Sức bật kinh tế Việt Nam từ việc “khai mở động lực mới”

Nội lực đã tạo nền tảng tăng trưởng, nhưng chưa đủ sức bật

Phát biểu tại Diễn đàn Kinh tế Việt Nam (VNEF) 2025 ngày 2/10, GS.TS. Hoàng Văn Cường, Phó Chủ tịch Hội Khoa học Kinh tế Việt Nam nhìn nhận, sau bốn thập kỷ đổi mới, nền kinh tế Việt Nam đã đi một chặng đường dài khi quy mô GDP tăng gấp 64 lần so với năm 1986, đạt mức 500 tỷ USD. Thu nhập bình quân đầu người đạt khoảng 5.000 USD, chính thức đưa Việt Nam vượt ngưỡng thu nhập trung bình cao. Trong nhiều năm, tốc độ tăng trưởng bình quân 7%/năm đã giúp Việt Nam nằm trong nhóm dẫn đầu châu Á, trở thành một “ngôi sao sáng” trên bản đồ kinh tế thế giới. Xuất nhập khẩu liên tục tăng, đưa Việt Nam gia nhập nhóm 20 nền kinh tế thương mại hàng đầu, đồng thời trở thành trung tâm sản xuất quan trọng về dệt may, da giày, điện tử.

Tuy nhiên, theo ông Cường, những thành quả này chưa phản ánh đầy đủ sức mạnh nội sinh. Hơn 70% kim ngạch xuất khẩu vẫn đến từ khu vực FDI, trong khi mức lan tỏa công nghệ sang doanh nghiệp trong nước còn hạn chế. Giá trị gia tăng nội địa trong các sản phẩm xuất khẩu chủ lực chỉ đạt 30 – 35%, và sản xuất trong nước phần lớn vẫn dừng lại ở khâu gia công lắp ráp – vị trí có giá trị thấp nhất trong chuỗi giá trị toàn cầu. Hệ quả là năng suất lao động Việt Nam thuộc nhóm thấp, cải thiện chậm, khiến nguy cơ rơi vào “bẫy thu nhập trung bình” vẫn hiện hữu.

Trong bối cảnh kinh tế thế giới đầy biến động – từ cạnh tranh địa chính trị, bảo hộ thương mại, đến cách mạng công nghệ xanh và số – ông Cường nhấn mạnh đây cũng là thời cơ để Việt Nam “tái định vị” mình. Nếu tận dụng kịp thời, đất nước có thể tham gia ngay từ đầu vào những lĩnh vực công nghệ mới, vươn lên nấc thang cao trong chuỗi cung ứng toàn cầu, thay vì mãi đứng ở vị trí gia công.

Việt Nam đặt mục tiêu đến năm 2045 trở thành nước phát triển, thu nhập cao

Kiến tạo mô hình tăng trưởng mới – yêu cầu cấp bách

Phát biểu tại Diễn đàn, ông Nguyễn Thanh Nghị, Trưởng Ban Chính sách, Chiến lược Trung ương cho rằng, những thành tựu gần 40 năm đổi mới rất đáng tự hào, nhưng mô hình tăng trưởng hiện tại đã bộc lộ nhiều giới hạn. Tăng trưởng vẫn thiên về chiều rộng, dựa nhiều vào vốn, khai thác tài nguyên và lao động giá rẻ, trong khi đóng góp của năng suất nhân tố tổng hợp còn thấp. Công nghiệp gia công lắp ráp chiếm ưu thế, kinh tế số và kinh tế xanh phát triển chậm hơn tiềm năng, đổi mới sáng tạo chưa trở thành động lực then chốt.

Ông Nghị nhấn mạnh, để thực hiện thắng lợi mục tiêu 2030 và 2045, cần đồng thời “làm mới động lực cũ” và “khai mở động lực mới”. Với xuất khẩu, phải chuyển từ gia công giá trị thấp sang sản phẩm công nghệ cao và dịch vụ tri thức, nâng mạnh tỷ lệ nội địa hóa để hàng hóa Việt Nam chiếm vị trí cao hơn trong chuỗi cung ứng. Về đầu tư, đầu tư công cần đóng vai trò chất xúc tác, dẫn dắt và kích hoạt đầu tư tư nhân, đồng thời FDI phải được chọn lọc theo hướng công nghệ nguồn, xanh, cam kết chuyển giao công nghệ cho doanh nghiệp Việt. Về tiêu dùng, thị trường nội địa hơn 100 triệu dân phải trở thành bệ đỡ vững chắc, thúc đẩy sản xuất hàng Việt chất lượng cao.

Cùng với đó, ông Nghị đề xuất mạnh mẽ việc kiến tạo động lực mới từ các mô hình kinh tế xanh, tuần hoàn, số, không gian cận biên và tầm thấp. Đây sẽ là trụ cột chiến lược để Việt Nam vừa bắt kịp xu thế toàn cầu, vừa chủ động định hình xu thế mới. Chương trình “Making in Vietnam 2045” được nhấn mạnh như một bước đi cần thiết, nhằm xây dựng nền sản xuất hiện đại, tự chủ, giảm phụ thuộc bên ngoài và phát triển các ngành có giá trị gia tăng cao, công nghệ lõi, công nghệ nguồn. Chính sách phải tạo điều kiện hình thành những tập đoàn kinh tế tư nhân quy mô lớn dẫn dắt hệ sinh thái công nghiệp trong nước, đồng thời hỗ trợ doanh nghiệp nhỏ và vừa tham gia sâu hơn vào chuỗi giá trị toàn cầu.

Chuyển đổi mô hình tăng trưởng là “mệnh lệnh của thời đại”

Những đề xuất tại VNEF 2025 đã cho thấy, con đường phát triển của Việt Nam không thể tiếp tục dựa trên mô hình cũ, mà phải là sự kết hợp giữa đổi mới mô hình tăng trưởng, khai mở động lực mới và phát huy mạnh mẽ nội lực dân tộc. Sức bật kinh tế chỉ có thể hình thành khi Việt Nam thoát khỏi vị trí gia công, tiến lên các nấc thang cao hơn trong chuỗi giá trị toàn cầu, với doanh nghiệp trong nước đủ sức dẫn dắt, đủ sức sáng tạo và cạnh tranh. Khát vọng trở thành quốc gia phát triển, thu nhập cao vào năm 2045 và đạt phát thải ròng bằng không vào năm 2050 không chỉ là mục tiêu kinh tế, mà còn là sứ mệnh lịch sử và chính trị của cả dân tộc.

Phát biểu tại Diễn đàn, Phó Thủ tướng Hồ Đức Phớc nhấn mạnh, mục tiêu đến năm 2045 Việt Nam trở thành quốc gia phát triển, thu nhập cao, đồng thời đạt phát thải ròng bằng không vào năm 2050, đòi hỏi quyết tâm chuyển đổi mô hình tăng trưởng theo chiều sâu. Không thể chỉ dựa vào vốn hay lao động giá rẻ, mà phải đặt khoa học công nghệ, đổi mới sáng tạo và nâng cao năng suất lao động vào trung tâm chiến lược. Theo ông, đây không chỉ là sự lựa chọn, mà là “mệnh lệnh của thời đại”.

Phó Thủ tướng cho biết, Bộ Chính trị đã ban hành bốn nghị quyết trọng yếu: Nghị quyết 57 về phát triển khoa học công nghệ, đổi mới sáng tạo và chuyển đổi số; Nghị quyết 66 về đổi mới công tác xây dựng và thi hành pháp luật; Nghị quyết 68 về phát triển kinh tế tư nhân; và Nghị quyết 59 về hội nhập quốc tế. Đây chính là “kim chỉ nam” cho kỷ nguyên phát triển mới, để Việt Nam xây dựng nền kinh tế độc lập, tự chủ, kiến tạo và hội nhập sâu rộng.

Trong bối cảnh cạnh tranh toàn cầu khốc liệt, nguy cơ đứt gãy chuỗi cung ứng và xu hướng bảo hộ gia tăng, ông Phớc cho rằng việc phát huy nội lực, làm chủ công nghệ, nguồn nguyên liệu và nhân lực chất lượng cao, đồng thời tham gia chặt chẽ, lâu bền vào chuỗi giá trị toàn cầu là con đường duy nhất để nâng cao sức mạnh kinh tế quốc gia. Ông khẳng định, Việt Nam phải chủ động hội nhập, đa dạng hóa thị trường, xây dựng mô hình quản trị hiện đại, tận dụng tối đa các nguồn lực và tiềm năng để tạo sức bật phát triển bền vững.