Nghịch lý thiếu điện, thừa công suất năng lượng tái tạo

Do phụ tải tăng mạnh, đặc biệt trong những ngày nắng nóng, vừa qua ngành điện nhiều thời điểm phải huy động nguồn nhiệt điện chạy dầu với chi phí rất cao, có lúc huy động tới gần 2.000 MW/ngày. Tuần trước, Phó Thủ tướng Trịnh Đình Dũng đã yêu cầu Bộ Công Thương chỉ đạo thực hiện các biện pháp đảm bảo cung ứng điện, không để xảy ra tình trạng thiếu điện, cắt điện trong thời gian tới.

Tuy nhiên, có một nghịch lý là trong lúc rủi ro thiếu điện tăng trong mùa nắng nóng này, thì nguồn điện năng lượng tái tạo lại không được huy động hết công suất, do lưới truyền tải điện... quá tải.

Một dự án điện mặt trời ở khu vực Nam Trung bộ

Phát triển nóng

Tính đến cuối tháng 6/2019, cả nước có 89 nhà máy điện gió và điện mặt trời với tổng công suất lắp đặt 4.543,8 MW, chiếm 8,3% tổng công suất của hệ thống điện quốc gia. Con số này vượt xa so với dự kiến của Quy hoạch điện VII điều chỉnh (chỉ 850 MW điện mặt trời vào năm 2020). Trong khi đó, hiện còn rất nhiều dự án điện mặt trời đang “xếp hàng” chờ phê duyệt.

Chỉ tính riêng hai tỉnh Ninh Thuận và Bình Thuận, hiện các địa phương này có 38 nhà máy điện gió và điện mặt trời với tổng công suất lắp đặt 2.027 MW. Dự kiến, đến tháng 12/2020, công suất điện gió và điện mặt trời ở hai tỉnh này sẽ tăng lên 4.240 MW.

Trong khi nguồn công suất tại chỗ rất lớn thì nhu cầu phụ tải của Ninh Thuận và Bình Thuận lại rất nhỏ. Theo tính toán cân bằng công suất của Trung tâm Ðiều độ hệ thống điện quốc gia (NLDC), tại tỉnh Ninh Thuận từ nay đến tháng 12/2020 công suất chỉ dao động từ 100 đến 115 MW và Bình Thuận từ 250 đến 280 MW.

Chính vì vậy, công suất cần phải truyền tải từ hai địa phương này cũng rất lớn. Với Ninh Thuận là từ 1.000 đến 2.000 MW và Bình Thuận là từ 5.700 đến 6.800 MW (gồm cả các nguồn điện truyền thống), kéo theo nhiều hệ thống đường dây, trạm biến áp khu vực này quá tải.

Cụ thể, đường dây 110 kV Tháp Chàm - Hậu Sanh - Tuy Phong - Phan Rí có mức mang tải tăng lên 260 đến 360%; đường dây 110 kV Phan Rí - Sông Bình - Ðại Ninh tăng 140%; đường dây 110 kV Ða Nhim - Ðơn Dương tăng 123%... Mức quá tải này dự báo còn tiếp tục tăng lên trong thời gian tới.

Giám đốc Trung tâm Ðiều độ hệ thống điện quốc gia Nguyễn Ðức Cường cho biết, ngay từ đầu, việc quá tải lưới điện đã được EVN và Trung tâm cảnh báo tới các chủ đầu tư hết sức công khai, minh bạch, cũng như áp dụng mọi giải pháp tạo điều kiện cho các nhà máy được phát điện ở mức tối đa. Trung tâm cũng ứng dụng phần mềm tự động điều chỉnh công suất (AGC), trực tiếp điều khiển công suất các nhà máy nhằm duy trì công suất trong ngưỡng cho phép.

Con số cắt giảm 60% công suất như một số chủ đầu tư nêu ra và đang được đăng tải trên các phương tiện thông tin đại chúng, chỉ là con số ở một thời điểm nhất định. Nếu tính trung bình ngày (trong tháng 6 và 7), công suất cắt giảm chỉ dao động ở mức 30 đến 35%.

EVN và Trung tâm Ðiều độ hệ thống điện quốc gia cho biết cũng mong muốn được phát hết công suất nguồn điện từ năng lượng tái tạo, bởi giá điện năng lượng tái tạo dù có đắt (2.086 đồng/kW giờ), nhưng vẫn rẻ hơn nhiệt điện dầu (3.000 đến 5.000 đồng/kW giờ). Trong khi đó, hiện nay, EVN vẫn đang phải huy động nhiệt điện dầu để đáp ứng nhu cầu phụ tải.

Trong chế độ huy động nguồn, các nguồn năng lượng tái tạo luôn được ưu tiên huy động tối đa theo quy định. Việc phải giảm công suất do quá tải lưới điện, là điều mà EVN và Trung tâm Ðiều độ hệ thống điện quốc gia không mong muốn.

Thời gian tới, rất cần sự chung tay từ Bộ Công thương, chính quyền các địa phương, chủ đầu tư, EVN... để tháo gỡ vướng mắc, đẩy nhanh tiến độ các dự án lưới điện truyền tải nhằm giải tỏa hết công suất của các nhà máy, bổ sung thêm nguồn điện cho đất nước.

Vướng giải phóng mặt bằng, lưới điện “hụt hơi”

Ðể triển khai một dự án điện mặt trời chỉ mất khoảng sáu tháng, thậm chí còn ngắn hơn. Trong khi đó, để thực hiện một dự án lưới điện truyền tải 220kV, 500kV mất từ ba đến 5 năm.

Trưởng Ban Quản lý đầu tư thuộc Tổng công ty Truyền tải điện quốc gia (EVNNPT) Tô Văn Dần cho biết, để giải tỏa công suất các nguồn năng lượng tái tạo khu vực Ninh Thuận, Bình Thuận giai đoạn 2020 - 2021, Tổng công ty triển khai 12 dự án đường dây và trạm biến áp 220 kV - 500kV; trong đó sáu dự án đang triển khai đã nằm trong quy hoạch và sáu dự án hiện chưa có quy hoạch. Hiện có hai dự án ở giai đoạn thi công đang gặp khó khăn trong công tác giải phóng mặt bằng.

Cụ thể, dự án trạm biến áp 220 kV Phan Rí tính đến ngày 20/6, đơn vị mới vận động bàn giao được 4.508 m2 trên tổng số 39.619,2 m2 mặt bằng. Dự án đường dây 220 kV Nha Trang - Tháp Chàm, theo kế hoạch sẽ đóng điện vào tháng 12/2019, tuy nhiên, hiện đang gặp vướng mắc ở 55 vị trí móng qua rừng tự nhiên, phải báo cáo Thủ tướng Chính phủ có quyết định chuyển đổi mục đích sử dụng rừng.

Tương tự, Tổng công ty Ðiện lực miền Nam (EVNSPC) cũng vướng vấn đề giải phóng mặt bằng khi triển khai các dự án giải tỏa công suất năng lượng tái tạo, điển hình như Dự án đường dây 110 kV Lương Sơn - Hòa Thắng - Mũi Né; thay dây dẫn đường dây 110 kV Ninh Phước - Tuy Phong...

Phó Tổng Giám đốc EVNSPC Lâm Xuân Tuấn cho biết thêm, bên cạnh giải phóng mặt bằng, công tác lựa chọn nhà thầu ở thời điểm này cũng gặp khó khăn do hàng loạt dự án nguồn năng lượng tái tạo đang triển khai đã thu hút gần như toàn bộ nhân lực của các nhà thầu xây lắp.

Ðồng thời, EVNSPC chưa thỏa thuận được với các chủ đầu tư nhà máy đã phát điện cắt điện vào ban ngày, nên chỉ thi công được vào ban đêm (từ 16 giờ ngày hôm trước đến 6 giờ sáng hôm sau). Ðiều này vừa mất an toàn, vừa không đạt hiệu quả như mong đợi cho dù công ty đã yêu cầu các đơn vị thi công bố trí tối đa lực lượng, nhưng mỗi đêm cũng chỉ triển khai được khoảng 2 km.

Do đó, để có thể triển khai nhanh nhất các dự án giải tỏa công suất các nhà máy năng lượng tái tạo đang vận hành, EVN mong muốn nhận được sự chia sẻ, hỗ trợ từ chính quyền các địa phương, các chủ đầu tư và các bộ, ban, ngành trong việc đẩy nhanh tiến độ thẩm tra, thẩm định các dự án, rút ngắn thời gian thỏa thuận hướng tuyến đường dây, vị trí trạm biến áp, phê duyệt kế hoạch sử dụng đất.

Chính quyền các địa phương cần xem xét, chỉ đạo các sở, ban, ngành quyết liệt hơn nữa trong công tác bồi thường, giải phóng mặt bằng; linh động trong việc hỗ trợ các hộ dân bị ảnh hưởng bàn giao mặt bằng trước để nhà thầu thi công.

Ðể các nhà máy điện mặt trời vận hành an toàn, tin cậy, EVN cũng đề nghị các chủ đầu tư hoàn thiện các vướng mắc về kỹ thuật và hoàn thành các thử nghiệm theo yêu cầu; khẩn trương đầu tư và lắp đặt hệ thống dự báo công suất phát các nguồn điện mặt trời và điện gió, truyền số liệu về cấp điều độ.