Đầu tư công giai đoạn 2026 - 2030: Ưu tiên thúc đẩy tăng trưởng bền vững

Động lực ngày càng quan trọng

Trong những năm gần đây, nhất là từ sau đại dịch Covid, đầu tư công ngày càng cho thấy vai trò động lực chủ yếu trong thúc đẩy tăng trưởng kinh tế. Tuy nhiên, sức ép đối với đầu tư công cũng ngày càng lớn khi quy mô nhu cầu vốn tăng nhanh, trong khi nguồn lực từ ngân sách nhà nước có giới hạn. Thực tế, dự toán đầu tư công trung hạn giai đoạn 2021-2025 đã được phân bổ ở mức cao kỷ lục, nhưng vẫn không đủ đáp ứng yêu cầu phát triển hạ tầng đồng bộ trên phạm vi cả nước. Trong giai đoạn tới, khi mục tiêu tăng trưởng GDP năm 2025 đặt ra ở mức 8,3-8,5% và hướng tới hai chữ số từ năm 2026, việc nâng cao hiệu quả sử dụng vốn đầu tư công trở thành một trụ cột không thể thiếu của chính sách phát triển.

Không chỉ dừng ở việc giải ngân đúng hạn, yêu cầu mới đối với đầu tư công là phải đúng, trúng và tạo ra giá trị lan tỏa. Đầu tư công vì vậy cần được đặt trong một khuôn khổ chiến lược nhằm gia tăng năng suất, đổi mới mô hình tăng trưởng và hướng tới phát triển xanh, bao trùm.

Theo Phó Thủ tướng Nguyễn Chí Dũng, một trong những giải pháp để thúc đẩy tăng trưởng kinh tế cao và bền vững là huy động tối đa mọi nguồn lực xã hội cho đầu tư phát triển, lấy đầu tư công để “dẫn dắt”, là “vốn mồi” để huy động đầu tư của khu vực kinh tế ngoài nhà nước. Trong đó, tập trung phát triển hệ thống kết cấu hạ tầng đồng bộ, hiện đại; phấn đấu sớm hoàn thành các dự án hạ tầng trọng điểm quốc gia; đồng bộ, đa dạng hoá các loại hình nguồn điện với cơ cấu hợp lý, bảo đảm an toàn hệ thống, giá thành hợp lý; phát triển các nguồn năng lượng tái tạo, năng lượng mới, năng lượng sạch phù hợp với điều kiện, trình độ phát triển kinh tế trong từng thời kỳ.

Thực tế tăng trưởng và phát triển kinh tế thời gian qua đã có nhiều thành quả rất đáng khích lệ, tuy vậy cũng còn một số tồn tại, hạn chế. Một trong số đó, theo Thứ trưởng Bộ Tài chính Đỗ Thành Trung, là các động lực tăng trưởng truyền thống như đầu tư hiệu quả còn thấp (đầu tư tư nhân tăng chậm, đầu tư công chưa thực sự phát huy vai trò dẫn dắt, kích hoạt các nguồn lực ngoài nhà nước), trong khi các động lực tăng trưởng mới như chuyển đổi xanh, kinh tế tuần hoàn... chưa hình thành rõ nét và chưa đóng vai trò dẫn dắt.

Bên cạnh đó, việc huy động vốn đầu tư công không đảm bảo mục tiêu cũng sẽ là một thách thức tác động đến thực hiện kịch bản tăng trưởng kinh tế “hai chữ số” trong những năm tới. Đã có những ước tính cho thấy, trong trường hợp đầu tư công chỉ đáp ứng được khoảng 75% so với yêu cầu đặt ra (cho mục tiêu tăng trưởng GDP hai chữ số), tốc độ tăng trưởng GDP có thể giảm từ 1,63-3,9 điểm %; trong đó, ảnh hưởng nặng ở các ngành công nghiệp (có thể giảm tới 4,1 điểm %) và xây dựng (có thể giảm tới 8,9 điểm %).

“Đầu tư công giữ vai trò quan trọng trong việc tạo đòn bẩy cho nền kinh tế tăng trưởng nhanh trong giai đoạn 2025-2030, trong bối cảnh nền kinh tế phải đối mặt với nhiều rủi ro. Chính vì vậy, trong giai đoạn này việc tập trung tối đa, thực hiện đúng các kế hoạch về giải ngân vốn đầu tư công là hết sức quan trọng”, Thứ trưởng Bộ Tài chính Đỗ Thành Trung cho biết.

Phấn đấu đến năm 2030 có 5.000 km đường bộ cao tốc

Những ưu tiên chiến lược

Nhiều chuyên gia đã cảnh báo rằng, nếu không tái cơ cấu mạnh mẽ, đầu tư công sẽ khó có thể đáp ứng yêu cầu phát triển bền vững. Để phát huy vai trò động lực quan trọng của mình, đầu tư công trong giai đoạn tới cần được chuyển từ tư duy “đầu tư để chi tiêu” sang “đầu tư để kiến tạo phát triển”. Điều này đồng nghĩa với việc lựa chọn kỹ lưỡng các dự án trọng điểm, thiết kế cơ chế triển khai linh hoạt và bảo đảm tính kết nối cả về không gian phát triển cũng như phục vụ hiệu quả nhất các chuỗi giá trị liên kết.

Theo định hướng của Chính phủ, giai đoạn 2026-2030 cần ưu tiên tập trung vốn đầu tư công cho các nhóm lĩnh vực chiến lược, bao gồm: hạ tầng giao thông quốc gia, hạ tầng năng lượng và truyền tải điện, chuyển đổi số và hạ tầng dữ liệu, và phát triển đô thị bền vững - nhất là ở các vùng động lực. Trong đó, đầu tư vào năng lượng, vào các tuyến cao tốc trọng yếu như vành đai đô thị, trục ngang - trục dọc kết nối các vùng kinh tế lớn, cảng biển - sân bay và trung tâm logistics là cấp thiết để tháo điểm nghẽn kết nối và tạo dư địa không gian phát triển mới. Đi trước một bước về hạ tầng cũng là yếu tố quan trọng để thu hút đầu tư chất lượng cao.

Chuyển đổi số là một trụ cột mới của tăng trưởng. Việc đầu tư vào nền tảng dữ liệu lớn, tích hợp số liệu ngân sách - đầu tư - đất đai - quy hoạch giúp nâng cao chất lượng ra quyết định, giảm thất thoát và trùng lắp. Việc xây dựng hệ thống điều hành đầu tư công theo thời gian thực có thể giúp điều chỉnh vốn kịp thời, phát hiện điểm nghẽn từ sớm và xử lý nhanh các dự án chậm tiến độ.

Theo các chuyên gia, đầu tư công giai đoạn tới cần đi kèm với đổi mới thể chế mạnh mẽ. Trong đó, cần cải cách quy trình phê duyệt đầu tư, rút ngắn thủ tục chuẩn bị dự án, phân quyền mạnh cho địa phương, nhưng đi kèm trách nhiệm giải trình. Việc chậm trễ do các khâu điều chỉnh chủ trương đầu tư, bổ sung vốn trung hạn, hoặc chuyển đổi nhà đầu tư cần được xử lý bằng quy định rõ ràng và cơ chế một cửa liên thông.

Cùng với đó, cần thực hiện sàng lọc dự án. Những dự án chậm tiến độ kéo dài, không còn phù hợp với quy hoạch mới hoặc hiệu quả thấp nên được đưa ra khỏi kế hoạch trung hạn. Ngược lại, những địa phương có năng lực giải ngân tốt, có dự án khả thi nên được bổ sung vốn kịp thời. Bên cạnh đó, việc kết nối đầu tư công với đầu tư tư, hợp tác công - tư (PPP) trong các dự án hạ tầng quy mô lớn cũng nên được ưu tiên thúc đẩy. Việc ban hành chính sách thu hút đầu tư đi kèm quy hoạch vùng hợp lý sẽ giúp các dự án đầu tư công phát huy tiềm năng tăng trưởng dài hạn. Ngoài ra, ứng dụng công nghệ và dữ liệu số để giám sát đầu tư công cũng là yêu cầu cấp thiết. Các nền tảng như bản đồ số hóa dự án, công cụ đánh giá hiệu quả đầu tư theo đầu ra… sẽ giúp nâng cao tính minh bạch, hiệu quả và tăng niềm tin xã hội vào chi tiêu công.

Việt Nam đang bước vào giai đoạn chiến lược mới với yêu cầu tăng trưởng cao hơn, xanh hơn và bao trùm hơn. Trong bối cảnh đó, đầu tư công không chỉ là công cụ tài khóa, mà phải trở thành động lực đổi mới mô hình tăng trưởng. Một điều cần nhấn mạnh là, nếu không có đầu tư công hiệu quả thì cũng không có nền tảng hạ tầng, không có động lực để khu vực tư nhân phát triển và không thể đạt mục tiêu tăng trưởng cao, bền vững. Đầu tư có chọn lọc, phân bổ hiệu quả, gắn với chất lượng và giải ngân theo đúng kế hoạch… là những yêu cầu quan trọng và cấp thiết để đầu tư công thực sự phát huy vai trò dẫn dắt, làm đòn bẩy cho cả nền kinh tế, tạo tiền đề để Việt Nam vững bước vào chu kỳ tăng trưởng hai chữ số trong những năm tới.