Mía đường: Tái cơ cấu để gỡ khó
Vật lộn với khó khăn
Vụ mía vừa qua cũng là lần thứ tư giá đường giảm. Giá bán đường trắng loại 1 chỉ dao động từ 11 - 13 nghìn đồng/kg, tác động giảm giá mía nguyên liệu 100 - 150 nghìn đồng/tấn so với vụ trước, tương đương mức 750 - 900 nghìn đồng/tấn.
Với mức giá này, người trồng chỉ lãi không đáng kể, có hộ hòa vốn, thậm chí có thể bị lỗ… Tính đến cuối tháng 6/2015, lượng đường tồn kho của các DN lên đến 389 nghìn tấn. Nhiều nhà máy đường đang phải đối mặt khó khăn.
Tái cơ cấu ngành mía đường là yêu cầu cấp thiết |
Mía đường là nông sản luôn được Chính phủ, ngành Nông nghiệp và Phát triển nông thôn quan tâm. Tuy nhiên, trong thực tế mía đường đang phải đối mặt nhiều khó khăn: 4 năm liên tiếp cung vượt cầu; Giá đường trên thị trường liên tục giảm; Áp lực tồn kho lớn… Và, theo đại diện nhiều DN là họ đang nỗ lực “để cố giữ vùng nguyên liệu”. Tuy nhiên, với mức giá hiện tại, nguy cơ phát sinh lỗ đang gia tăng. Nhiều địa phương đã không còn mặn mà với cây mía, thậm chí có nơi nông dân bỏ mía, trồng cây khác.
Bên cạnh đó, quy hoạch vùng nguyên liệu còn bất cập, nhiều diện tích trồng mía manh mún, nằm rải rác, nông dân sản xuất theo kiểu xen canh nên vùng nguyên liệu không đồng nhất, chất lượng thấp. Theo ông Cao Minh Tuấn, Phó tổng giám đốc CTCP Đường Quảng Ngãi, quy hoạch theo kiểu nửa vời khiến nông dân luôn quay vòng với việc chọn cây trồng.
DN phập phồng lo thiếu nguyên liệu. Cũng do ruộng đất manh mún, cơ sở hạ tầng yếu kém nên việc áp dụng cơ giới hóa, tăng năng suất, chất lượng cây mía chậm cải thiện, tổn thất sau thu hoạch lớn. Chi phí thu hoạch, vận chuyển cao đội giá thành sản xuất…
Về phía DN, công tác nghiên cứu khoa học, chuyển giao tiến bộ kỹ thuật còn hạn chế. Việc sản xuất các sản phẩm cạnh đường, sau đường chưa được quan tâm, dù tiềm năng rất lớn. Ngoài ra, việc tiêu thụ sản phẩm đường còn phụ thuộc nhiều vào thị trường. Giá bán lẻ và bán buôn quá chênh lệch, chưa có cơ chế kiểm soát.
Đặc biệt, còn khó khăn hơn khi thị trường trong nước còn chịu ảnh hưởng bởi đường nhập lậu. Ông Đỗ Thành Liêm, Phó chủ tịch Hiệp hội Mía đường Việt Nam cho biết thêm, vấn nạn này cũng là nguyên nhân làm giá đường trong nước giảm, tồn kho lớn...
Nông dân là đối tác
Theo cam kết đã ký, đến năm 2018, thuế suất thuế nhập khẩu mía đường từ các nước trong khu vực ASEAN sẽ về 0%, thay vì mức 30% như hiện nay. Điều này đang đặt ra nhiều thách thức cho ngành mía đường trong nước. Nếu không nỗ lực tái cơ cấu, ngành này rất có thể đứng trước nguy cơ thua ngay trên sân nhà.
Đứng trước thách thức đó, nhiều DN đã liên kết với nông dân trồng mía, hình thành các cơ chế hỗ trợ lẫn nhau. Theo số liệu của Bộ Nông nghiệp và Phát triển nông thôn, vụ mía đường 2015 -2016, đã có hơn 40 DN ký hợp đồng đầu tư, bao tiêu sản phẩm cho nông dân với mục tiêu đạt 1,56 triệu tấn, trong đó đường tinh luyện là 750 nghìn tấn.
Đơn cử, tại CTCP Đường Quảng Ngãi, khi DN tăng cường liên kết, hỗ trợ nông dân xây dựng cánh đồng mía lớn, thì năng suất đạt trên 100 tấn/ha. Đây chính là động lực để nông dân gắn bó với cây mía. Năng suất cao, đồng nghĩa với lợi nhuận DN cũng sẽ gia tăng. Nhằm phát huy mô hình hiệu quả này, ông Trần Thanh Nam, Thứ trưởng Bộ Nông nghiệp và Phát triển nông thôn khẳng định, tái cơ cấu là xu hướng tất yếu, quyết định sự thành bại của ngành mía đường.
Theo đó, việc tái cơ cấu tập trung vào quy hoạch vùng nguyên liệu tương ứng với năng lực của DN, tránh tình trạng mở rộng diện tích tràn lan, ồ ạt. Đồng thời, khuyến khích nông dân dồn điền đổi thửa hình thành những cánh đồng mía lớn; đẩy mạnh cơ giới hóa trong sản xuất, thu hoạch...
Đồng quan điểm, theo nhiều người để nông dân “sống khỏe” với cây mía, DN làm ăn có lãi, bên cạnh sự vào cuộc quyết liệt của chính quyền, DN phải thực sự xem họ là đối tác làm ăn, sẵn sàng chia sẻ thuận lợi cũng như khó khăn. Bởi, hiện nay dường như DN mới chỉ xem nông dân là người làm công…
Ngoài ra, để kéo nông dân vào cuộc, có trách nhiệm hơn với sản phẩm mình làm ra, Hiệp hội Mía đường Việt Nam cũng đã đề xuất sớm ban hành sử dụng máy đo nồng độ đường cầm tay.
Đây sẽ là thiết bị bảo vệ quyền lợi nông dân, cũng như nâng cao trách nhiệm của nhà máy trong quá trình kiểm tra chất lượng đường. Bởi, thực tế hiện nay nhiều người trồng mía vẫn chưa hài lòng với kết quả kiểm tra của các nhà máy.
Cùng với đó, để phát huy vai trò của người trồng mía, DN cần đa dạng hóa sản phẩm, tận thu phế phẩm để nâng cao hiệu quả sản xuất; quan tâm đầu tư chiều sâu, cải tiến công nghệ, thiết bị, nâng cao năng lực cạnh tranh trong hội nhập.
Cũng cần chú trọng việc phát triển sản phẩm phụ sau đường như làm điện, cồn, phân vi sinh... góp phần gia tăng doanh thu, lợi nhuận từ cây mía. Hiện, Hiệp hội Mía đường Việt Nam đã có kế hoạch kiến nghị Bộ Nông nghiệp và Phát triển nông thôn sớm trình Chính phủ ban hành Nghị định về mía đường, làm cơ sở pháp lý điều chỉnh hoạt động sản xuất, kinh doanh để ngành phát triển đúng hướng...