Vụ Thanh toán - Hành trình 20 năm trưởng thành và phát triển

Tập thể Vụ Thanh toán ngân hàng Nhà nước Việt Nam

Từ những mốc son lịch sử đến hành trình khẳng định vị thế và bứt phá

Cách đây đúng 20 năm, Thống đốc NHNN Lê Đức Thúy đã ký Quyết định số 1210/QĐ-NHNN ngày 15/8/2005 đánh dấu sự ra đời của Ban Thanh toán, tiền thân của Vụ Thanh toán ngày nay. Ban Thanh toán có chức năng giúp Thống đốc trong việc nghiên cứu, xây dựng cơ chế, chính sách, chế độ thanh toán và thực hiện quản lý hoạt động thanh toán nhằm mục đích thúc đẩy sự vận hành an toàn và hiệu quả của hệ thống thanh toán trong nền kinh tế. Ban Thanh toán được tổ chức thành 03 Phòng: Chế độ thanh toán và Tổng hợp, Phòng Nghiệp vụ - Kỹ thuật thanh toán và Phòng Phát triển dịch vụ thanh toán và hệ thống thanh toán.

Đến năm 2008, Ban Thanh toán được giải thể và chuyển toàn bộ tài sản, cán bộ, công chức, viên chức hồ sơ, tài liệu liên quan đến hoạt động về Vụ Thanh toán. Đây là đơn vị mới được lập ra, thuộc cơ cấu tổ chức của NHNN có chức năng tham mưu, giúp Thống đốc thực hiện quản lý nhà nước về lĩnh vực thanh toán trong nền kinh tế. Cơ cấu tổ chức của Vụ Thanh toán cũng được hoàn thiện với 4 phòng chức năng, trên cơ sở 3 phòng cũ có từ thời Ban Thanh toán và bổ sung thêm 01 phòng mới, gồm: Phòng Chế độ thanh toán và Tổng hợp, Phòng Nghiệp vụ - Kỹ thuật thanh toán, Phòng Phát triển thanh toán và Phòng Giám sát các hệ thống thanh toán.

Từ đó đến nay, Vụ Thanh toán ổn định cơ cấu tổ chức 4 phòng nhưng được bổ sung thêm chức năng, nhiệm vụ tham mưu, giúp Thống đốc thực hiện quản lý nhà nước về lĩnh vực thanh toán trong nền kinh tế và hoạt động ngân hàng số vào ngày 22/11/2019 theo quy định của pháp luật.

Trải qua chặng đường 20 năm trưởng thành và phát triển, Vụ Thanh toán đã góp phần tích cực vào công cuộc phát triển chung của ngành Ngân hàng Việt Nam, hỗ trợ thực thi chính sách tiền tệ, phát triển kinh tế - xã hội nhờ đảm bảo các hệ thống thanh toán quan trọng được vận hành thông suốt, an toàn, hiệu quả. Đơn vị cũng giữ vai trò chủ lực trong thúc đẩy thanh toán không dùng tiền mặt (TTKDTM) và nền tài chính toàn diện của đất nước bằng định hình hệ sinh thái thanh toán bao trùm và tạo động lực lan toả đổi mới. Là đơn vị của NHNN tiên phong về đổi mới sáng tạo, hoạt động ngân hàng số, chuyển đổi số ngân hàng, Vụ Thanh toán đã từng bước hoàn thiện qua các giai đoạn phát triển, dần lớn mạnh và khẳng định vai trò, vị thế qua các kết quả cụ thể đã được Đảng, Chính phủ và xã hội ghi nhận, dám đối diện thách thức và chủ động xử lý những vấn đề, nhiệm vụ mới của thời cuộc góp phần đưa chính sách đi vào cuộc sống hiệu quả.

Hoàn thiện hành lang pháp lý - nền tảng thúc đẩy TTKDTM và hoạt động ngân hàng số

Đáp ứng yêu cầu phát triển và hội nhập quốc tế, Vụ Thanh toán đã chủ trì, tham mưu ban hành nhiều văn bản có tính “mở đường”, giúp hình thành và lan tỏa mạnh mẽ TTKDTM trên toàn quốc như: Nghị định về TTKDTM, Nghị định Cơ chế thử nghiệm có kiểm soát trong lĩnh vực ngân hàng (Fintech Sandbox); Các thông tư hướng dẫn về TTKDTM, dịch vụ trung gian thanh toán, đại lý thanh toán,…; Các văn bản hướng đến chuẩn hóa thanh toán liên thông, thông tin minh bạch không chỉ tạo hành lang cho ngân hàng, trung gian thanh toán phát triển dịch vụ mà còn đưa hoạt động thanh toán bước vào quỹ đạo hiện đại, minh bạch, hội nhập quốc tế như tiêu chuẩn thẻ chip và tiêu chuẩn thanh toán QR.

Đặc biệt, các Đề án lớn như Đề án phát triển TTKDTM, Kế hoạch chuyển đổi số ngành ngân hàng, Quyết định thí điểm Mobile Money, Chiến lược phát triển các hệ thống thanh toán - những văn bản có tầm chiến lược tác động lớn, tư duy đổi mới, mở đường - đều có dấu ấn xuyên suốt của Vụ trong cả giai đoạn hình thành và phát triển. Tác động của hệ thống chính sách thể hiện rõ nét qua sự phát triển vượt bậc của những con số tăng trưởng TTKDTM. Sau 20 năm giao dịch TTKDTM tăng khoảng 500 lần về số lượng và hơn 60 lần về giá trị; giao dịch qua Internet tăng khoảng 59 lần về số lượng và 21 lần về giá trị; giao dịch qua Mobile tăng khoảng 280 lần về số lượng và 600 lần về giá trị; QR Code mới được phổ biến từ năm 2018 và tăng mạnh, đến nay, tăng khoảng trên 700 lần về số lượng và trên 400 lần về giá trị. Điều này cho thấy các chính sách về thanh toán do Vụ Thanh toán tham mưu, đề xuất không chỉ theo kịp xu hướng quốc tế mà còn phát huy hiệu quả thực tiễn mạnh mẽ, tạo lực đẩy quan trọng cho kinh tế số và tài chính toàn diện.

Ngay từ những ngày đầu thành lập, khi hệ thống còn sơ khai, quy trình vẫn còn thủ công, điều kiện cơ sở vật chất và nguồn lực còn hạn chế, tập thể Vụ Thanh toán đã cùng các đơn vị nghiệp vụ, vận hành thuộc NHNN kiên trì đặt những viên gạch đầu tiên để xây dựng nên hạ tầng thanh toán hiện đại của đất nước.

Hệ thống thanh toán điện tử liên ngân hàng (IBPS) được triển khai từ tháng 5/2002 và mở rộng toàn quốc vào cuối năm 2008 đã hoạt động thống suốt, an toàn, hiệu quả và trở thành “trục xương sống” của nền kinh tế. Đến nay, Hệ thống IBPS tăng 36 lần về số lượng và 148 lần về giá trị so với năm 2005. Để đáp ứng yêu cầu quản lý nhà nước, Vụ Thanh toán được bổ sung chức năng giám sát hệ thống thanh toán điện tử liên ngân hàng từ tháng 10/2008 đến nay. Việc giám sát hệ thống IBPS đã góp phần giúp hệ thống vận hành thông suốt, an toàn hiệu quả, qua đó hỗ trợ thực thi chính sách tiền tệ và tăng trưởng kinh tế.

Hệ thống chuyển mạch tài chính và bù trừ điện tử do Napas tạo lập và vận hành từ năm 2015, đến nay đã trở thành hệ thống nền tảng quan trọng cho thanh toán bán lẻ tức thời, phát triển thẻ chip nội địa và thanh toán liên thông, chuẩn hóa qua QR code. Ra đời trên cơ sở sáp nhập Banknetvn và Smartlink, đến nay Napas đã phát triển, vững mạnh, vận hành an toàn, ổn định. Đây là một trong những thành tựu quan trọng của Vụ Thanh toán với tư cách là đơn vị tham mưu chính sách về thanh toán và giám sát hệ thống thanh toán. Hệ thống chuyển mạch tài chính và bù trừ điện tử hoạt động ổn định từ 2018 đến 2025 giao dịch chuyển mạch trung bình hàng năm tăng trên 170% về số lượng, 180% về giá trị.

Để tăng cường thanh toán trong lĩnh vực công, Vụ Thanh toán cũng tham mưu đẩy mạnh kết nối thanh toán giữa ngân hàng với Thuế - Hải quan – Kho bạc - các bộ ngành, góp phần hiện đại hóa dịch vụ công, minh bạch hóa thu chi ngân sách.

Trải qua nhiều giai đoạn khó khăn như thời kỳ tái cơ cấu ngân hàng, dịch bệnh Covid-19, hay giai đoạn tăng trưởng bùng nổ của thương mại điện tử và kinh tế số Hệ thống thanh toán quốc gia luôn được vận hành thông suốt, an toàn, tin cậy.

Tiên phong chuyển đổi số, kiến tạo hệ sinh thái thanh toán toàn diện, an toàn, củng cố niềm tin người dùng

Giai đoạn 2017–2025 đánh dấu bước chuyển mình mạnh mẽ của hệ thống thanh toán và hoạt động ngân hàng số. Để đáp ứng yêu cầu thực tế, Vụ Thanh toán đã tham mưu ban hành nhiều cơ chế, chính sách, định hướng phát triển, ứng dụng công nghệ có tính dẫn dắt như: Định danh điện tử (eKYC) giúp người dân mở tài khoản thanh toán, ví điện tử và sử dụng dịch vụ hoàn toàn trực tuyến; Thanh toán nhanh 24/7, QR code, ví điện tử, mobile banking trở thành phương thức phổ biến, chiếm ưu thế trong giao dịch hàng ngày; Kết nối dữ liệu dân cư, dữ liệu doanh nghiệp, dữ liệu phòng chống rửa tiền trong triển khai Đề án 06; Kế hoạch 01/KHPH-BCA-NHNN về thực hiện các nhiệm vụ tại Đề án 06; Tạo lập hệ sinh thái thanh toán số, tiếp tục mở rộng kết nối liên thông với các ngành, lĩnh vực khác như giáo dục, y tế, giao thông, dịch vụ công, tạo nền tảng vững chắc cho phát triển của dịch vụ công cấp độ 4 và hoạt động kinh tế số ngày càng sôi động.

TTKDTM đã vượt qua vai trò của một dịch vụ tài chính để trở thành nền tảng thiết yếu, gắn kết các dịch vụ tài chính và phi tài chính, phục vụ đắc lực người dân, doanh nghiệp trong mọi mặt đời sống kinh tế - xã hội.

Hưởng ứng chủ trương về đổi mới, sáng tạo của Đảng và Nhà nước, Vụ Thanh toán cũng là đơn vị đi đầu trong nghiên cứu và quản lý các mô hình mới: Cơ chế thử nghiệm có kiểm soát (Fintech Sandbox) trong lĩnh vực ngân hàng - một bước chuẩn bị quan trọng để quản lý đổi mới sáng tạo. Triển khai dịch vụ Mobile Money mở ra cơ hội tiếp cận tài chính cho người dân vùng nông thôn, miền núi, hải đảo. Kết nối thanh toán xuyên biên giới qua QR với các nước ASEAN, Trung Quốc, Hàn Quốc… góp phần thúc đẩy thương mại, du lịch và thanh toán của người dân. Nghiên cứu tiền kỹ thuật số ngân hàng trung ương (CBDC) theo dõi xu hướng crypto, stablecoin, phân tích tác động, rủi ro đối với ổn định tài chính - tiền tệ và tận dụng cơ hội tiềm năng từ sự đổi mới thanh toán. Đây là những nhiệm vụ mang tầm nhìn chiến lược, góp phần định hình cho thanh toán số, hoạt động ngân hàng số an toàn, đổi mới hướng tới phát triển kinh tế số và tài chính toàn toàn diện. Việc chủ động đổi mới, sáng tạo khi triển khai nhiệm vụ phù hợp tình hình mới đã minh chứng năng lực thích ứng của Vụ Thanh toán trước tốc độ thay đổi nhanh của công nghệ tài chính và những đổi mới tài chính trên thị trường.

Khi thanh toán số phát triển nhanh, rủi ro an ninh mạng và gian lận tài chính cũng gia tăng, Vụ Thanh toán đã tham mưu Ban Lãnh đạo NHNN triển khai hàng loạt biện pháp đồng bộ nhằm tăng cường bảo vệ hệ thống thanh toán và người dùng.

Việc Vụ Thanh toán tham mưu Thống đốc ban hành Chiến lược giám sát các hệ thống thanh toán tại Việt Nam, Thông tư quy định về giám sát và thực hiện giám sát các hệ thống thanh toán quan trọng, hoạt động cung ứng dịch vụ trung gian thanh toán hay đưa vào vận hành Hệ thống thông tin hỗ trợ quản lý, giám sát và phòng ngừa rủi ro gian lận trong hoạt động thanh toán của Ngân hàng Nhà nước (SIMO) năm 2025 là dấu mốc quan trọng trong hoạt động giám sát các hệ thống thanh toán. Hệ thống SIMO sẽ giúp các tổ chức tín dụng có thể đưa ra các quyết định thực hiện ngăn chặn giao dịch ngay lập tức hoặc yêu cầu xác thực, định danh tài khoản trước khi thực hiện giao dịch trực tuyến, góp phần giảm thiểu tình trạng gian lận, lừa đảo, qua đó bảo vệ an toàn tài khoản thanh toán, ví điện tử của khách hàng. Tính đến hết ngày 25/11/2025, có 126/149 đơn vị đã báo cáo thành công lên SIMO, với tổng số 585.310 TKTT/VĐT/ĐVCNTT/Thẻ ngân hàng có dấu hiệu nghi ngờ gian lận, lừa đảo, vi phạm pháp luật; đã có trên 652.017 lượt khách hàng tạm dừng/hủy bỏ giao dịch sau khi nhận được cảnh báo, với tổng số tiền giao dịch là hơn 4.619 nghìn tỷ đồng.

Nền tảng vững chắc cho chặng đường phát triển mới

Hai mươi năm hình thành và phát triển là hành trình ghi dấu nhiều nỗ lực bền bỉ của các thế hệ cán bộ Vụ Thanh toán trong việc hoàn thiện thể chế, xây dựng hạ tầng và thúc đẩy đổi mới sáng tạo trong lĩnh vực thanh toán. Thời gian tới Vụ Thanh toán tập trung triển khai thực hiện các giải pháp trọng tâm.

Thứ nhất, hoàn thiện khuôn khổ pháp lý - nâng cao hiệu lực quản lý. Cụ thể, xây dựng hành lang pháp lý thống nhất cho ngân hàng số, thanh toán số, trung gian thanh toán, fintech, đồng thời cập nhật các chuẩn mực quốc tế mới. Nghiên cứu tham mưu, chính sách đối với những vấn đề mới về tiền tệ, hoạt động ngân hàng như: CBDC, ngân hàng số,…

Thứ hai, hiện đại hóa mạnh mẽ hạ tầng thanh toán quốc gia. Tiếp tục chỉ đạo hoàn thiện, phát triển hệ thống thanh toán bán lẻ hiện đại, an toàn, bảo mật, hoạt động liên tục và đảm bảo khả năng phục hồi, xử lý đa kênh, đa dịch vụ, thời gian thực và hỗ trợ tài chính toàn diện. Hoàn thiện kết nối thanh toán liên ngành liền mạch (tài chính - dịch vụ công- y tế- giáo dục- giao thông - logistics - thương mại điện tử v.v…).

Thứ ba, tăng cường giám sát rủi ro - bảo đảm an toàn cho người dân và doanh nghiệp, ứng dụng các công nghệ tiên tiến: AI, Big Data, phân tích hành vi để hỗ trợ phát hiện, cảnh báo và phòng ngừa gian lận, lừa đảo nhằm tạo dựng môi trường thanh toán số an toàn, tin cậy; Nâng cao năng lực giám sát đối với các hệ thống thanh toán quan trọng đảm bảo hoạt động an toàn, hiệu quả và các phương thức thanh toán phổ biến, mới nổi và các kết nối thanh toán xuyên biên giới để tăng tính an toàn, đảm bảo hoạt động lành mạnh .

Thứ tư, thúc đẩy tài chính toàn diện và phổ cập thanh toán số: Mở rộng thanh toán số tại nông thôn, vùng sâu vùng xa và những đối tượng chưa được phục vụ. Đảm bảo hài hòa lợi ích, tính bao trùm, bền vững trong mối quan hệ giữa các bên trong hệ sinh thái gồm ngân hàng, tổ chức trung gian thanh toán và doanh nghiệp, người dân.

Với những thành tích nổi bật trong công tác thanh toán và hoạt động ngân hàng số, phục vụ cộng đồng, Vụ Thanh toán đã vinh dự được Đảng và Nhà nước trao tặng Huân chương lao động hạng Ba năm 2019; Huân chương lao động hạng Nhì (theo Quyết định số 1852/QĐ-CTN ngày 26/9/2025) và nhiều danh hiệu thi đua cao quý khác. Những thành tích mà các thế hệ cán bộ, công chức Vụ Thanh toán đã đạt được không chỉ là niềm tự hào mà còn là tiền đề quan trọng tạo thế và lực để hoạt động thanh toán phát triển, trở thành một trong những trụ cột trọng yếu của ngành Ngân hàng Việt Nam.