Xác thực truy xuất nguồn gốc giúp doanh nghiệp quản lý tốt chuỗi cung ứng

Quang cảnh Hội thảo “Xác thực truy xuất nguồn gốc – Động lực phát triển bền vững của Kinh tế số Việt Nam”

Ngày 8/7/2025, tại Hà Nội, Hiệp hội Dữ liệu Quốc gia đã tổ chức Hội thảo “Xác thực truy xuất nguồn gốc – Động lực phát triển bền vững của Kinh tế số Việt Nam”.

Nhiều khó khăn khi triển khai

Phát biểu khai mạc hội thảo, Đại tá Phạm Minh Tiến, Phó Giám đốc Trung tâm Dữ liệu Quốc gia (Bộ Công an), Ủy viên BCH Hiệp hội Dữ liệu Quốc gia nhấn mạnh: "Khi nền kinh tế số đang trở thành một trong những trụ cột phát triển của đất nước, việc bảo đảm tính xác thực, minh bạch và khả năng truy xuất nguồn gốc của hàng hóa và dịch vụ không chỉ phục vụ yêu cầu quản lý trong nước, mà còn là tiêu chuẩn bắt buộc để hội nhập và phát triển thị trường quốc tế".

Thực tế 5 tháng đầu năm 2025 cho thấy bức tranh không mấy khả quan: Hơn 40.000 vụ việc buôn lậu, hàng giả, hàng kém chất lượng đã được xử lý với tổng giá trị xử phạt lên tới 6.500 tỷ đồng; Đặc biệt, có nhiều loại hàng giả trong lĩnh vực thực phẩm, dược phẩm ảnh hưởng trực tiếp đến sức khỏe và tính mạng người dân.

Cùng quan điểm, ông Bùi Bá Chính – Quyền Giám đốc Trung tâm Mã số Mã vạch Quốc gia (Bộ Khoa học và Công nghệ) cho biết, số lượng hàng giả, hàng nhái, hàng kém chất lượng ngày càng gia tăng, diễn biến phức tạp, gây ảnh hưởng nghiêm trọng đến sức khỏe người dân, uy tín quốc gia và cả dòng thương mại chính ngạch của Việt Nam. Những vụ triệt phá thuốc giả tại TP.Hồ Chí Minh, hóa mỹ phẩm giả ở Nghệ An; hay sữa giả, thiết bị điện tử giả ở Hà Nội với số lượng lớn là minh chứng rõ nét cho thách thức này.

Ông Trần Hữu Linh – Cục trưởng Cục Quản lý và Phát triển thị trường trong nước (Bộ Công Thương) cũng chỉ ra những khó khăn trong công tác xử lý: "Chúng ta kiểm tra một cửa hàng và phát hiện một chiếc túi trông giống hệt hàng hiệu, nhưng giá thì rẻ bèo. Ai cũng biết đó là hàng giả nhưng để xử phạt lại không hề đơn giản. Cơ quan chức năng không thể chỉ dựa vào cảm quan để kết luận, mọi việc phải tuân thủ pháp luật. Việc phải mời đại diện chủ sở hữu nhãn hiệu đến xác nhận là quy trình bắt buộc, khiến việc xử lý chậm trễ và tốn kém".

Trước những hạn chế của phương pháp "nhận diện bằng mắt thường", nhiều biện pháp chống hàng giả đã được áp dụng trong 5-10 năm gần đây như tem chống giả, mã vạch, RFID, và phổ biến nhất hiện nay là mã QR hay NFC. Mục tiêu là giúp cơ quan chức năng và người tiêu dùng dễ dàng xác định sản phẩm thật giả chỉ bằng một thao tác quét đơn giản. Tuy nhiên, ông Trần Hữu Linh thừa nhận: "Thực tế 5-7 năm qua cho thấy, dù có những công nghệ này, cuộc chiến chống hàng giả vẫn chưa thực sự đi đến hồi kết. Vấn đề nằm ở chỗ, ngay cả tem chống hàng giả cũng có thể bị làm giả, mã QR cũng có thể bị sao chép. Đây là những thách thức hiện hữu mà công tác chống hàng giả đang phải đối mặt".

Chưa kết nối, liên thông toàn quốc

Về góc độ hệ thống, ông Bùi Bá Chính chỉ ra rằng các tiêu chuẩn truy xuất nguồn gốc hiện nay chủ yếu mang tính khuyến nghị, thiếu các quy chuẩn, thông tư, nghị định bắt buộc và thống nhất trên toàn quốc. Cổng thông tin truy xuất nguồn gốc quốc gia cũng chưa thực sự đạt được mục tiêu kết nối liên thông, tự động hóa chuỗi truy xuất nguồn gốc, chuỗi cung ứng sản phẩm. Đặc biệt, dữ liệu lõi về nguồn gốc nguyên liệu, khu vực sản xuất, cách chế biến còn thiếu, cản trở việc chuyển đổi từ quản lý tiền kiểm sang hậu kiểm.

Ông Hoàng Tuấn Anh - Giám đốc Khối công nghệ thông tin -Công ty CP Dược phẩm Eco (Eco Pharma) cho hay, việc tiếp cận khách hàng, đặc biệt trong bối cảnh vấn nạn hàng giả, hàng nhái và hàng kém chất lượng ngày càng phức tạp, là một thách thức lớn đòi hỏi các giải pháp minh bạch và đáng tin cậy.

Các hệ thống nội bộ như SAP của doanh nghiệp chỉ phục vụ mục tiêu kiểm tra nội bộ, chưa phải là nền tảng để khách hàng tự xác minh thông tin sản phẩm. Khách hàng phải dùng hệ thống khác (ví dụ ICH) để kiểm tra online. Điều này dẫn đến các phần mềm phân tán, khách hàng khó kiểm soát toàn bộ vòng đời sản phẩm từ sản xuất, vận chuyển, nhập khẩu, phân phối đến tay người tiêu dùng.

Các nền tảng truy xuất nguồn gốc hiện tại do doanh nghiệp tự phát triển, chưa được các cơ quan nhà nước bảo chứng. Niềm tin của khách hàng vào dữ liệu truy xuất chủ yếu dựa vào uy tín của doanh nghiệp, không giống như ứng dụng được bảo chứng bởi cơ quan nhà nước như VNeID.

Ông Nguyễn Huy, Trưởng Ban Công nghệ, Hiệp hội Dữ liệu Quốc gia chia sẻ: "Truy xuất nguồn gốc sản phẩm không phải là vấn đề mới, nhưng gần đây trở thành vấn đề nhức nhối trong xã hội; Đã có những quy định, đã có những tổ chức, doanh nghiệp triển khai việc này nhưng còn rất manh mún, rời rạc, và hiện chưa có một cơ chế xuyên suốt từ trên xuống dưới thống nhất làm như thế nào".

Truy xuất nguồn gốc nhằm quản trị chuỗi cung ứng

Theo các chuyên gia, truy xuất nguồn gốc không chỉ là công cụ chống hàng giả mà còn là nền tảng cho quản trị số, chính sách số và phát triển hệ sinh thái dữ liệu mở. Điều này giúp Chính phủ hoạch định chính sách hiệu quả, hỗ trợ doanh nghiệp đổi mới sáng tạo và tăng cường niềm tin của người dân vào sản phẩm trong nước.

Ông Trần Hữu Linh phân tích, truy xuất nguồn gốc không chỉ dừng lại ở việc gắn tem, nhãn mác để chống hàng giả trực tiếp. Nó còn cho phép doanh nghiệp quản lý toàn bộ chuỗi cung ứng, từ nguyên liệu đầu vào đến sản phẩm cuối cùng.

"Giá trị gia tăng nằm ở việc minh bạch hóa thông tin tại từng khâu trong chuỗi cung ứng. Người tiêu dùng sẽ biết được sản phẩm được cấu thành từ nguyên liệu gì, sản xuất ở đâu, bán ở đâu, và thậm chí đến khi sản phẩm hỏng, cần tái chế, thông tin về quá trình tái chế cũng có thể được cập nhật", ông Linh nhấn mạnh. "Việc công khai thông tin nguồn gốc giúp doanh nghiệp xây dựng uy tín và lòng tin với người tiêu dùng. Ngược lại, người tiêu dùng được trang bị công cụ để đưa ra lựa chọn sáng suốt, tránh mua phải hàng kém chất lượng, không rõ nguồn gốc, đảm bảo quyền lợi và sức khỏe của mình", ông Linh chia sẻ.

Trong bối cảnh cả nước thực hiện chuyển đổi số, ông Nguyễn Huy cho rằng, việc ứng dụng công nghệ cho truy xuất nguồn gốc là bắt buộc và phải là chính sách toàn diện từ trên xuống dưới, có sự quản lý đồng bộ từ Trung ương tới địa phương và áp dụng cho tất cả các doanh nghiệp, có như vậy mới định danh, xác thực và truy xuất nguồn gốc hàng hóa được.

Đại tá Phạm Minh Tiến cho biết: "Trung tâm Dữ liệu Quốc gia – Bộ Công an cam kết đồng hành, hỗ trợ về thể chế, kỹ thuật và bảo mật để các hệ thống truy xuất phát triển bền vững, phục vụ hiệu quả cho công tác quản lý". Để truy xuất nguồn gốc thực sự trở thành động lực phát triển bền vững của kinh tế số Việt Nam, cần có sự chung tay của cả Nhà nước, doanh nghiệp và người tiêu dùng. Một hệ thống truy xuất nguồn gốc đồng bộ, minh bạch và đáng tin cậy sẽ là "tấm khiên" vững chắc bảo vệ quyền lợi người tiêu dùng và là "đòn bẩy" mạnh mẽ giúp doanh nghiệp Việt vươn tầm quốc tế.