Lo trở thành “điểm nóng” hàng giả

Lực lượng Quản lý thị trường TP. Hồ Chí Minh tăng cường kiểm tra, xử lý các cơ sở kinh doanh hàng giả mạo thương hiệu nổi tiếng tại các trung tâm thương mại trên địa bàn thành phố.

Theo lãnh đạo Hội Sở hữu Trí tuệ Việt Nam, những năm gần đây, bên cạnh việc sửa đổi, bổ sung Luật Sở hữu trí tuệ và các văn bản hướng dẫn thi hành, công tác thực thi đã có nhiều chuyển biến tích cực nhờ sự vào cuộc của các bộ, ngành và chính quyền địa phương. Tuy nhiên, thách thức vẫn rất lớn khi các hành vi xâm phạm quyền sở hữu trí tuệ trên môi trường trực tuyến ngày càng gia tăng, thủ đoạn ngày càng tinh vi, trong khi việc thu thập, đánh giá chứng cứ còn gặp nhiều khó khăn. Bên cạnh đó, yêu cầu mới đặt ra trong bối cảnh tổ chức bộ máy chính quyền các cấp đang được sắp xếp theo hướng tinh gọn, hiệu quả hơn.

Xác nhận tình trạng này, ông Phan Minh Nhựt, Chủ tịch Hiệp hội Chống hàng giả và bảo vệ quyền sở hữu trí tuệ của doanh nghiệp FDI (VACIP), cho biết vi phạm quyền sở hữu trí tuệ trên các nền tảng trực tuyến đang tăng nhanh và ngày càng khó kiểm soát. Trong giai đoạn 2021-2024, mỗi năm có hàng chục nghìn yêu cầu gỡ bỏ các đường link vi phạm được gửi tới các nền tảng thương mại điện tử.

Cụ thể, năm 2023 ghi nhận mức tăng đột biến với hơn 122.000 yêu cầu gỡ bỏ link vi phạm, cao gấp gần ba lần so với hai năm trước đó (năm 2021 có 44.558 yêu cầu, năm 2022 là 44.155 yêu cầu). Năm 2024, số vụ vi phạm giảm xuống còn khoảng 79.000 vụ; tính đến tháng 9 năm nay ghi nhận khoảng 10.000 vụ, song tính chất các vụ việc vẫn rất phức tạp.

Theo ông Nhựt, khó khăn hiện nay đến từ ba yếu tố chính: nền tảng số, đối tượng vi phạm và khung pháp lý. Đối với các nền tảng thương mại điện tử, quy trình xác minh người bán vẫn chưa đủ chặt chẽ, cho phép người bán dễ dàng sử dụng tài khoản ảo hoặc thông tin giả mạo để thiết lập gian hàng. Nhiều đối tượng còn cố tình che giấu địa chỉ kho bãi bằng cách livestream bán hàng, gửi hàng từ nhiều địa điểm khác nhau, thậm chí điều hành hoạt động từ nước ngoài.

Đáng chú ý, hiện chưa có quy định bắt buộc định danh người bán dựa trên mã định danh cá nhân tích hợp VNeID (đối với cá nhân) hoặc mã số thuế (đối với tổ chức, doanh nghiệp), cũng như yêu cầu công bố thông tin cơ bản của người bán.

“Việc thiếu khung pháp lý đầy đủ cho thương mại điện tử tạo ra các lỗ hổng hoặc sự chồng chéo, thiếu nhất quán trong hệ thống pháp luật, dẫn tới xử lý vi phạm chưa triệt để”, ông Nhựt nhận định.

Từ góc nhìn doanh nghiệp, đại diện Tập đoàn Lego Việt Nam cho biết, thách thức lớn nhất tại thị trường Việt Nam hiện nay là tình trạng tràn lan các sản phẩm sử dụng trái phép logo Lego hoặc sao chép kiểu dáng, bao bì. Mỗi năm, Lego sản xuất hàng nghìn sản phẩm mới với tính sáng tạo cao, nên việc đăng ký quyền tác giả cho từng sản phẩm gần như bất khả thi. Trong khi đó, vòng đời sản phẩm đồ chơi thường ngắn, nếu không xử lý kịp thời ngay khi vi phạm xảy ra thì các biện pháp xử lý sau đó hầu như không còn nhiều giá trị.

“Nếu việc xử lý các hành vi xâm phạm quyền tác giả tiếp tục yếu, Việt Nam có nguy cơ trở thành điểm sản xuất hàng giả, làm suy giảm niềm tin của các nhà đầu tư, đặc biệt là những doanh nghiệp đang trực tiếp sản xuất tại Việt Nam”, đại diện Lego Việt Nam cảnh báo.

Ở góc độ nền tảng, đại diện Shopee cho biết các đối tượng vi phạm ngày càng sử dụng nhiều biện pháp “lẩn tránh” tinh vi như cố tình làm mờ, che giấu hoặc bóp méo logo, thậm chí tăng giá niêm yết để tránh bị phát hiện. Trước thực trạng này, Shopee đã phát triển hệ thống mới ứng dụng mô hình ngôn ngữ lớn (LLMs) có khả năng tự học.

Theo đó, khi tiếp nhận hình ảnh đã qua chỉnh sửa, mô hình sẽ đối chiếu với dữ liệu huấn luyện và các trường hợp tương tự để đánh giá khả năng vi phạm. Công nghệ này dự kiến được triển khai tại 10 thị trường, bao gồm các nước Đông Nam Á, Brazil, Colombia, Chile và Mexico.

Trong bối cảnh Việt Nam bước vào kỷ nguyên phát triển mới, khoa học – công nghệ, đổi mới sáng tạo và chuyển đổi số được xác định là những trụ cột quan trọng. Chủ tịch Hội Sở hữu Trí tuệ Việt Nam Phạm Nghiêm Xuân Bắc cho rằng việc tạo lập tài sản trí tuệ phải song hành với công tác thực thi quyền sở hữu trí tuệ nhằm bảo đảm môi trường pháp lý minh bạch, hiệu quả, qua đó thúc đẩy sáng tạo và phát triển bền vững. Nhà nước hiện đang đẩy mạnh sửa đổi, bổ sung Luật Sở hữu trí tuệ và các quy định liên quan để đáp ứng yêu cầu thực tiễn.

Thông tin thêm về những thay đổi pháp lý, ông Nguyễn Đức Dũng, Trưởng phòng Thanh tra và Giải quyết khiếu nại (Cục Sở hữu Trí tuệ), cho biết theo quy định mới, Cục Sở hữu Trí tuệ sẽ trở thành cơ quan có thẩm quyền kiểm tra chuyên ngành về sở hữu công nghệ. Đồng thời, Sở Khoa học và Công nghệ, UBND cấp phường, xã cũng được trao thẩm quyền kiểm tra trong lĩnh vực này.

Đặc biệt, Tòa án chuyên trách về sở hữu trí tuệ đã được thành lập. Theo Luật sửa đổi, bổ sung một số điều của Luật Tổ chức Tòa án Nhân dân và Nghị quyết 81/2025/UBTVQH15, các vụ việc dân sự, kinh doanh, thương mại và hành chính liên quan đến sở hữu trí tuệ, chuyển giao công nghệ sẽ được phân định thẩm quyền xét xử rõ ràng giữa TAND khu vực Hà Nội và TP. Hồ Chí Minh.

Các chuyên gia nhận định, trong bối cảnh kinh tế số và thương mại điện tử phát triển mạnh mẽ, việc nâng cấp toàn diện hệ thống bảo hộ và thực thi quyền sở hữu trí tuệ là yêu cầu cấp thiết. Điều này không chỉ giúp doanh nghiệp bảo vệ hiệu quả tài sản trí tuệ trong nước và quốc tế, mà còn góp phần xây dựng môi trường đầu tư minh bạch, bền vững, đáp ứng yêu cầu ngày càng cao của nền kinh tế hội nhập.