Giải pháp bảo vệ người tiêu dùng khỏi “ưu đãi ảo” dịp cuối năm

Khuyến mại bùng nổ nhưng minh bạch lại đi xuống

Theo đánh giá của lực lượng quản lý thị trường, các chương trình khuyến mại cuối năm mang lại lợi ích rõ rệt cho doanh nghiệp và nền kinh tế, nhưng cũng là thời điểm vi phạm gia tăng mạnh. Đại diện Cục Quản lý thị trường Hà Nội cho biết, trong ba tháng cuối năm, số vụ việc liên quan khuyến mại sai lệch thường tăng 15 - 20%. Điển hình là hành vi tăng giá gốc để tạo mức giảm sâu ảo, hoặc ghi phần trăm giảm giá không đúng sự thật.

Nhiều doanh nghiệp chân chính cũng tỏ ra lo ngại. Ông Phạm Văn Hân, Giám đốc R&D Vinakit chia sẻ, chúng tôi muốn giảm giá thật để cạnh tranh lành mạnh, nhưng thị trường bị nhiễu loạn bởi các chiêu giảm 50 - 70% không hề có thật. Điều đó không chỉ làm người mua mất niềm tin mà còn đẩy doanh nghiệp làm ăn tử tế vào thế bất lợi.

Các chương trình khuyến mại tạo nên một bức tranh tiêu dùng sôi động

Thực tế cho thấy việc kiểm soát giá gốc và giá sau khuyến mại đang là nút thắt lớn nhất. Trên các sàn thương mại điện tử, cùng một sản phẩm có thể xuất hiện hàng chục mức giá khác nhau, khiến người tiêu dùng khó phân biệt đâu là giá thật. Trong khi đó, các thông điệp thúc giục kiểu “chỉ còn 1 sản phẩm”, “mua ngay kẻo hết”, “duy nhất hôm nay” được sử dụng tràn lan dù không phản ánh tình trạng thực tế.

Ở góc độ cơ quan chức năng, việc khuyến mại mạnh không phải là vấn đề. Điều đáng quan tâm là tính trung thực của các chương trình này. Đại diện Bộ Công Thương nhận định, khuyến mại là công cụ kích cầu chính đáng. Nhưng nếu để tình trạng “ưu đãi ảo” tồn tại, thị trường sẽ méo mó, cạnh tranh bị phá vỡ và niềm tin người tiêu dùng bị bào mòn.

Ba nhóm rủi ro chính hiện được cơ quan quản lý nhận diện: Nâng giá rồi giảm sâu. Do chưa có cơ chế giám sát lịch sử giá bắt buộc, nhiều cửa hàng tùy ý đẩy giá niêm yết lên cao trước vài ngày, sau đó giảm mạnh để tạo cảm giác “hời”; Quảng cáo sai sự thật. Các thông điệp như “giảm 70% toàn bộ cửa hàng”, “duy nhất 24 giờ”, “hàng sắp hết” thực tế chỉ áp dụng cho một vài sản phẩm, hoặc hoàn toàn không có thật; Thiếu phối hợp dữ liệu giữa nền tảng và cơ quan quản lý. Sàn thương mại điện tử có thuật toán phát hiện bất thường giá, nhưng chia sẻ dữ liệu còn hạn chế, khiến các hành vi gian lận tinh vi khó bị xử lý.

Theo chuyên gia kinh tế Vũ Minh Hoàng, vấn đề lớn nhất là độ trễ trong quản lý so với tốc độ thay đổi của thị trường. Khuyến mại trên nền tảng số diễn ra theo giây, trong khi quy trình kiểm tra và xử phạt vẫn theo mô hình truyền thống. Cơ quan quản lý cần chuyển mạnh sang phương pháp giám sát thời gian thực, ứng dụng công nghệ dữ liệu lớn.

Không chỉ người tiêu dùng, chính doanh nghiệp làm ăn tử tế cũng chịu tổn thất. Các thương hiệu đầu tư nghiêm túc cho chương trình khuyến mại, nhưng bị lép vế trước những nhà bán lẻ dùng chiêu trò “ưu đãi ảo”.

Đại diện Shoppe thừa nhận, khi thị trường có quá nhiều thông tin không minh bạch, người mua càng nghi ngờ và chính các nhà bán hàng uy tín cũng bị ảnh hưởng. Đây là lý do chúng tôi đẩy mạnh kiểm duyệt khuyến mại, yêu cầu chứng minh giá gốc trước khi đăng ký giảm giá. Đáng chú ý, nhiều doanh nghiệp nhỏ lại đối mặt với áp lực khác, đó là cạnh tranh bằng giá đang trở thành cuộc đua không lối thoát. Nếu người khác treo biển giảm 70%, mình chỉ giảm 20% thì rất khó đứng vững, trong khi mức 70% đó đôi khi chỉ là chiêu thức.

Người tiêu dùng chính là đối tượng dễ tổn thương nhất

Trong ma trận khuyến mại hiện nay, người tiêu dùng là bên chịu rủi ro lớn nhất như mua phải hàng kém chất lượng, giá không đúng thực tế, không đổi trả được, hoặc bị lừa bởi các thông điệp thúc giục tâm lý.

Người tiêu dùng cần có lựa chọn thông minh

Các chuyên gia bảo vệ người tiêu dùng khuyến nghị người mua cần nâng cao “kháng thể thông tin”.

TS. Trần Hải Minh cho biết, thay vì nhìn vào phần trăm giảm giá, người mua nên nhìn vào giá cuối cùng và so sánh trên nhiều kênh. Quan trọng hơn, phải đọc kỹ điều kiện khuyến mại và chính sách đổi trả. Để hạn chế rủi ro, người tiêu dùng nên: So sánh giá trên nhiều nền tảng, dùng công cụ theo dõi lịch sử giá; Cảnh giác với những thông điệp thúc giục mua nhanh; Giữ lại bằng chứng giao dịch, hóa đơn, video mở hộp; Khi phát hiện bất thường, phản ánh ngay đến cơ quan chức năng hoặc sàn thương mại điện tử.

Việt Nam đang bước vào giai đoạn kinh tế tiêu dùng phát triển mạnh, trong đó khuyến mại đóng vai trò quan trọng. Nhưng để thị trường này vận hành bền vững, cần cả ba bên: Nhà nước - doanh nghiệp - người tiêu dùng cùng tham gia. Nhà nước cần đẩy mạnh ứng dụng công nghệ trong giám sát giá, hoàn thiện hành lang pháp lý cho thương mại số, tăng mức xử phạt với hành vi gian lận. Các doanh nghiệp cần coi minh bạch là yếu tố cạnh tranh cốt lõi, thay vì chạy theo chiêu trò ngắn hạn. Người tiêu dùng cần trang bị kiến thức và kỹ năng nhận diện rủi ro.