẩu vị rủi ro.

Tuy nhiên, có vốn chưa đủ. Bài toán tiếp theo là lựa chọn giữa nền tảng AI thương mại sẵn có hay phát triển công cụ AI dành riêng cho các doanh nghiệp. ông Nguyễn Như Khoa, Chuyên gia tư vấn AI của FPT Digital, Tập đoàn FPT phân tích, các nền tảng AI thương mại sẵn có giúp doanh nghiệp bắt đầu nhanh, nhưng về dài hạn, hạn chế lớn nhất, như đã đề cập ở trên, chính là việc không thể kiểm soát được dữ liệu được dữ liệu. Khi dữ liệu khách hàng, tài chính hay sản phẩm chiến lược đi qua hạ tầng của bên thứ ba, doanh nghiệp không còn nắm chắc nó được lưu ở đâu, ai có quyền truy cập, và liệu nó có được dùng để huấn luyện lại mô hình hay không. Trong bối cảnh dữ liệu ngày càng trở thành tài sản cạnh tranh cốt lõi, việc đánh mất quyền kiểm soát này cũng đồng nghĩa với việc doanh nghiệp đánh mất lợi thế chiến lược. Ngược lại, khi tự phát triển hoặc tùy biến giải pháp AI riêng, doanh nghiệp có toàn quyền kiểm soát luồng dữ liệu từ đầu đến cuối: từ khâu lưu trữ, xử lý, đến cách mô hình học và đưa ra kết quả. Điều này không chỉ giảm thiểu rủi ro bảo mật, mà còn giúp doanh nghiệp đảm bảo tuân thủ pháp lý – một yếu tố ngày càng quan trọng với dữ liệu cá nhân và dữ liệu nhạy cảm.

Bên cạnh ứng dụng công nghệ, xây dựng nguồn nhân lực số được xác định là nhiệm vụ trọng tâm, giữ vai trò then chốt trong chiến lược số hóa toàn diện của ngành bảo hiểm. Theo các chuyên gia, các doanh nghiệp bảo hiểm cần đầu tư bài bản và dài hạn vào phát triển nguồn nhân lực chất lượng cao, chú trọng trẻ hóa đội ngũ, nâng cao khả năng thích nghi và đổi mới liên tục để đáp ứng ngày càng tốt hơn nhu cầu của khách hàng. Theo đó, công tác đào tạo và phát triển đội ngũ kinh doanh được đặc biệt chú trọng, nhằm bảo đảm mỗi đại diện kinh doanh được trang bị đầy đủ kiến thức về hoạch định tài chính, kỹ năng chăm sóc khách hàng, tư duy quản lý, tuyển dụng và phát triển đội nhóm.

Cách tiếp cận này từng bước thay đổi quan niệm cũ coi “đại lý bảo hiểm là nghề tạm, nghề tay trái”, hướng tới xây dựng lực lượng tư vấn tài chính chuyên nghiệp, có trình độ, làm việc toàn thời gian như một nghề nghiệp chính thức. Song song với chuyên môn, kỹ năng làm chủ công nghệ được xem là yêu cầu không thể thiếu đối với đội ngũ tư vấn tài chính “thế hệ mới”. Việc được tiếp cận và trải nghiệm các chương trình đào tạo chuyên sâu giúp lực lượng này trang bị đầy đủ kỹ năng thiết yếu, đồng thời khai thác hiệu quả các nền tảng số để mở rộng mạng lưới khách hàng, nâng cao chất lượng tư vấn và gia tăng niềm tin của thị trường, vị chuyên gia này khẳng định.

Nhìn tổng thể, AI đang đưa ngành bảo hiểm Việt Nam đến một ngưỡng chuyển đổi quan trọng, nơi lợi thế không còn thuộc về những doanh nghiệp triển khai sớm các ứng dụng đơn lẻ, mà thuộc về những doanh nghiệp đủ năng lực xây dựng nền tảng dữ liệu, quản trị rủi ro và tích hợp AI vào chiến lược vận hành cốt lõi. Vượt qua được “ngưỡng cửa AI” hay không, và đi nhanh đến đâu, sẽ phụ thuộc vào việc doanh nghiệp bảo hiểm coi AI là công cụ hỗ trợ ngắn hạn hay là nền tảng chiến lược cho phát triển dài hạn trong kỷ nguyên số. “Đây là một quá trình sâu sắc, đòi hỏi sự đồng bộ giữa cơ quan quản lý và doanh nghiệp, với trọng tâm là nâng cao năng lực quản trị dữ liệu và kiểm soát rủi ro trong môi trường số”, ông Ngô Việt Trung nhấn mạnh.