Một nghệ thuật sống

Thu Giang Nguyễn Duy Cần tên thật là Nguyễn Duy Cần (1907 - 1998), nguyên quán tại quận Châu Thành, tỉnh Mỹ Tho (nay là TP. Mỹ Tho, tỉnh Tiền Giang). Ông sống cùng thời với các học giả và nhà văn như: Nguyễn Hiến Lê, Giản Chi, Hoàng Xuân Việt, Phạm Cao Tùng... nhưng điều đặc biệt là ông không có bằng cấp cao.

Nguyễn Duy Cần chỉ tốt nghiệp bằng thành chung (học hết lớp 9, tương đương tốt nghiệp cấp 2 bây giờ), nhưng nhờ được cha dạy dỗ cùng với công tự học mà được phong danh giáo sư của những trường đại học danh tiếng thời bấy giờ như Đại học Vạn Hạnh, Đại học Văn Khoa Sài Gòn, thành viên Ủy ban Điển chế văn tự, chủ bút Báo Tự Do. Năm 1935, ông cho ra đời quyển sách đầu tay: Duy tâm và duy vật. Ngoài ra, ông còn là một lương y danh tiếng. Cả đời ông sống giản dị dù bản thân đảm nhận nhiều vị trí quan trọng, có sách bán rất chạy và liên tục được tái bản.

Bộ sách của tác giả Thu Giang Nguyễn Duy Cần bao gồm 11 cuốn, trong đó nổi bật là các tác phẩm: Cái dũng của thánh nhân, Thuật xử thế của người xưa, Một nghệ thuật sống, Cái cười của thánh nhân, Thuật yêu đương, Óc sáng suốt, Tôi tự học... Từ cuối năm 2011, bộ sách này đã được Nhà xuất bản Trẻ chọn in lại. Chỉ sau hơn một năm, đã tiêu thụ gần 50 ngàn bản, trong đó có 6 tựa được tái bản đến 2 lần.

Một số tác phẩm đã xuất bản của Nguyễn Duy Cần

Nhắc đến Thu Giang Nguyễn Duy Cần, không ít người thuộc những thế hệ trưởng thành tại miền Nam trước 1975, đều khẳng định: thanh niên muốn lập thân không thể thiếu việc đọc sách học làm người, nhất là sách của cụ Nguyễn Duy Cần. Nếu đã đọc một cuốn, thì chắc phải tìm đọc cả tủ sách Thu Giang Nguyễn Duy Cần, do Nhà xuất bản Khai Trí ấn hành…

Trong tác phẩm của mình, Nguyễn Duy Cần chú ý đến mục đích đào tạo văn hóa và bản lĩnh ứng xử của con người. Cụ thường trình bày đan xen các ứng dụng vào cuộc sống của nền đạo học Phương Đông, chủ trương dùng nhu thắng cương, dùng trí hơn dùng sức… Điển hình, những tác phẩm như Cái dũng của thánh nhân, Thuật xử thế của người xưa... cũng là một cách để cụ có thể hướng dẫn cách giữ sự bình tĩnh phi thường cho từng cá nhân tránh bị ảnh hưởng xô đẩy của mọi luồng tư tưởng hỗn loạn. Mẫu người trong Cái dũng của thánh nhân là một con người điềm đạm nhưng có đủ dũng khí và bản lĩnh đối diện với mọi khó khăn, thử thách trong cuộc sống.

Đặc biệt, hai tác phẩm chủ đề tự rèn luyện Óc sáng suốt và Tôi tự học của Nguyễn Duy Cần đầy ắp những sẻ chia tâm huyết, cần thiết biết bao để lớp trẻ làm hành trang vào đời. Ở phần mở đầu cuốn sách Tôi tự học, ông viết: Tôi nhận thấy câu nói này của Bibbon rất đúng: “Mỗi người đều nhận được hai thứ giáo dục: một thứ do người khác truyền cho; một thứ, quan trọng hơn nhiều, do mình tự tạo lấy”. Đó là trường hợp của tôi.

Và, như bác sĩ Gustave Le Bon đã nói, tôi cũng đã dùng phần thứ hai của đời mình để đả phá những ảo vọng, những sai lầm và những nếp suy tưởng hẹp hòi lạc hậu mà mình đã hấp thụ được trong khoảng đời thứ nhất “của mình ở nhà trường”. Theo quan điểm của ông, người học thức, tức là người thà biết ít mà thật biết những gì mình biết, còn những gì mình không biết, thì cũng biết rõ là mình không biết.

Bởi, không có sự dốt nát nhục nhã nào bằng khi tự tin rằng mình đã biết trong khi mình chưa biết. Văn hóa là một vấn đề thuộc chất chứ không phải lượng. Tuy rằng, càng biết rộng càng hay, càng biết sâu càng quý. Nhưng cái học về bề rộng mà kém về bề sâu, là một cái học nông nổi phù phiếm. Một cái học về bề sâu nhưng kém về bề rộng, là một cái học câu chấp hẹp hòi. Cả hai đều là thiếu sót cả.

Có được một cái học rộng rãi thì tránh được nạn thiên kiến chấp nhất. Có được một cái học chuyên môn thì cái học của mình mới biến thành thực dụng. Điều hòa được cả hai lối học ấy là thực hiện được mức cao nhất của công trình văn hóa của mình.

Nhạc sĩ Vũ Đức Sao Biển cho biết, năm 1966, ông từ miền quê Quảng Nam vào Sài Gòn học đại học và may mắn được học thầy Cần. Cả thế hệ học trò tuổi ông đều gọi giáo sư - thầy Nguyễn Duy Cần là “cụ” với tấm lòng tôn kính. Những bài học sâu sắc nhưng được diễn đạt dễ hiểu về triết học phương Đông, nhân sinh, vũ trụ của ông đã là những bài học cuộc đời hữu ích. Lương y Võ Phước Hưng, nguyên Phó chủ tịch Hội Đông y Cần Thơ cũng nói rằng: “Chính những tư tưởng làm người trong tác phẩm Thu Giang Nguyễn Duy Cần đã giúp tôi định hình bản thân và theo đuổi nghề nghiệp của mình”.

Trần Trung Sáng