Từ khát vọng độc lập đến hành trình cất cánh của dân tộc trong từng đồng tiền Việt Nam

Hành trình thống nhất non sông, thống nhất đồng tiền

Đồng tiền, dưới góc nhìn lịch sử, không đơn thuần là phương tiện thanh toán, mà còn là tấm gương phản chiếu bối cảnh chính trị, kinh tế, xã hội và văn hóa của từng thời kỳ. Từ những đồng tiền cổ xưa thời phong kiến, đến các loại giấy bạc Cách mạng được phát hành trong kháng chiến, cho tới đồng tiền thống nhất sau năm 1975, tất cả đều kể lại câu chuyện độc lập dân tộc, khát vọng thống nhất đất nước và hành trình xây dựng nền tài chính - tiền tệ tự chủ của Việt Nam.

4 năm trước, cuốn sách “Lịch sử đồng tiền Việt Nam” ra đời là một trong những dấu mốc đặc biệt có ý nghĩa sâu sắc đối với ngành Ngân hàng. Với vai trò là chủ biên công trình, Phó Thống đốc Thường trực NHNN Đào Minh Tú chia sẻ, công trình với sự tham gia của hơn 50 nhà khoa học, nghiên cứu, nhà sưu tầm tiền, đây là công trình nghiên cứu công phu, không chỉ hệ thống hoá chặt chẽ, đầy đủ, khoa học, đánh giá tỉ mỉ với từng đồng tiền với mỗi một giai đoạn.

TS. Đào Minh Tú - Phó Thống đốc Thường trực NHNN nhận giải B từ Ban tổ chức Giải thưởng Sách Quốc gia lần thứ V

Nhóm biên soạn lấy dấu mốc thời điểm là năm 968 sau khi Đinh Bộ Lĩnh dẹp loạn 12 sứ quân, thống nhất đất nước, lập nên triều đại và lấy tên đất nước là Đại Cồ Việt. Đến năm 970 phát hành đồng tiền đầu tiên và lấy tên là Thái Bình Hưng Bảo. Đồng tiền này cho đến nay hơn 1000 năm, trải qua các thời kỳ, giai đoạn lịch sử, có hàng nghìn đồng tiền đã được phát hành và được thống kê, tập hợp trong cuốn sách.

Theo giới chuyên gia, cuốn sách không chỉ là tài liệu nghiên cứu hữu ích cho các nhà khoa học, nhà nghiên cứu lịch sử, kinh tế học, mà còn là một “cầu nối ký ức” giúp công chúng, đặc biệt là thế hệ trẻ, hiểu hơn về những giá trị mà cha ông đã dày công vun đắp. Đây cũng là lời tri ân của ngành Ngân hàng đối với lịch sử dân tộc, đồng thời khẳng định vai trò quan trọng của đồng tiền quốc gia trong sự nghiệp xây dựng và bảo vệ Tổ quốc.

Với 650 trang cùng toàn bộ hồ sơ khoa học của hơn 1.200 mẫu tiền, cuốn sách là một câu chuyện lịch sử hấp dẫn, làm nổi bật giá trị văn hóa đặc sắc của đồng tiền Việt Nam. Dù ở giai đoạn lịch sử nào, các đồng tiền đều là những tác phẩm nghệ thuật, in đậm dấu ấn tinh hoa, giá trị truyền thống riêng biệt, độc đáo của văn hóa Việt Nam.

Theo Phó Thống đốc Đào Minh Tú, công trình “Lịch sử đồng tiền Việt Nam” không chỉ đơn thuần là một cuốn sách nghiên cứu về tiền tệ, mà còn là một lát cắt sinh động của lịch sử dân tộc. Qua hành trình của đồng tiền, chúng ta có thể thấy được cả một quá trình đấu tranh giành độc lập, bảo vệ chủ quyền và xây dựng đất nước của cha ông ta. Mỗi đồng tiền đại diện cho mỗi một thời kỳ, giai đoạn, thể hiện nét đặc trưng cho tình hình kinh tế, xã hội lúc đó.

Việc hiểu về lịch sử đồng tiền cũng là một cách để hiểu về lịch sử đất nước, về những hy sinh, nỗ lực để có được một nền tài chính – tiền tệ độc lập, tự chủ như hôm nay. “Chủ tịch Hồ Chí Minh từng nói rất giản dị mà sâu sắc: “Dân ta phải biết sử ta, cho tường gốc tích nước nhà Việt Nam”. Hiểu lịch sử, kể cả lịch sử qua đồng tiền, là cách để chúng ta thêm yêu nước, thêm tự hào, và từ đó có trách nhiệm gìn giữ, phát huy những giá trị mà thế hệ trước đã dày công vun đắp”, Phó Thống đốc Đào Minh Tú nhấn mạnh.

Biểu tượng của linh hồn dân tộc trên đồng tiền Việt Nam

Với Nhà nước Việt Nam Dân chủ Cộng hoà trước đây và Cộng hoà Xã hội Chủ nghĩa Việt Nam ngày nay, có một điều rất đặc biệt, đó là hình tượng Chủ tịch Hồ Chí Minh luôn được coi là hình ảnh cao đẹp được khắc họa trên mỗi đồng tiền mà chúng ta phát hành. Theo Phó Thống đốc Đào Minh Tú, ngay sau khi đất nước độc lập, có một nền tiền tệ độc lập, Chính phủ đã phát hành đồng tiền độc lập từ năm 1946. Đến nay là 80 năm, tất cả mọi đồng tiền lớn hay nhỏ đều có chân dung của Chủ tịch Hồ Chí Minh, và đều là những hình ảnh đẹp nhất, nhìn vào hình ảnh đó đã thấy niềm tin, niềm tự hào.

Từ những tờ bạc đầu tiên được phát hành năm 1946 cho đến tiền polymer hiện nay là một lựa chọn có chủ đích rõ ràng, thể hiện sự nhất quán về biểu tượng quốc gia, sự ổn định về chính trị và bản sắc riêng biệt của đồng tiền Việt Nam. Điều này không đơn thuần là sự tôn vinh một cá nhân trong lịch sử, mà là sự khẳng định những giá trị cốt lõi mà dân tộc Việt Nam lựa chọn và giữ gìn trong suốt lịch sử.

Mẫu tiền 500.000 đồng polymer do họa sĩ Trần Tiến (vẽ mặt trước) và họa sĩ Hồ Trọng Minh (vẽ mặt sau) thể hiện

Chủ tịch Hồ Chí Minh là người khai sinh ra Nhà nước Việt Nam Dân chủ Cộng hòa, nay là nước Cộng hòa Xã hội Chủ nghĩa Việt Nam. Nhưng quan trọng hơn, Người không chỉ có vai trò lịch sử, mà còn là biểu tượng đạo đức, văn hóa và tư tưởng của cả dân tộc. Trong con mắt của người Việt, hình ảnh Bác Hồ không chỉ gợi nhớ đến một con người cụ thể, mà là đại diện cho bản sắc văn hóa, tinh thần yêu nước, ý chí độc lập dân tộc, cũng như đạo đức, cốt cách và tinh thần của người Việt Nam. Có thể nói, hình ảnh Bác vừa gần gũi, thân thuộc lại vừa thiêng liêng trong tâm thức mỗi người dân Việt Nam. Đồng tiền của việt Nam với hình ảnh của Bác Hồ tạo nên giá trị vô cùng lớn, không chỉ về kinh tế, sự ổn định giá trị đồng tiền mà giá trị của niềm tin, niềm tự hào, văn hoá của một dân tộc được thu nhỏ trên đồng tiền.

TS. Hồ Trọng Minh, Phó Trưởng khoa Đồ họa, Trường Đại học Mỹ thuật Việt Nam là người đã vừa nghiên cứu, vừa trực tiếp thiết kế nhiều đồng tiền trong bộ tiền Polymer hiện hành. Theo ông, việc chân dung của Bác thường được thể hiện với góc nhìn thẳng trên các tờ tiền không chỉ là một đặc điểm nghệ thuật, mà còn biểu thị cho niềm tự hào dân tộc của người dân Việt Nam. Trong thời kỳ chiến tranh, khi việc tiếp cận thông tin và hình ảnh còn hạn chế, các tờ tiền có chân dung Bác trở thành một tài sản vô giá. Nhiều gia đình ở miền Trung, miền Nam đã trân trọng, thậm chí gấp những tờ tiền này lại để thờ, coi đó như một cách để thể hiện sự tôn kính với người lãnh tụ vĩ đại. Đó là minh chứng rõ nét cho thấy giá trị của đồng tiền đã vượt lên trên cả giá trị kinh tế, trở thành một biểu tượng văn hóa và tinh thần thiêng liêng.

Trong hệ thống tiền tệ hiện nay tại Việt Nam, đồng tiền có mệnh giá lớn nhất chính là tờ tiền 500.000 đồng, nổi bật với bức tranh phong cảnh Làng Sen quê Bác. Đây là tác phẩm nghệ thuật do TS. Hồ Trọng Minh dành nhiều tâm huyết nghiên cứu và thiết kế trong thời gian khi ông là hoạ sĩ thiết kế mẫu Tiền tại Cục Phát hành và Kho quỹ, Ngân hàng Nhà nước Việt Nam.

“Khi được giao nhiệm vụ thiết kế mặt sau mẫu tiền 500.000 đồng, tôi nhận thấy đây là một trọng trách rất lớn, đầy thách thức và áp lực. Tôi nhận thức rằng đây là tờ tiền có mệnh giá lớn nhất trong hệ thống tiền tệ của Việt Nam từ khi lập quốc đến nay, đặt ra yêu cầu nó phải là đại diện tiêu biểu nhất cho nền văn hóa Việt Nam”, ông chia sẻ.

Họa sĩ Trần Tiến, một trong những họa sĩ vẽ tiền thuộc thế hệ thứ 3, đồng thời là tác giả vẽ mặt trước mẫu tiền mệnh giá 500.000 đồng polymer thì kể lại: Thời kỳ khi đất nước mới độc lập, các họa sĩ được triệu tập để vẽ tiền, mỗi họa sĩ vẽ theo cách nhìn của mình về Bác nên thời đó chân dung Bác rất phong phú. Với những bộ tiền sau này, để đảm bảo độ chuẩn chân dung Bác, nguồn tư liệu chủ yếu do bảo tàng Hồ Chí Minh cung cấp, họa sĩ thực hiện trên các bản chì, loại bỏ những yếu tố không cần thiết và tăng cường yếu tố miêu tả đặc trưng chân dung của Bác. Ví dụ như chân dung nhìn thẳng thì phải dùng chân dung của bảo tàng Hồ Chí Minh cung cấp - chân dung mà sinh thời Bác cũng thấy ưng ý nhất. Nhìn chung, trong các bộ tiền, chân dung Bác cũng được các họa sĩ đặc tả rất đẹp, mang phong cách của một vị lãnh tụ, một cụ già Á Đông chuẩn mực.

Còn với họa sĩ Nguyễn Xuân Tăng, lịch sử tiền Việt Nam sau Cách mạng tháng Tám đến nay, hình ảnh Bác Hồ luôn được gắn liền với đồng tiền Việt Nam. Chân dung Chủ tịch Hồ Chí Minh được thể hiện rất phong phú về hình thức, nghệ thuật tạo hình, về dáng dấp cũng như các góc độ. Không chỉ thể hiện được tính lịch sử, chính trị, mà còn thể hiện được niềm tin sắt đá của người dân với vị lãnh tụ kính yêu. Đặc biệt ở bộ tiền polymer, hình ảnh Bác Hồ được họa sĩ đặc tả với dung mạo chuẩn mực của một vị lãnh tụ, với thần thái, nụ cười hiền từ, rạng rỡ, gần gũi với nhân dân. Khi Bác cười, không những khoé miệng mà mắt cũng cười, kể cả chòm râu cũng thấy là đang cười...

Có thể nói, trong các yếu tố cấu thành giá trị nghệ thuật đặc trưng của đồng tiền Việt Nam, chân dung Chủ tịch Hồ Chí Minh là biểu tượng duy nhất được sử dụng. Bất kỳ ai, dù đó là người Việt Nam hay người nước ngoài, khi cầm trên tay tờ bạc thấy in hình Chủ tịch Hồ Chí Minh, dù họ không đọc được các dòng chữ trên tờ bạc thì họ cũng nhận ra đó là tiền Việt Nam. Đó như là một thông điệp, là căn cước của tiền Cụ Hồ, tiền Việt Nam thời đại Hồ Chí Minh đối với bạn bè quốc tế.