Hạ tầng năng lượng xuyên biên giới: Không gian mới cho khu vực tư nhân

Việc dự án Savan 1 do T&T Group đầu tư tại Lào chính thức vận hành thương mại (COD) mới đây mang ý nghĩa vượt ra ngoài phạm vi một nhà máy điện đơn thuần. Đây là trường hợp cụ thể cho thấy doanh nghiệp tư nhân Việt Nam đang tham gia ngày càng sâu vào bài toán hạ tầng năng lượng xuyên biên giới – lĩnh vực vốn được coi là “sân chơi khó” và nhiều ràng buộc.

Doanh nghiệp tư nhân và không gian mới của hạ tầng năng lượng

Truyền tải điện từ lâu được xem là “xương sống” của hệ thống năng lượng. Không có đường dây, không có trạm biến áp, mọi nguồn điện, dù là thủy điện, nhiệt điện hay năng lượng tái tạo đều khó có thể phát huy hiệu quả. Chính vì vậy, hạ tầng truyền tải thường gắn với vai trò điều phối của Nhà nước nhằm bảo đảm an toàn hệ thống và an ninh năng lượng quốc gia.

Tuy nhiên, thực tiễn cho thấy, khi quy mô nguồn điện gia tăng, đặc biệt là khi hàng loạt các dự án năng lượng tái tạo đi vào vận hành (giai đoạn 2019 – nay), mô hình này bắt đầu chịu áp lực. Thực tế, không ít dự án chậm đi vào vận hành do chậm tiến độ hạ tầng truyền tải.

Nhà máy điện gió Savan 1 chính thức vận hành thương mại vào ngày 26/12

Trong bối cảnh đó, chủ trương xã hội hóa đầu tư hạ tầng đang mở ra một không gian mới cho khu vực ngoài nhà nước. Định hướng này được đề cập trong Nghị quyết 68 về phát triển kinh tế tư nhân, đồng thời phù hợp với tinh thần các sửa đổi, bổ sung gần đây của Luật Điện lực. Thực tế cho thấy, khi doanh nghiệp tư nhân tham gia sớm vào bài toán hạ tầng, đặc biệt ở các dự án có yếu tố xuyên biên giới, khoảng cách giữa hoàn thành xây dựng và vận hành thương mại có thể được rút ngắn đáng kể.

Savan 1 là minh chứng rõ nét cho sự dịch chuyển này. Chính thức nhận hợp đồng tô nhượng tháng 1/2025, T&T Group vừa tổ chức xây dựng nhà máy; đồng thời đẩy nhanh đầu tư hạ tầng đấu nối để đưa điện về Việt Nam. Cách triển khai này cho thấy khả năng rút ngắn khoảng cách giữa quá trình xây dựng và phát điện thương mại, đặc biệt trong bối cảnh yêu cầu tiến độ ngày càng cao.

Điểm đáng chú ý nằm ở chỗ, sự tham gia của doanh nghiệp tư nhân trong trường hợp này không làm thay đổi vai trò điều tiết của Nhà nước. Ngược lại, nó bổ sung thêm năng lực thực thi cho hệ thống. Ở đó, Nhà nước giữ vai trò hoạch định, giám sát và bảo đảm an toàn, trong khi doanh nghiệp đảm nhận phần việc đòi hỏi tốc độ, nguồn lực và khả năng tổ chức triển khai cao.

Từ Savan 1 đến cách tiếp cận hạ tầng của T&T Group

Trong vài năm trở lại đây, xu hướng doanh nghiệp tư nhân tham gia sâu hơn vào chuỗi giá trị năng lượng, từ phát điện đến hạ tầng kết nối, đang dần hình thành tại nhiều quốc gia trong khu vực. Cách tiếp cận này xuất phát từ yêu cầu thực tế: nếu chỉ phát triển nguồn điện mà không đồng thời giải quyết bài toán truyền tải và đấu nối, khả năng đưa dự án vào vận hành đúng tiến độ sẽ bị hạn chế đáng kể.

Đặt Savan 1 trong bức tranh rộng hơn có thể thấy, đây không phải là dự án có quy mô công suất lớn nhất do doanh nghiệp Việt Nam đầu tư tại Lào. Tuy nhiên, điểm khác biệt của Savan 1 nằm ở lộ trình triển khai và khả năng đi đến mốc vận hành thương mại trong thực tế.

Việc Nhà máy Điện gió Savan 1 chính thức vận hành thương mại là dấu mốc quan trọng trong chiến lược đầu tư năng lượng sạch xuyên biên giới của T&T Group

Từ trường hợp Savan 1, có thể thấy một cách tiếp cận khác đối với bài toán hạ tầng năng lượng, trong đó hạ tầng truyền tải được tính toán song song với phát triển nguồn điện. Thay vì coi truyền tải là “phần việc phía sau”, phụ thuộc vào tiến độ chung của hệ thống, hạ tầng được đặt ở vị trí trung tâm ngay từ đầu. Dự án đồng thời giải quyết ba bài toán then chốt: xây dựng nhà máy, đầu tư hạ tầng truyền tải và hoàn tất các điều kiện pháp lý – kỹ thuật để đưa dự án vào vận hành thương mại.

Thực tế cho thấy, chính bài toán truyền tải và đấu nối là nguyên nhân khiến không ít dự án năng lượng tái tạo tại Lào và khu vực chậm tiến độ. Việc một doanh nghiệp tư nhân chủ động đầu tư và tổ chức triển khai hạ tầng kết nối vì thế mang ý nghĩa không nhỏ, cả về tiến độ dự án lẫn hiệu quả sử dụng nguồn lực xã hội.

Đặt trong chiến lược dài hạn, Savan 1 không phải là một bước đi đơn lẻ. T&T Group tiếp cận lĩnh vực năng lượng theo hướng hình thành một danh mục đầu tư gắn với các ưu tiên chiến lược của quốc gia, từ phát triển nguồn điện, hạ tầng truyền tải cho tới các mô hình năng lượng bền vững. Theo các định hướng công bố, T&T Group đặt mục tiêu tham gia vào hệ thống điện Việt Nam với tỷ trọng đáng kể trong trung và dài hạn, gắn với năng lực tài chính và các ưu tiên chiến lược quốc gia.

Nhà sáng lập, Chủ tịch điều hành T&T Group Đỗ Quang Hiển từng nhấn mạnh, doanh nghiệp chỉ có thể đi đường dài trong lĩnh vực năng lượng khi hoạt động đầu tư được đặt trong mối quan hệ hài hòa với lợi ích quốc gia, sự bền vững của hệ thống và khả năng tạo ra giá trị thực cho nền kinh tế. Quan điểm này phần nào lý giải vì sao T&T lựa chọn cách tiếp cận thận trọng nhưng quyết liệt, trong đó đặc biệt ưu tiên khả năng vận hành.

Nhìn từ góc độ chính sách, Savan 1 cho thấy khi doanh nghiệp tư nhân đủ năng lực tài chính, tổ chức và tầm nhìn, họ có thể chia sẻ gánh nặng đầu tư hạ tầng với Nhà nước, đặc biệt trong những dự án năng lượng xuyên biên giới có yêu cầu cao về tiến độ và phối hợp đa bên. Từ góc độ chính sách, trường hợp Savan 1 gợi mở khả năng khu vực tư nhân có thể chia sẻ một phần gánh nặng đầu tư hạ tầng với Nhà nước, đặc biệt trong các dự án năng lượng xuyên biên giới có yêu cầu cao về tiến độ và phối hợp đa bên.