Thị trường xăng dầu: Nhìn từ việc “găm hàng” của cây xăng
Ông Nguyễn Đức Kiên - Phó chủ nhiệm Ủy ban Kinh tế của Quốc hội. |
Trước lần điều chỉnh giá xăng dầu vừa qua, một số nguồn tin đã dự báo khá sát về thời gian và biên độ điều chỉnh. Câu chuyện ở đây là gì?
Khi đã dự báo được khả năng tăng giá xăng dầu và mức độ điều chỉnh giá, có thể thấy rằng điều hành xăng dầu đang đi vào quy luật của nền kinh tế thị trường. Đó là minh bạch và dự báo được. Cũng có nghĩa là DN không thể thích làm gì thì làm và xã hội đã có thể giám sát được, điều rất đáng mừng. Đó là thành công của Nghị định 84 và chỉ đạo của Chính phủ, giám sát của các cơ quan Quốc hội đang đi đúng hướng.
Cũng do dễ dự báo, đã xuất hiện tình trạng nhiều cửa hàng xăng dầu treo biển hết xăng, mất điện... không đúng với tình hình thực tế, thưa ông?
Qua thực tế thì thấy vai trò quản lý của Nhà nước và thị trường đối với DN là rất quan trọng. Sở Công Thương có thể biết ngay mất điện thật hay không và có quyền phạt nếu lý do mất điện không có thật. Tuy nhiên, vấn đề quan trọng hơn là người tiêu dùng có quyền nhưng lại chưa phản ánh kịp thời các biểu hiện bất thường với cơ quan nhà nước. Nó đòi hỏi cả hai phía, cơ quan quản lý phải sẵn sàng giám sát thị trường, người tiêu dùng phải đấu tranh bảo vệ quyền lợi của mình.
Cơ quan nhà nước đành rằng có trách nhiệm giám sát nhưng sẽ không thể thực hiện 24/24 tiếng đồng hồ tại tất cả DN, cửa hàng kinh doanh xăng dầu. Không nên hiểu vai trò Nhà nước trong nền kinh tế thị trường phải làm hết mọi việc cho người dân, mà vai trò Nhà nước là tạo điều kiện cho người dân tham gia quản lý thị trường. Vấn đề nằm ở chỗ ấy.
Có lý do thị trường xăng dầu chưa cạnh tranh hoàn hảo nên các DN thiếu quan tâm đến chất lượng sản phẩm và dịch vụ?
Nguyên nhân đến từ hai phía, có trách nhiệm của quản lý Nhà nước và cả của người tiêu dùng. Do người tiêu dùng chưa hiểu hết quyền của mình trong nền kinh tế thị trường để có phản ánh đối với chuyện đong thiếu, chất lượng sản phẩm kém… Cũng do người tiêu dùng có thói quen mua xăng không lấy hóa đơn dẫn tới DN dễ gian lận nhưng không có chứng cứ để bắt bẻ lại.
Hệ thống cung ứng dịch vụ của chúng ta cũng chưa đáp ứng được yêu cầu của thị trường, hiện mỗi vòi bơm có một người công nhân đứng, trong khi các nước không có. Như vậy, vai trò quản lý Nhà nước ở đây hơi mờ nhạt. Nếu quản lý đúng thì Nhà nước phải đơn giản hóa cũng như yêu cầu DN xây dựng hệ thống tài chính xuất hóa đơn rất đơn giản, tương thích với hệ thống tài chính của nhà nước. Tức là phải có một số tiêu chí để DN và người tiêu dùng tuân thủ theo yêu cầu của thị trường, để kinh doanh xăng dầu thực hiện được theo cơ chế thị trường.
Thị trường thiếu minh bạch khiến người dân vẫn nghi ngờ mỗi khi giá xăng dầu tăng. (Ảnh: KĐK)
Với ý kiến cho rằng, cần chia nhỏ các DN chiếm thị phần chi phối hiện nay để thị trường xăng dầu vận hành tốt hơn, với giá hợp lý, chất lượng đảm bảo… quan điểm của ông là gì?
Chúng ta đưa ra Luật Cạnh tranh dựa theo kinh nghiệm của một số nền kinh tế thị trường hoàn chỉnh, nhưng nó không phù hợp với một nền kinh tế chuyển đổi như Việt Nam. Kinh nghiệm quốc tế, ví dụ công ty điện thoại AT&T đã được chia nhỏ ra, vấn đề là phải khác chủ sở hữu. Chúng ta là cùng sở hữu nên việc chia nhỏ ra áp dụng ở Việt Nam là không phù hợp.
Còn nếu cổ phần hóa thì lại vướng ngay ở việc chuyển nó sang thành phần kinh tế khác, họ phải hoạt động vì lợi nhuận. Khi đó, nếu biết giá xăng dầu sẽ tăng thì họ có thể dừng bán với lý do chính đáng. Khi đó, tính phục vụ của thị trường xăng dầu không còn, can thiệp của Nhà nước đối với DN thuộc thành phần kinh tế khác không dễ. Nhà nước không thể buộc DN giảm lợi nhuận để phục vụ người dân.
Chia nhỏ thì người dân phải chấp nhận có trả giá, chứ nếu đòi hỏi phải được phục vụ thì chỉ nhà nước làm được. Trong lĩnh vực năng lượng sẽ không có cạnh tranh hoàn hảo. Bởi vì khi cạnh tranh, DN có thể phải đóng cửa cả hệ thống, ảnh hưởng đến quyền lợi và khả năng đáp ứng nhu cầu người dân. Thị trường năng lượng có tính đặc thù riêng, không thể đưa lý thuyết cạnh tranh thuần túy vào thị trường này.
Nhưng để hoạt động kinh doanh theo tín hiệu thị trường thì phải hạn chế độc quyền, thưa ông?
Nhập khẩu xăng dầu có 7 đầu mối của Nhà nước chiếm chi phối, cả thành phần kinh tế khác tổng cộng là 11, bán lẻ thì có hàng trăm DN tham gia. Trong thực tế, Nhà nước không còn độc quyền được với kinh doanh xăng dầu. Phải sòng phẳng là chúng ta có phần hiểu sai khái niệm độc quyền và cung ứng dịch vụ trong nền kinh tế thị trường. Chúng ta mong muốn khi giá thế giới về năng lượng biến động nhưng phải giữ được giá cho người dân. Chúng ta muốn các thành phần kinh tế khác tham gia cùng kinh doanh nhưng liệu có DN tư nhân nào mà thành viên hội đồng quản trị biểu quyết bán lỗ dưới giá thành? Yêu cầu dịch vụ tốt đồng nghĩa với phải trả chi phí…
Với người dân, quan trọng nhất là mua được sản phẩm, dịch vụ thuận lợi nhất, tương xứng với số tiền bỏ ra. Họ mua một lít xăng thì biết được giá bán đã gồm giá nhập khẩu, chi phí bán lẻ, chi phí vốn, chi phí để DN chăm lo, đảm bảo cho họ có đủ dự trữ 30 ngày lưu thông, và họ không bị mua đắt, không bị làm giá…
Quân Anh thực hiện