Để công nghệ thông tin trở thành trụ cột

Thành tựu vượt bậc và những thách thức hiện hữu

Thế nhưng, đằng sau bức tranh tươi sáng ấy vẫn tồn tại nhiều “mảng xám”. Bà Nguyễn Thị Thu Giang, Phó Chủ tịch kiêm Tổng thư ký Hiệp hội Phần mềm và Dịch vụ Công nghệ thông tin Việt Nam (VINASA), chỉ ra rằng trên 95% doanh nghiệp CNTT là doanh nghiệp nhỏ và vừa. Phần lớn các doanh nghiệp này mới dừng lại ở gia công phần mềm, thiếu khả năng đầu tư dài hạn cho nghiên cứu - phát triển (R&D). Điều này khiến ngành CNTT tuy đông về số lượng, nhưng chưa có nhiều sản phẩm mang thương hiệu quốc tế, khó tạo dấu ấn mạnh mẽ ở những thị trường cao cấp.

Song hành với đó là vấn đề nhân lực. Việt Nam hiện có khoảng 300.000 kỹ sư CNTT, một con số ấn tượng về quy mô. Tuy nhiên, theo khảo sát của Trung tâm Đổi mới sáng tạo quốc gia (NIC), chỉ khoảng 30% trong số này đáp ứng chuẩn quốc tế về ngoại ngữ, kỹ năng quản trị dự án và làm việc trong môi trường toàn cầu. Khoảng trống này càng trở nên đáng lo ngại khi dự báo đến năm 2030, Việt Nam cần ít nhất 1,3 triệu nhân lực số để đáp ứng nhu cầu chuyển đổi số toàn diện.

Không chỉ trong nước, thách thức còn đến từ bên ngoài. Đại diện Thương vụ Việt Nam tại châu Âu chia sẻ rằng, thị trường EU có nhu cầu khổng lồ về dịch vụ CNTT và chuyển đổi số, nhưng doanh nghiệp Việt thường gặp khó khi tham gia đấu thầu. Nguyên nhân chủ yếu là do thiếu các chứng chỉ quốc tế về an ninh mạng, quản trị dữ liệu và trách nhiệm xã hội. Bên cạnh đó, phần lớn doanh nghiệp chưa có văn phòng đại diện tại thị trường này, khiến việc xây dựng lòng tin với đối tác châu Âu trở nên hạn chế.

Ngay cả những doanh nghiệp lớn cũng phải đối diện với áp lực hội nhập. FPT Software, công ty xuất khẩu phần mềm hàng đầu Việt Nam, năm 2024 đạt doanh thu quốc tế 1,7 tỷ USD và duy trì hơn 30.000 nhân viên. Tuy nhiên, đại diện công ty cũng thừa nhận rằng để giữ vững thị trường, doanh nghiệp buộc phải mở rộng văn phòng tại Mỹ, Nhật, châu Âu, đồng thời đầu tư mạnh mẽ cho việc đáp ứng các chuẩn mực toàn cầu.

Giải pháp đồng bộ để nâng tầm

Trước những thách thức đó, câu hỏi đặt ra là: Việt Nam cần làm gì để CNTT không chỉ là ngành tăng trưởng nhanh, mà còn trở thành trụ cột bền vững cho nền kinh tế. Các chuyên gia cho rằng, câu trả lời đến từ một loạt giải pháp đồng bộ, vừa mang tính cấp bách, vừa mang tính chiến lược lâu dài.

Trước tiên, Việt Nam cần xây dựng chiến lược quốc gia cho CNTT gắn liền với chuyển đổi số. Chính phủ đã đặt mục tiêu kinh tế số đóng góp ít nhất 20% GDP vào năm 2025 và 30% GDP vào năm 2030. Để đạt được điều này, chính sách ưu tiên về thuế, tín dụng, hạ tầng số và đổi mới sáng tạo cho doanh nghiệp CNTT phải rõ ràng và hiệu quả. Một chiến lược bài bản không chỉ giúp định hướng doanh nghiệp mà còn tạo niềm tin cho các nhà đầu tư quốc tế.

Tiếp đó, đào tạo nhân lực chất lượng cao là yêu cầu không thể trì hoãn. Bà Nguyễn Thị Thu Giang nhấn mạnh, số lượng kỹ sư đông đảo chưa đủ, điều quan trọng là phải có đội ngũ đạt chuẩn toàn cầu. Các trường đại học cần gắn đào tạo với thực tiễn, doanh nghiệp cần tham gia trực tiếp vào quá trình huấn luyện, và Nhà nước phải khuyến khích các chương trình trao đổi quốc tế. Chỉ khi đó, Việt Nam mới có được lực lượng nhân lực vừa dồi dào, vừa tinh hoa.

Đồng thời, cần khuyến khích doanh nghiệp mở rộng hiện diện quốc tế. Đại diện Thương vụ Việt Nam tại châu Âu cho rằng, chỉ khi có văn phòng đại diện tại các thị trường trọng điểm, doanh nghiệp Việt mới có thể tạo dựng lòng tin, tham gia trực tiếp vào chuỗi cung ứng dịch vụ CNTT toàn cầu. Đây là bước đi tốn kém, nhưng cần thiết nếu muốn vượt qua rào cản niềm tin và xây dựng thương hiệu quốc tế.

Song song với đó, chuẩn hóa chất lượng và đạt các chứng chỉ quốc tế phải trở thành ưu tiên của mọi doanh nghiệp CNTT. Các tiêu chuẩn như ISO 27001 về an ninh thông tin, CMMI về năng lực quy trình, PCI DSS về thanh toán điện tử không chỉ là yêu cầu của khách hàng, mà còn là “tấm hộ chiếu” để doanh nghiệp bước vào thị trường cao cấp. Việc chủ động đầu tư cho chuẩn hóa sẽ giúp doanh nghiệp Việt nâng tầm thương hiệu và gia tăng giá trị cạnh tranh.

Một giải pháp không kém phần quan trọng là huy động nguồn lực tài chính cho đổi mới sáng tạo. Hiện nay, đầu tư R&D của Việt Nam mới đạt 0,44% GDP, thấp hơn nhiều so với mức trung bình 2–3% ở các quốc gia phát triển. Nhà nước cần có cơ chế ưu đãi thuế để khuyến khích doanh nghiệp đầu tư cho R&D, đồng thời phát triển các quỹ đầu tư mạo hiểm trong nước để giảm bớt sự phụ thuộc vào vốn quốc tế.

Ngoài ra, Việt Nam cần có chính sách phát huy vai trò dẫn dắt của các doanh nghiệp tiên phong. Những tập đoàn như FPT Software, Viettel Solutions hay TMA Solutions không chỉ cần phát triển cho riêng mình, mà còn phải kéo theo cả hệ sinh thái. Bằng cách chia sẻ kinh nghiệm, hỗ trợ đào tạo và hợp tác trong các dự án lớn, các doanh nghiệp này sẽ tạo ra sức mạnh cộng hưởng, giúp ngành CNTT Việt Nam phát triển toàn diện hơn.