Doanh nghiệp ngành Thép: Những cái chết được báo trước

Sau 12 năm tồn tại, thương hiệu thép Pomihoa của Công ty TNHH cán thép Tam Điệp tới đây sẽ không còn hiện hữu. Thương vụ mua bán sáp nhập thành công mới nhất trong ngành sản xuất thép Việt biến Tập đoàn thép Kyoei (Nhật Bản) trở thành chủ sở hữu 70% vốn và đã đổi tên doanh nghiệp thành Công ty thép Kyoei Việt Nam, bắt đầu đi vào hoạt động kể từ ngày 10/3 năm nay. Sau chuyển đổi này, Pomihoa chỉ còn tồn tại trên số sản phẩm chưa tiêu thụ hết, sau đó là sự kế tục của một thương hiệu khác. Nhưng đằng sau sự mất dấu của Pomihoa, một thị trường thép với nhiều thăng trầm trong vài năm gần đây cũng hiển hiện rõ ràng hơn, với nhiều cái chết đã được báo trước.

Chủ tịch Hiệp hội Thép Việt Nam Phạm Chí Cường mở mục thống kê sản xuất và tiêu thụ của các thương hiệu thép trong 2 tháng đầu năm nay. Bên cạnh đó, nhiều cái tên đã không còn hiện lên các con số về tình hình sản xuất kinh doanh mà bỏ trống ở phần thống kê sản lượng và giao dịch thực hiện. "Sản xuất không được, không có sản phẩm bán ra để luân chuyển gánh nặng mà chắc chắn sẽ khiến các doanh nghiệp phá sản", ông Cường nói. Thông tin từ vị này cho thấy, có một số doanh nghiệp thép đã ngừng sản xuất từ quý IV năm ngoái. "Đến bây giờ, trong tổng hợp của tôi là bỏ trống, tức là không có sản lượng", chủ tịch Cường thêm dẫn chứng.

Thép xây dựng đang trong tình trạng cung vượt cầu quá lớn. (Ảnh: St)

Mấy năm vừa qua thực sự là một cuộc "thử lửa" đối với các doanh nghiệp ngành thép. Từ mức tăng trưởng toàn thị trường lên đến 20%, hay thấp hơn như giai đoạn 2005-2010 cũng đạt bình quân khoảng 10%/năm, nhưng kể từ đầu thập kỷ này, bối cảnh đã có nhiều đổi khác. Chính sách thắt chặt đầu tư công từng bước thu hẹp lại thị trường xây dựng. Vào năm 2011, dữ liệu từ Tổng cục Thống kê cho thấy, tổng đầu tư toàn xã hội chỉ còn chiếm 34,6% GDP, thấp hơn rất nhiều so với tỷ lệ 42% vào năm trước đó.

Theo thống kê của Hiệp hội Thép Việt Nam, đỉnh cao tiêu thụ mà ngành này đạt được vào năm 2009, với mức 11,7 triệu tấn, cũng là sự kết thúc của giai đoạn tăng trưởng liên tục hàng chục năm trước đó. Sang đến năm 2010, mức tiêu thụ thép chỉ còn đạt 11 triệu tấn; năm 2011 còn đuối hơn với 9,9 triệu tấn. Thị trường sụt giảm đã gây sức ép quá lớn đối với ngành kinh tế quan trọng của đất nước, nhưng sản lượng thiết kế luôn dư thừa khủng khiếp.

"Trên thị trường thép hiện nay, cả 4 sản phẩm chính là thép xây dựng, thép tráng tôn mạ kẽm, thép ống và cán nguội đều dư thừa sản lượng ở mức rất cao", ông Cường cho biết.

Chẳng hạn với thép cán nguội, sau khi có thêm một nhà máy công suất 1,2 triệu tấn/năm tại phía Nam đi vào hoạt động, tổng công suất nhóm sản phẩm này tăng lên 2,7 triệu tấn. Tuy nhiên, mức tiêu thụ trong nước hiện nay chỉ đạt hơn 1 triệu tấn/năm. Xuất khẩu thì gặp khó khăn với vụ kiện bán phá giá. Chuyện sản xuất dưới công suất là tình trạng chung của nhiều doanh nghiệp.

Còn với nhóm sản phẩm ống thép, mức công suất hiện tại vào khoảng 1,8-1,9 triệu tấn/năm, bán trong nước chưa đến 1 triệu tấn/năm, cũng phải xuất khẩu. Tráng tôn mạ kẽm cũng vậy, gần 2 triệu tấn công suất nhưng chỉ bán được quanh mức 1,1-1,2 triệu tấn, nên cũng dư thừa. Nhưng "buồn" nhất là ngành thép xây dựng, với 33 đơn vị có tổng công suất hiện tại trên 9 triệu tấn, tiêu thụ cả năm 2011 chỉ đạt khoảng 5,5 triệu tấn. Không ít nhà máy thép đang sản xuất ở mức dưới 50% công suất thiết kế.

Điểm lại trong Hiệp hội Thép Việt Nam, với 116 thành viên thì trên 80 doanh nghiệp sản xuất. "Họ chẳng bao giờ công bố, nhưng tôi cam đoan số doanh nghiệp lãi năm ngoái đếm trên đầu hai bàn tay", ông Cường nói. Với tỷ trọng lãi sau thuế hàng năm thường ít khi vượt 10% doanh thu, trong khi thị trường tiêu thụ gặp nhiều khó khăn, chi phí vốn lại ở mức cao khiến cho việc tìm kiếm lợi nhuận đối với nhiều doanh nghiệp càng thêm khó. Từ quý III/2011, doanh nghiệp thép gần như là lỗ, bán dưới giá thành. Doanh nghiệp nào có lãi nửa năm đầu thì lại bù hết cho cuối năm. Chỉ còn rất ít doanh nghiệp có lãi và kém rất xa so với kế hoạch.

Trong khi đó, bước sang năm 2012, tác động của điều chỉnh tài chính vẫn tiếp tục gây áp lực lên các doanh nghiệp ngành này. Chính sách giảm lãi suất đã được NHNN ban hành, nhưng khả năng tiếp cận với nhiều doanh nghiệp là không dễ, khi tình hình tài chính thể hiện lỗ khá lớn và sản xuất đang đình đốn. Doanh nghiệp thép lớn đang vay thấp nhất là 17%/năm, xuống mức 14,5%-16%/năm như Thống đốc NHNN nói, thì cũng chỉ một số doanh nghiệp có hoạt động tiêu thụ tốt mới vay được, không dễ cứu được các doanh nghiệp khác, ông Cường nhìn nhận. Kịch bản mà vị này hình dung là sẽ có một số doanh nghiệp "chết" hẳn. Nếu bán được phần vốn nào, còn được dồn sức cải tạo, khôi phục lại sản xuất. "Cái đó là quy luật, chẳng ai cứu được", Chủ tịch Cường nói vậy.

Vũ Anh Quân