Ai giám sát thị trường chứng khoán?!

Lưới thưa dễ lọt

Liên tiếp thời gian qua, hàng loạt các vụ bê bối trên TTCK được hiển hiện. DN lãi nhiều năm bỗng một ngày đứng bên bờ vực phá sản, hay những vụ “đi đêm” thâu tóm, mua bán sáp nhập DN, khiến NĐT đặt câu hỏi, cơ quan giám sát ở đâu. Để đến khi sự vụ vỡ lở, NĐT chỉ còn nhìn sự kiện đã rồi. Ví như những sai phạm tại SMEs, SBS diễn ra từ năm 2010, nhưng đến năm 2012 mới được điều tra. Hay như việc không minh bạch và công bố thông tin không đầy đủ đẩy NĐT vào mớ bòng bong của sở hữu chéo, mua bán cổ phiếu không xin phép chấp nhận phạt để rồi lại tiếp tục tái phạm.

Những vi phạm liên tiếp xảy ra khiến NĐT mất dần niềm tin. (Ảnh: Trường Sơn)

Câu chuyện về bất cân xứng thông tin được các NĐT đặt ra. Nhiều người cho rằng, trách nhiệm lớn thuộc về DN. Tuy nhiên, chuyên gia chứng khoán Phạm Kinh Luân lại có một cái nhìn khác. Ông cho rằng, hiện nay vấn đề minh bạch thông tin của DN đã được nâng lên khá nhiều. Các thông tin hầu như được công bố đúng thời hạn các cơ quan quản lý quy định. Tuy nhiên không thể đòi hỏi một sự cân xứng thông tin, khi nhiều DN rơi vào vòng luẩn quẩn của những chuẩn mực kế toán… Vấn đề là NĐT nắm bắt và xử lý thông tin như thế nào độc lập, hay có xâu chuỗi…

Nhìn lại TTCK thời gian qua, dù hệ thống pháp luật chứng khoán không quá thiếu thốn, nhưng thực trạng tái phạm và vi phạm cho thấy, công tác giám sát còn nhiều bất cập, chế tài chưa đủ tính răn đe. Mức xử phạt vi phạm 500 triệu đồng vẫn được xem là quá thấp. Biện pháp bổ sung như thu hồi thu nhập bất chính lại đang vấp phải những vướng mắc vì chưa có hướng dẫn cụ thể về công thức tính mức thu nhập bất chính từ hành vi vi phạm. Việc phát hiện các hiện tượng vi phạm vì thế chỉ là điều kiện cần trong đảm bảo an toàn cho thị trường. Một khi các chế tài xử lý vi phạm không hiệu quả sẽ vô hiệu hóa chức năng của hoạt động giám sát.

PGS.TS. Tô Ngọc Hưng cho rằng, trách nhiệm quản lý và giám sát TTCK không thể “đổ lỗi” cho riêng UBCKNN. “TTCK có mối liên thông chặt chẽ với các thị trường thuộc sự quản lý chuyên ngành của các tổ chức giám sát thuộc mạng an toàn tài chính. Sự liên thông trên kết hợp với những bất cập trong hoạt động giám sát của các tổ chức giám sát đã và đang đặt TTCK Việt Nam ở vị thế mở với rủi ro hệ thống”, PGS.TS. Tô Ngọc Hưng phân tích.

Ủy ban Giám sát Tài chính Quốc gia sẽ “cầm cương”

Nhìn sang các cơ quan giám sát còn lại của thị trường là Cục Quản lý, Giám sát bảo hiểm, Ủy ban Giám sát Tài chính Quốc gia (UBGSTCQG)... cũng còn nhiều “khiếm khuyết” trong việc giám sát an toàn vĩ mô bài bản và giám sát các đối tượng thuộc phạm vi giám sát của mình có ảnh hưởng đến TTCK. Nhiều trường hợp, các cơ quan trong mạng an toàn tài chính lại đưa ra những nhận định trái ngược nhau về thị trường.

Trên thực tế, nhiệm vụ phối hợp trong hoạt động giám sát nhằm đảm bảo an toàn tài chính nói chung và TTCK nói riêng thuộc trách nhiệm của UBGSTCQG. Nhưng vai trò UBGSTCQG trong phối hợp hoạt động giữa các cơ quan giám sát còn mờ nhạt vì được tổ chức dưới góc độ là một cơ quan tư vấn, không có chức năng xây dựng chính sách và không có thực quyền giám sát cũng như xử lý vi phạm. Điều này dẫn đến hệ quả không ngăn chặn được các tập đoàn tài chính lợi dụng kẽ hở pháp luật và lỗ hổng trong quy định giám sát để lách luật né tránh việc bị giám sát hoạt động; không xử lý được các yêu cầu về giám sát các sản phẩm tài chính mới theo xu hướng tích hợp; giám sát trùng lắp nhưng lại bỏ trong nhiều lĩnh vực gây lãng phí nguồn lực.

Việc các thông tin kiểm soát luôn được giữ bí mật và sử dụng cho mục đích riêng của từng cơ quan làm hạn chế khả năng giám sát của toàn hệ thống. Riêng góc độ giám sát tập đoàn tài chính, hệ thống thanh tra giám sát các CTCK và bảo hiểm bị tách rời khỏi hoạt động thanh tra giám sát ngân hàng của NHNN mà báo cáo với Bộ Tài chính dẫn đến việc khó kiểm soát rủi ro…

Để vượt qua những rào cản này vấn đề hoàn thiện hệ thống pháp luật và các tiêu chí giám sát thị trường cần được UBCKNN thực thi trong ngắn hạn. Tuy nhiên nhìn về dài hạn, PGS.TS. Tô Ngọc Hưng cho rằng, cần xây dựng Luật thanh tra, giám sát tài chính phân định rõ đối tượng chịu sự giám sát và phạm vi quyền hạn của cơ quan thanh tra giám sát, cơ chế phố hợp thông tin tránh hiện tượng đùn đẩy tránh nhiệm cho nhau. Phân tích cụ thể rõ ràng vai trò trách nhiệm của từng cơ quan giám sát chuyên ngành. Từng bước hoàn thiện UBGSTCQG, trong đó trao quyền cho cơ quan này xây dựng dự thảo luật cũng như các quy định về quy chế hoạt động giám sát và xử lý vi phạm trên cả 3 lĩnh vực chứng khoán, bảo hiểm và ngân hàng. Đồng thời xây dựng hệ thống cảnh báo sớm, cảnh báo từ xa, phát hiện rủi ro trên thị trường tài chính và chia sẻ với cơ quan giám sát chuyên ngành cùng thanh tra giám sát hoạt động thị trường. Tiến tới xây dựng mô hình hợp nhất các cơ quan giám sát tập trung dưới sự điều hành của UBGSTCQG…

Nhất Thanh