Quản lý điện mặt trời mái nhà: Giải pháp nào để phù hợp giữa các bên?

Nhiều người dân quan tâm đến hệ thống điện năng lượng mặt trời mái nhà để được sử dụng điện sạch, không phải lo “ngay ngáy” mỗi kỳ thanh toán tiền điện

Mang nhiều lợi ích kinh tế và môi trường

Vào những tháng cao điểm của mùa hè, thời tiết nắng nóng dẫn đến nhu cầu sử dụng điện của người dân tăng cao. Vì vậy, cứ đến thời điểm đầu tháng, nhận được hoá đơn tiền điện liên tục tăng đã khiến nhiều người “bàng hoàng” vì số tiền phải trả. Cùng với đó, nhiều người bắt đầu bỏ thời gian tìm hiểu về việc lắp đặt hệ thống điện năng lượng mặt trời mái nhà để được sử dụng điện sạch, không phải lo “ngay ngáy” mỗi kỳ thanh toán tiền điện.

Là chủ doanh nghiệp chuyên tư vấn, thiết kế, thi công và lắp đặt hệ thống điện mặt trời mái nhà ở xã Hoài Đức (Hà Nội), anh Phạm Văn Phong cho biết, kể từ tháng 5/2025 đến nay, lượng khách hàng liên hệ nhờ tư vấn sử dụng điện năng lượng mặt trời tăng đột biến. Không chỉ vậy, trong 3 năm gần đây thì năm nay tỷ lệ khách hàng quan tâm đến điện năng lượng mặt trời tăng đột biến. Có ngày, công ty tiếp nhận hàng trăm cuộc điện thoại nhờ tư vấn, thiết kế.

Tại tỉnh Sơn La, gia đình anh Sơn ở Xã Chiềng Mung đã lắp đặt hệ thống điện mặt trời mái nhà trên khu nhà trồng nấm và khu chăn nuôi gia súc, gia cầm. Hệ thống này không chỉ cung cấp điện cho kho lạnh bảo quản nấm, hệ thống làm mát chuồng trại mà còn phục vụ sinh hoạt hàng ngày của gia đình và công nhân. Nhờ đó, đến nay gia đình anh đã xuất bán trên 19 tấn nấm hương và 13 tấn gà vịt thịt, mang về doanh thu khoảng 2,4 tỷ đồng. Hệ thống điện mặt trời cho trang trại giúp tiết kiệm 60-90% chi phí điện năng hàng tháng, giảm rủi ro mất điện hoặc gián đoạn do sự cố lưới điện.

Hiện cả nước có khoảng 103.000 dự án điện mặt trời mái nhà, tổng công suất lắp đặt hơn 9.500 MW. Theo Quy hoạch điện 8 điều chỉnh, Việt Nam đặt mục tiêu đến năm 2030, khoảng 50% các tòa nhà công sở và 50% nhà dân sử dụng điện mặt trời mái nhà tự sản, tự tiêu. Mới đây, tại Nghị quyết 70 của Bộ Chính trị về bảo đảm an ninh năng lượng quốc gia đến năm 2030, tầm nhìn đến năm 2045, riêng về năng lượng tái tạo, Bộ Chính trị yêu cầu xây dựng khung chính sách đủ mạnh để khuyến khích các hộ sử dụng điện lớn xây dựng hệ thống thu hồi năng lượng để sản xuất điện. Có cơ chế, chính sách ưu đãi hợp lý để phát triển điện mặt trời mái nhà tự sản xuất, tự tiêu thụ và hệ thống lưu trữ năng lượng; xây dựng cơ chế, chính sách đặc thù phát triển mạnh các hệ thống xử lý rác có thu hồi năng lượng; thúc đẩy doanh nghiệp đầu tư vào công nghệ carbon thấp, trung hòa carbon. Hoàn thiện cơ chế, chính sách thúc đẩy sử dụng năng lượng tiết kiệm, hiệu quả.

Quản lý nhưng tránh gây phiền hà

Song theo Nghị định số 58/2025/NĐ-CP của Chính phủ quy định chi tiết một số điều của Luật Điện lực về phát triển điện năng lượng tái tạo, điện năng lượng mới, các tổ chức, cá nhân, hộ gia đình phát triển nguồn điện mặt trời mái nhà tự dùng phải thông báo đến Sở Công Thương, đơn vị điện lực, cơ quan quản lý về xây dựng, phòng cháy chữa cháy để được quản lý, theo dõi, hướng dẫn thực hiện.

Theo EVN, thực tế các đối tượng trên (đặc biệt là hộ gia đình) chưa chủ động thông báo. Có trường hợp đã được đơn vị điện lực hướng dẫn nhưng không phối hợp, hoặc phối hợp nhưng không cung cấp hồ sơ theo hướng dẫn. Song, Nghị định 58 lại không có quy định cụ thể để xác định đây có phải vi phạm hay không. Điều này dẫn đến các cơ quan liên quan lúng túng trong việc xử phạt vi phạm hành chính về lĩnh vực điện lực.

Vì vậy, EVN này đề nghị bổ sung quy định tổ chức, cá nhân phát triển điện mặt trời mái nhà tự sản xuất, tự tiêu thụ không thông báo hoặc đăng ký sẽ bị xử lý theo quy định về xử phạt hành chính trong lĩnh vực điện lực, tùy mức độ vi phạm. Quy định này nhằm bảo đảm nghĩa vụ thông báo, đăng ký, tránh khoảng trống trong chế tài xử lý, đồng thời nâng hiệu lực quản lý nhà nước, phù hợp với Luật Xử lý vi phạm hành chính.

Lý giải về lý do cần thiết phải thông báo hay đăng ký khi lắp điện mặt trời mái nhà tự sản, tự tiêu thụ, ông Nguyễn Quốc Dũng, Trưởng ban Kinh doanh của EVN, cho hay mục đích là để dễ quản lý và vận hành chứ không phải "làm khó". Yêu cầu thông báo hay đăng ký điện mặt trời mái nhà không phải là thủ tục xin - cho, hay là giấy phép con mà là điều kiện cần thiết để hệ thống điện quốc gia vận hành ổn định.

"Đối với điện mặt trời, vào những ngày nắng, hộ gia đình sử dụng điện mặt trời, phụ tải trên lưới giảm xuống. Nhưng khi trời nhiều mây hoặc vào ban đêm, nhu cầu lại dồn về điện lưới. Thế nên, nếu cơ quan quản lý không nắm rõ mức công suất điện mặt trời mà người dân đã lắp đặt, sẽ không tính toán được chính xác phụ tải thực tế. Nói cách khác, việc đăng ký hay thông báo giúp khôi phục lại bức tranh phụ tải đúng với nhu cầu. Nhờ đó, ngành điện có thể chuẩn bị nguồn cung ổn định trong những thời điểm không có nắng", ông Nguyễn Quốc Dũng nhấn mạnh.

Tuy nhiên, nhiều hộ gia đình đã lắp đặt hoặc có kế hoạch đầu tư điện mặt trời áp mái bày tỏ lo ngại về khả năng bị xử phạt “hồi tố” cũng như tính thuận tiện trong thủ tục nếu quy định được áp dụng. Chị Tống Khánh Linh (phường Hoàng Liệt, TP. Hà Nội) chia sẻ, nếu hộ gia đình lắp điện mặt trời mái nhà tự sản tự tiêu không đấu nối vào lưới điện của EVN thì không cần thông báo với Bộ công thương, EVN, chỉ cần đăng ký đầy đủ thông tin, lập phương án phòng cháy chữa cháy với cấp có thẩm quyền là được, trường hợp hòa lưới có bán điện cho EVN mới cần đăng ký với Bộ công thương, EVN.

Dưới góc nhìn chuyên gia, ông Nguyễn Quốc Việt, Tổng giám đốc Công ty CP Vinasol cho rằng, cần thiết phải có động tác thông báo hay đăng ký để ngành điện có số liệu, thống kê được sản lượng, công suất, nhu cầu... song nên chọn cách làm đơn giản nhất để người dân không cảm thấy phiền hà khi tham gia lắp điện mặt trời mái nhà tự dùng.

Theo đó, EVN lập một trang web hoặc mục trong website của tập đoàn để người dân có nhu cầu lắp điện mặt trời gửi thông báo/đăng ký lên đó. Trong đó, có các mục đơn giản: Tên hộ gia đình, địa chỉ, công suất lắp đặt, nhu cầu tiêu thụ bình quân một tháng của gia đình…, gửi đến cơ quan quản lý điện lực. Từ thông tin này, có thể chia sẻ với các cơ quan quản lý khác nếu cần. Làm như vậy, người dân không mất công phải đi đến nhiều nơi gửi thông báo, từ cơ quan quản lý điện, sở công thương, phòng cháy chữa cháy… khá phức tạp và mất thời gian. Như vậy, điện lực vẫn có đầy đủ dữ liệu về công suất, sản lượng… điện mặt trời tự sản tự tiêu, người dân cũng không phải làm nhiều hồ sơ đi gửi nhiều nơi, ông Nguyễn Quốc Việt đề xuất.