Ngành gỗ trước yêu cầu nâng cao giá trị cốt lõi

Gia công nhiều, giá trị thấp

Theo ông Ngô Sỹ Hoài, Phó Chủ tịch kiêm Tổng Thư ký Hiệp hội Gỗ và Lâm sản Việt Nam (VIFOREST), ngành gỗ Việt Nam đã đi được một chặng đường dài, nhưng vẫn đang đứng trước “ngưỡng cửa” của một giai đoạn phát triển mới. Kim ngạch xuất khẩu đạt 17 tỷ USD cho thấy quy mô ngành đã lớn, nhưng nếu nhìn sâu vào cấu trúc thì giá trị gia tăng còn hạn chế. Phần lớn doanh nghiệp vẫn làm theo đơn đặt hàng, phụ thuộc vào thiết kế và hệ thống phân phối của đối tác nước ngoài.

Quy mô ngành gỗ đã lớn, nhưng giá trị gia tăng còn hạn chế.

Thực tế, trong nhiều năm qua, ngành gỗ Việt Nam đã tận dụng tốt lợi thế về lao động, năng lực sản xuất và nguồn nguyên liệu để tham gia sâu vào chuỗi cung ứng toàn cầu. Tuy nhiên, mô hình tăng trưởng dựa chủ yếu vào gia công đang bộc lộ những giới hạn rõ rệt, nhất là khi chi phí đầu vào gia tăng và thị trường xuất khẩu ngày càng thận trọng.

Ông Đỗ Xuân Lập, Chủ tịch VIFOREST cho rằng, nếu không thay đổi cách tiếp cận, ngành gỗ sẽ khó duy trì đà tăng trưởng bền vững. Doanh nghiệp gỗ Việt Nam đang bán sản phẩm với giá chưa tương xứng với công sức và tiềm năng. Lợi nhuận lớn nhất nằm ở khâu thiết kế, thương hiệu và phân phối, nhưng đây lại là những khâu chúng ta còn yếu.

Việc chạy theo số lượng, theo kim ngạch trong ngắn hạn có thể giúp doanh nghiệp duy trì hoạt động, nhưng về dài hạn sẽ khiến ngành dễ tổn thương trước biến động thị trường và các rào cản kỹ thuật ngày càng khắt khe.

Thiết kế và thương hiệu là xu hướng tất yếu

Nhiều chuyên gia cho rằng, để nâng giá trị gia tăng, doanh nghiệp gỗ buộc phải đầu tư nghiêm túc cho thiết kế và xây dựng thương hiệu, thay vì chỉ làm theo mẫu của khách hàng nước ngoài.

Ở góc độ doanh nghiệp, ông Nguyễn Quốc Khanh, Chủ tịch Hội Mỹ nghệ và Chế biến gỗ TP. Hồ Chí Minh (HAWA) kiêm Chủ tịch HĐQT Công ty AA Corporation chia sẻ, việc làm chủ thiết kế đã giúp doanh nghiệp thay đổi vị thế trên thị trường quốc tế. Nếu chỉ gia công, doanh nghiệp luôn ở thế bị động và dễ bị ép giá. Khi có thiết kế riêng và thương hiệu rõ ràng, doanh nghiệp có thể chủ động tiếp cận khách hàng, tham gia các dự án lớn và cải thiện đáng kể biên lợi nhuận.

Đầu tư cho thiết kế và thương hiệu không mang lại hiệu quả tức thì, nhưng là chiến lược bắt buộc nếu doanh nghiệp muốn tồn tại lâu dài. Đây cũng là con đường để ngành gỗ Việt Nam tham gia sâu hơn vào chuỗi giá trị toàn cầu, thay vì chỉ đứng ở “đáy” của chuỗi.

Các doanh nghiệp gỗ buộc phải đầu tư nghiêm túc cho thiết kế và xây dựng thương hiệu

Bên cạnh thiết kế và thương hiệu, các chuyên gia nhấn mạnh rằng nâng cao năng lực nội tại của doanh nghiệp là điều kiện tiên quyết để ngành gỗ phát triển bền vững. Năng lực này bao gồm quản trị doanh nghiệp, chất lượng nguồn nhân lực, công nghệ sản xuất và khả năng đáp ứng các tiêu chuẩn quốc tế về môi trường, lao động, truy xuất nguồn gốc.

Ông Ngô Sỹ Hoài cho biết, yêu cầu “xanh hóa” sản xuất không còn là xu hướng mà đã trở thành điều kiện bắt buộc. Thị trường lớn như EU, Mỹ ngày càng siết chặt các quy định về nguồn gốc gỗ hợp pháp và phát thải. Doanh nghiệp nào không đầu tư nâng cấp thì sẽ bị loại khỏi cuộc chơi.

Thực tế cho thấy, nhiều doanh nghiệp đã chủ động đầu tư công nghệ, cải thiện quy trình sản xuất và quản trị theo hướng bền vững. Dù chi phí tăng lên trong ngắn hạn, nhưng đây là bước đi cần thiết để tạo nền tảng phát triển dài hạn.

Với những chuyển động hiện nay, giới chuyên môn cho rằng đến năm 2026, ngành gỗ Việt Nam hoàn toàn có thể đạt được sự phát triển bền vững hơn nếu tiếp tục kiên định với chiến lược nâng cao năng lực và gia tăng giá trị lõi.

Ông Đỗ Xuân Lập nhận định: “Mục tiêu không chỉ là tăng kim ngạch xuất khẩu, mà là nâng tỷ trọng sản phẩm có giá trị gia tăng cao. Khi doanh nghiệp làm chủ được thiết kế, thương hiệu và chuỗi cung ứng, ngành gỗ Việt Nam sẽ có vị thế khác”.

Ở góc nhìn doanh nghiệp, ông Nguyễn Quốc Khanh cho rằng, giai đoạn tới sẽ là thời điểm sàng lọc mạnh mẽ. Những doanh nghiệp đầu tư bài bản, có chiến lược dài hạn sẽ trụ vững và phát triển. Ngược lại, mô hình làm ăn ngắn hạn, chỉ dựa vào gia công sẽ ngày càng khó tồn tại.

Kim ngạch xuất khẩu 17 tỷ USD là nền tảng quan trọng, nhưng không phải là đích đến cuối cùng. Khi ngành gỗ chuyển trọng tâm từ số lượng sang chất lượng, từ gia công sang sáng tạo giá trị, con đường phát triển bền vững vào năm 2026 sẽ trở nên rõ nét hơn.