Nỗ lực hết sức cho một giải pháp tổng thể, an toàn và hiệu quả nhất
Chủ tịch Ủy ban Chứng khoán Nhà nước Trần Văn Dũng cho biết, tình trạng nghẽn lệnh xảy ra là điều đáng tiếc. Tình huống xảy ra đã khiến các cơ quan quản lý các cấp, từ Thủ tướng Chính phủ cũng như các cơ quan trực tiếp là Bộ Tài chính và Ủy ban Chứng khoán Nhà nước... đã và đang rất nỗ lực và cố gắng hết sức để tìm ra một giải pháp tổng thể, an toàn, hiệu quả và nhanh nhất...
Thị trường phát triển... quá nhanh
Chia sẻ về tình trạng nghẽn lệnh thời gian qua, ông Lê Hải Trà, Tổng giám đốc Sở Giao dịch chứng khoán TP. Hồ Chí Minh (HoSE) cho biết, mỗi hệ thống được xây dựng trên các nền tảng và tham số khác nhau, hệ thống của HoSE liên quan đến một tham số cơ bản là số lượng lệnh mà hệ thống có thể xử lý trong một ngày giao dịch, năng lực tối đa xử lý của hệ thống HoSE là 900.000 lệnh/ngày. Chúng ta nói nhiều về dữ liệu tăng trưởng thị trường chứng khoán (TTCK) thời gian qua (số lượng nhà đầu tư, thanh khoản…), để nói lên thực tế rằng số lượng lệnh tham gia vào thị trường vượt quá 900.000 lệnh. Nó giống như con đường thiết kế để sử dụng 900.000 xe tham gia giao thông, nhưng số lượng xe thực tế vượt quá số lượng đó gây ra tắc nghẽn. Khác biệt của hoạt động giao dịch so với giao thông là mỗi lệnh giao dịch không giống như xe ở trên đường, nó khác nhau ở tham số lệnh giao dịch.
"Lệnh mua 100 cổ phiếu cũng là một lệnh, hay 10.000 cổ phiếu cũng là một lệnh, tất cả được tính vào con số 900.000 lệnh. Nên nếu tôi mua 100 cổ phiếu giá 10.000 đồng và lệnh 10.000 cổ phiếu giá 100.000 đồng nó làm cho giá trị giao dịch khác nhau. Hệ thống được thiết kế theo phân bổ lệnh một công ty chứng khoán (CTCK) sử dụng, khi CTCK sử dụng hết lượng lệnh phân bổ thì tình trạng nghẽn xảy ra ở CTCK đó nhưng nó không phải nghẽn ở tất cả các CTCK, do đó thời gian qua có tình trạng một số CTCK lớn nghẽn lệnh nhưng một số CTCK nhỏ lệnh vẫn vào được bình thường vì họ chưa dùng hết quote được phân bổ", ông Trà giải thích.
Về việc sửa, hủy lệnh, các nỗ lực của cơ quan quản lý và thành viên thị trường thời gian qua nhằm xử lý khối lượng lệnh tham gia vào hệ thống gây nghẽn. Bước đầu tiên chúng ta thực hiện là nâng lô cổ phiếu từ 10 CP lên 100 CP và đã giảm được 15-18% số lượng lệnh, thực tế có nhiều lệnh được khớp hơn và giá trị giao dịch đã tăng lên. Tuy nhiên con số này không duy trì được lâu vì số tài khoản mở mới vẫn gia tăng.
Bước tiếp theo mà HoSE đã đề xuất và phân tích với cơ quan quản lý như nếu nâng lô tiếp lên 1.000 CP thì giảm lượng lệnh tham gia 50% nữa, hay đề xuất khác là việc hạn chế sửa hủy lệnh sẽ hạn chế tình trạng tắc nghẽn lệnh hiện nay. Bởi lẽ trước khi có cơ chế hạn chế sửa hủy lệnh thì việc sửa hủy lệnh trong một ngày giao dịch đang chiếm đến 1/3, tức là có khoảng 300.000 lệnh chỉ để sửa số trước đó, lệnh thực tế được khớp chỉ khoảng 600.000 lệnh. Nên khi điều chỉnh việc sửa hủy lệnh này, số lượng lệnh được khớp đã tăng lên. Sau phiên 1/6 với việc tham gia của các CTCK trong kiểm soát sửa hủy lệnh, lượng lệnh sửa, hủy giảm từ 33% còn dưới 10%, chính vì vậy đã có thêm 300.000 lệnh được khớp nên có phiên giao dịch giá trị tăng lên tới 30.000 tỷ đồng...
Trả lời câu hỏi lý do vì sao 20 năm đã qua nhưng HoSE không làm chủ được công nghệ như sàn Hà Nội, ông Trần Văn Dũng, Chủ tịch Ủy ban Chứng khoán Nhà nước cho biết, đó là cả một quá trình nhận thức, vì dự án này bắt đầu từ năm 2000, lúc đó dù cá nhân ông và các nhà kinh tế hiểu biết khá nhiều về chức năng của TTCK, cách tổ chức một TTCK, nhưng một hệ thống giao dịch bao gồm những gì và vận hành ra sao thì ở Việt Nam thời điểm đó không nhiều người biết.
Nguyên nhân khác bắt nguồn từ tính cầu toàn của cơ quan quản lý muốn tạo ra một hệ thống hiện đại theo kịp với thời đại, đồng bộ và hoàn thiện. Từ đó, việc chuẩn bị hệ thống có rất nhiều vấn đề. Khi hình thành ra dự án, một dự án khá phức tạp và thiếu kinh nghiệm triển khai thực tế.
"Chúng tôi cũng thừa nhận rằng, trong việc chậm có nhiều nguyên nhân khách quan và có nhiều nguyên nhân chủ quan, từ phía cơ quan quản lý nhà nước và HoSE trong quá trình thực hiện dự án không kiểm soát được tình hình và chưa thực sự quyết liệt.
Năm 2000 chúng ta có quyết định của Chính phủ phê duyệt dự án, nhưng tại sao chúng ta không làm ngay vì không ai biết hệ thống ra làm sao. Khi đó chúng ta được Thái Lan hỗ trợ hệ thống, mở được thị trường vào tháng 7/2000, khi đó làm chậm lại. Trong quá trình chậm lại, để có hệ thống thực sự hiện đại thì cơ quan quản lý đã 2 lần thuê tư vấn nước ngoài xây dựng hệ thống TTCK Việt Nam và lập hồ sơ mời thầu cho hệ thống", ông Dũng giãi bày và cho biết: Khi đấu thầu xong, trong quá trình triển khai thấy giới hạn về mặt nhận thức là rào cản và mất thời gian để định hình các tính năng của hệ thống. Lúc triển khai, ban đầu chỉ dành cho HoSE, nhưng thực tế dự án là tổng thể cho ngành chứng khoán, vừa cho HoSE, HNX và cả VSD. Cùng với đó, phạm vi của HNX cũng được mở rộng ra rất nhiều, không chỉ từ thị trường cổ phiếu, mà còn đáp ứng nhu cầu cho cả thị trường trái phiếu và phái sinh... và đó là một quá trình rất khó khăn. Đặc biệt năm 2008-2009, khi quy mô thị trường đã lớn, chúng ta ký hợp đồng dịch vụ với Sở Giao dịch chứng khoán Thái Lan nhưng hệ thống đang chạy rất trơn tru nên có tâm lý chưa quyết liệt.
Phiền toái sẽ qua đi, hệ thống an toàn mới sẽ sớm hoạt động
Cũng có những câu chuyện không may khác được Chủ tịch UBCKNN cho biết là khi ký hợp đồng với Sở Giao dịch chứng khoán Hàn Quốc thì một nhà thầu phụ của họ thực hiện cấu phần thanh toán lưu ký bỏ cuộc, nên Sở Giao dịch chứng khoán Hàn Quốc mất rất nhiều thời gian để tìm đối tác thay thế. Đến khi mọi việc xử lý xong, chúng ta đã giải quyết các bài toán tổng thể về thi công, lắp đặt xong phần cứng và phần mềm để đưa vào kiểm thử thì bùng phát dịch COVID-19.
"Có thể quý vị nghĩ dịch bùng phát thì chậm lắm cũng 1 tháng, hay 14 ngày cách ly thì chuyên gia có thể sang, nhưng có những vấn đề kỹ thuật trong thực hiện dự án. Hợp đồng ký kết dưới hình thức EPC không được thay đổi nội dung và kinh phí dự án, nên nếu hàng chục chuyên gia sang mất rất nhiều kinh phí, chúng tôi thấy có rất nhiều điều không may", ông Dũng chia sẻ và cho biết: Trong quá trình làm HoSE chúng tôi có lúc chưa xử lý vấn đề dứt điểm. Nhưng từ 14/6 đã chạy thử nghiệm và cuối năm nay hệ thống KRX sẽ đưa vào hoạt động. "Chúng tôi cũng sẽ thực hiện đúng cam kết cuối tháng 6 đầu tháng 7 sẽ đưa vào vận hành hệ thống của FPT", ông Dũng nhấn mạnh.
Dưới góc nhìn của mình, ông Đỗ Ngọc Quỳnh, Quyền Tổng giám đốc Công ty CP Chứng khoán VNDirect cho rằng, tình huống nghẽn lệnh có khi đó là một tín hiệu rất là vui vì lần đầu tiên chúng ta thấy doanh số giao dịch lên đến 1 tỷ đô la/phiên, đây là niềm mơ ước của tất cả những con người làm nghề chứng khoán. Nó cho thấy thấy thị trường đã phát triển và đất nước phát triển. Nhưng đúng là nhìn từ góc độ nhận thức thì chúng ta còn có những hạn chế về tầm nhìn và chúng ta chưa có được có sự chuẩn bị.
"Quá trình xử lý thực tế tình trạng nghẽn lệnh, chúng tôi làm việc rất sát với Ủy ban Chứng khoán Nhà nước, với các Sở Giao dịch và đề xuất cho chúng tôi tiền phong chuyển cổ phiếu sang HNX để giảm bớt tải lệnh. Bên cạnh đó là củng cố năng lực hệ thống. Đứng giữa một bên là cơ quan quản lý và bên kia là nhà đầu tư thì chúng tôi đương nhiên là phải mong muốn phục họ một cách tốt nhất", ông Quỳnh nói.
Ông Trần Văn Dũng cũng cho biết, hiện tượng nghẽn lệnh xảy ra là điều rất đáng tiếc trong một thời điểm thị trường đang phát triển. Gần một phần tư thế kỷ tham gia thị trường, các thế hệ những người làm chứng khoán chỉ mong muốn được thấy như ngày hôm nay, tức là thị trường đã phát triển về quy mô, về thanh khoản và phát triển cả về chất lượng giao dịch cũng như là chất lượng của doanh nghiệp. Nhưng sự cố làm cho chúng ta rất phiền toái. Chúng tôi thấy đây là một trường hợp khẩn cấp quốc gia và đã tập trung mọi nguồn lực, mọi nỗ lực để xử lý dứt điểm. Bên cạnh nỗ lực của các thành viên thị trường, Bộ Tài chính cũng lập Ban chỉ đạo xử lý sự cố cho HoSE do một đồng chí Thứ trưởng phụ trách thực hiện đúng chỉ đạo của Thủ tướng Chính phủ là không được để thị trường ngưng nghỉ một ngày nào và tạo điều kiện tối đa cho nhà đầu tư giao dịch.