Đầu tàu kinh tế thiếu động lực bứt phá

	PCI 2018: Tham nhũng giảm, môi trường kinh doanh bình đẳng hơn
	PCI 2018: Thông điệp, hành động và dư địa cho cải cách

Các ngôi sao cải cách chững lại

“Sự sáng tạo của các “ngôi sao cải cách” dường như chững lại và chưa có bứt phá”, vấn đề lần đầu tiên được nêu ra tại báo cáo PCI năm 2014. Liên tục trong 4 năm tiếp theo, đó vẫn là thông điệp xuyên suốt được rút ra từ báo cáo PCI hàng năm.

Nhiều địa phương yêu cầu phân cấp mạnh hơn để thu hút thêm nguồn lực đầu tư

Sự chững lại của nhóm tỉnh đứng đầu PCI là điều đáng lo ngại. Thay vào đó, sự cải thiện chung trên môi trường đầu tư thời gian qua chủ yếu là nhờ bứt phá của các địa phương ở nhóm cuối. Theo đó, những tỉnh đứng cuối đang có lợi thế của người đi sau khi có thể tham khảo và áp dụng những cách làm hay, thực tiễn tốt sẵn có từ những tỉnh nhóm trên để cải thiện môi trường kinh doanh tại địa phương mình. Còn những tỉnh đứng đầu sau khi đã triển khai nhiều sáng kiến ở những khâu dễ cải cách như đăng ký DN, dường như lại vấp phải hiện tượng “đụng trần thể chế”, nên khó có thể triển khai các sáng kiến tăng tốc cải cách.

Ông Đậu Anh Tuấn - Giám đốc Chương trình PCI cho rằng, hầu hết địa phương đã thực hiện thành công các nhóm cải cách dễ như rút ngắn thời gian, công khai thủ tục, đơn giản hoá thủ tục hành chính… Trong khi đó vẫn còn nhiều giải pháp khó hơn như cơ chế phải minh bạch, chính sách đất đai cần thuận lợi, giải quyết tranh chấp có hiệu quả, bộ máy liêm chính, năng động… thì chưa có nhiều chuyển biến, thậm chí một số lĩnh vực đảo chiều.

Xét trong quãng thời gian hơn 10 năm khảo sát PCI, kết quả cho thấy trong quá trình thực hiện cải cách môi trường đầu tư, các tỉnh thấp nhất đã vượt lên mạnh mẽ, trong khi địa phương ở top đầu chưa thực sự bứt phá. Chia sẻ về vấn đề này, một chuyên gia kinh tế cho rằng những cố gắng trong khả năng của địa phương có vẻ đã tới hạn. Chẳng hạn, chính sách đổi đất lấy hạ tầng đã tạo ra sự bứt phá ngoạn mục cho một số địa phương, song chính sách này sau đó lại xuất hiện những vấn đề bất cập và buộc phải tạm dừng để xem xét, hoàn thiện cơ sở pháp lý. Trong khi đó các cải cách hiện nay lại chưa đủ để tạo sức bật thực sự cho các trung tâm kinh tế lớn.

Lo ngại rủi ro do năng động, tiên phong?!

Từ phía địa phương, thực tế cho thấy có rất nhiều vấn đề có thể tạo thành điểm nghẽn trên môi trường đầu tư mà nếu chỉ dựa vào sự quyết tâm vào cuộc của cấp lãnh đạo cao nhất ở các tỉnh là chưa đủ. Chia sẻ về câu chuyện này, lãnh đạo một số địa phương phân trần, nhiều vấn đề đã quy định cứng trong luật, địa phương cũng không thể giải quyết được. Vì vậy, trong rất nhiều trường hợp, mặc dù địa phương được phân cấp quản lý, song trên thực tế vẫn không thể vượt rào các quy định pháp luật hiện hành.

Một vị lãnh đạo tỉnh Quảng Ngãi dẫn chứng, theo quy định, các dự án đầu tư trong nước không phải làm thủ tục cấp Giấy chứng nhận đăng ký đầu tư để tạo thuận lợi cho DN. Tuy nhiên đối với dự án được Nhà nước giao đất, cho thuê đất không thông qua đấu giá, đấu thầu, nhận chuyển nhượng quyền sử dụng đất hoặc tài sản gắn liền với đất, dự án đầu tư có yêu cầu chuyển mục đích sử dụng đất thì phải thực hiện quy trình thẩm định để quyết định chủ trương đầu tư.

Trong thực tế, có một số dự án của NĐT trong nước có vốn dưới 10 tỷ đồng và diện tích đất sử dụng dưới 1.000 m2 (phù hợp với quy hoạch được cấp thẩm quyền phê duyệt), không thuộc lĩnh vực đầu tư kinh doanh có điều kiện, nhưng vẫn phải thực hiện quy trình thẩm định. Việc này vừa gây khó khăn cho NĐT, vừa mất thời gian và không thông thoáng bằng quy định của Luật Đầu tư năm 2005 (NĐT không phải đăng ký đầu tư đối với dự án trong nước có quy mô vốn đầu tư dưới 15 tỷ đồng và không thuộc lĩnh vực đầu tư có điều kiện).

Đó là chưa kể các thủ tục về đất đai, môi trường, cấp phép xây dựng, phòng cháy chữa cháy… NĐT chưa biết thực hiện thủ tục nào trước, thủ tục nào sau. Bản thân cán bộ quản lý đăng ký kinh doanh của địa phương cũng không nắm rõ được vấn đề này vì còn chồng chéo một số nội dung giữa luật này và luật khác. “Địa phương không muốn làm khó dễ cho DN, mà quả thực đối với các quy trình thủ tục này, rất cần các bộ, ngành nghiên cứu, bổ sung quy định về phân cấp quản lý, thực hiện quy trình đầu tư đến UBND cấp huyện, thành phố”, vị này khuyến nghị.

Mới đây, trong cuộc làm việc giữa Thủ tướng Chính phủ Nguyễn Xuân Phúc với TP. Hồ Chí Minh, lãnh đạo của trung tâm kinh tế này cũng đã kiến nghị một số cơ chế đặc thù để rút ngắn thời gian bồi thường, hỗ trợ, tái định cư và bàn giao mặt bằng, nhằm đẩy nhanh tiến trình giải phóng mặt bằng thực hiện các dự án đầu tư.

Trong các kiến nghị về cơ chế đặc thù, TP. Hồ Chí Minh cũng đã nhiều lần đề nghị được tự quyết một số vấn đề như phân cấp cho HĐND quyết định chủ trương đầu tư các dự án nhóm A sử dụng ngân sách thành phố; hoặc phân cấp cho UBND thành phố chịu trách nhiệm quyết định hình thức và phương án lựa chọn NĐT thực hiện dự án PPP trong trường hợp đặc biệt.

Một số tỉnh thành có nhu cầu đầu tư hạ tầng lớn như Quảng Ninh cũng đề nghị được phân cấp một số công việc thuộc thẩm quyền của Thủ tướng như chấp thuận chủ trương dự án đầu tư nhóm A thuộc thẩm quyền quyết định của Thủ tướng Chính phủ.

Những yêu cầu từ thực tế đó cho thấy cần có một khung khổ pháp lý thuận lợi hơn, an toàn hơn không chỉ cho DN mà cho chính bộ máy các địa phương, nếu không sẽ rất khó để các đầu tàu kinh tế bứt phá. “Những địa phương này đã không còn động lực? Hay chính tỉnh thành phố này và nhiều tỉnh thành phố khác đã cảm nhận những rủi ro từ sự năng động, tiên phong? Đây có lẽ là câu hỏi lớn cần được trả lời”, ông Đậu Anh Tuấn đặt vấn đề.