Hiểm họa từ những vụ sạt lở

Sạt lở giữa trời… nắng ráo

Điều đáng nói, sự cố xảy ra vào thời điểm trời đang nắng ráo. Chỉ một khoảnh khắc, toàn bộ một quả đồi bất ngờ gãy đổ như bị “rút chân”, khiến người dân hoang mang trước diễn biến khó lường này. Các chuyên gia sau đó xác định, do đất sét phong hóa, độ dẻo cao và lượng nước tích tụ sau mưa lớn kéo dài chính là nguyên nhân khiến đất mất ổn định, dù bề mặt khô ráo. Hiện tượng này kéo dài khiến đất tiếp tục biến dạng từ từ, rồi bất ngờ sụp xuống, gây ra sạt lở quy mô lớn.

Ngay khi vụ việc xảy ra, UBND TP. Đà Nẵng đã kích hoạt phương án ứng phó khẩn cấp. Bộ Chỉ huy Quân sự thành phố huy động hàng trăm cán bộ, chiến sĩ vào hiện trường, lập hai vị trí chỉ huy tiền phương và tổ chức lực lượng tìm kiếm người mất tích. Tuy nhiên, do nền đất tại khu vực sạt lở nhão, bùn lầy sâu, công tác tiếp cận hiện trường của lực lượng cứu hộ gặp khó khăn.

Trước nguy cơ tiếp tục sạt lở, chính quyền xã Hùng Sơn đã triển khai ngay việc di dời dân khẩn cấp trong đêm. Tổng cộng 171 hộ với 664 nhân khẩu được đưa ra khỏi vùng nguy hiểm. Ông Nguyễn An, Bí thư Đảng ủy xã Hùng Sơn cho biết, lượng đất đá khổng lồ đã tràn xuống, vùi lấp cả một đoạn đường ĐH4. Bộ Chỉ huy Quân sự thành phố đã thành lập Sở chỉ huy hiện trường nhằm đảm bảo công tác tìm kiếm, cứu nạn và tổ chức sơ tán người dân tại vùng có nguy cơ cao.

Vụ sạt lở khiến ba người dân mất tích. Bên cạnh thiệt hại về người, sạt lở còn làm hư hỏng ba xe máy, năm nhà rẫy, làm chết chín con bò và cuốn trôi khoảng 15 ha đất sản xuất.

Phó Chủ tịch UBND TP. Đà Nẵng Trần Nam Hưng cũng đã có mặt tại hiện trường để chỉ đạo công tác tìm kiếm nạn nhân và yêu cầu đánh giá kỹ các vết nứt, nguy cơ mở rộng, tổ chức di dời dân đến nơi an toàn.

Lực lượng Quân khu 5 đang tìm kiếm người mất tích trong vụ sạt lở tại xã Hùng Sơn, Đà Nẵng

Rủi ro từ những sườn núi

Không chỉ Hùng Sơn, trước đó tại thôn Atếêp (xã A Vương), một vụ sạt lở lớn cũng xảy ra khi bùn đất từ sườn núi trượt xuống, vùi lấp toàn bộ mặt bằng khu dân cư, làm hư hỏng nhà cửa, trường học. Nhờ người dân chủ động nhận diện rủi ro và được sơ tán kịp thời nên không có thiệt hại về người. Tuy nhiên, toàn xã A Vương vẫn đang đối mặt với hàng loạt điểm sạt lở lớn nhỏ, làm hư hỏng nghiêm trọng các tuyến đường giao thông.

Tương tự, tại xã Thượng Đức, một vụ sạt lở tại khu vực khe Ông Đà (thôn Thái Chấn Sơn) đã cướp đi sinh mạng của 1 người dân. Sườn núi dài khoảng 2 km bị sụt gãy, lực lượng chức năng phải lập tức khảo sát và xây dựng phương án sơ tán các hộ dân sinh sống lân cận.

Mới đây nhất, vào tối ngày 16/11, tại đèo Khánh Lê (km45, đoạn qua xã Nam Khánh Vĩnh, Khánh Hòa) đã xảy ra sạt lở nghiêm trọng. Đất, đá sạt lở từ đèo Khánh Lê đã đổ xuống trúng vào 1 xe khách có hơn 30 người trên xe. Vụ sạt lở khiến nhiều người tử vong và bị thương, đồng thời gây chia cắt giao thông. Ngay sau đó, lực lượng chức năng đã khẩn trương huy động máy móc, phương tiện và lực lượng tại chỗ để tiếp cận hiện trường, tìm kiếm các nạn nhân còn lại…

Dự báo trong những ngày tới, miền Trung bước vào một đợt mưa lớn diện rộng mới, nguy cơ ngập lụt, lũ quét và sạt lở tiếp tục gia tăng. Khi hậu quả từ đợt mưa trước còn chưa khắc phục xong, danh sách các thôn làng miền núi buộc phải sơ tán lại nối dài. Người dân sống trong nỗi lo âu thường trực, nhất là tại các khu vực có cảnh báo nguy cơ sạt lở cao, khi chỉ cần một tiếng động lạ từ phía núi là cả làng phải vội vã tránh nạn.

Theo các chuyên gia địa chất, sạt lở ở vùng tây Quảng Nam (cũ), Quảng Ngãi và khu vực Ngọc Linh trước đây của Kon Tum là hiện tượng thường trực mỗi mùa mưa kéo dài. Địa hình núi cao, độ dốc lớn, đất phong hóa mạnh và hệ thống sông suối chia cắt dày đặc khiến khu vực này nằm trong vùng có nguy cơ trượt lở cao nhất miền Trung.

Các kết quả nghiên cứu cho thấy mức độ dốc trên 25 độ làm gia tăng đáng kể tần suất và quy mô trượt lở. Số liệu thực tế ghi nhận các vụ sạt lở thường xảy ra sau 3 đến 5 ngày mưa liên tục với tổng lượng mưa lớn, khi trước đó đất đã bão hòa nước. Bên cạnh thiên tai, các hoạt động kinh tế - xã hội như khai thác khoáng sản, phá rừng, xây dựng công trình trên đất dốc, vận hành các công trình thủy lợi không phù hợp cũng làm thay đổi cấu trúc địa chất và gia tăng rủi ro sạt lở.

Để giảm thiểu rủi ro, các địa phương cần rà soát lại toàn bộ các vùng nguy cơ, đặc biệt tại khu vực ven sông, ven suối, chân sườn dốc. Việc quản lý rừng trồng, rừng tự nhiên cũng cần được đánh giá lại để hạn chế tình trạng gia tăng sự hình thành khe nứt trên mái dốc. Bên cạnh việc bảo vệ rừng, cần xây dựng cơ chế hài hòa lợi ích giữa người dân và doanh nghiệp khi khai thác tài nguyên để phát triển bền vững, hạn chế tối đa các nguy cơ lũ bùn đá, sạt lở. Đặc biệt, cần thay đổi tư duy từ “phản ứng sau thiên tai” sang “quản lý rủi ro chủ động”, nghĩa là mọi quy hoạch dân cư, hạ tầng tại miền núi đều phải dựa trên dữ liệu cảnh báo nguy cơ sạt lở. Hệ thống quan trắc hiện đại, bản đồ phân vùng chi tiết, công nghệ cảnh báo theo thời gian thực cần được đầu tư đồng bộ.