Nhà văn Lê Minh Hà: Viết Hà Nội từ xa Hà Nội

Nhà văn Lê Minh Hà sinh năm 1962 tại Hà Nội. Chị tốt nghiệp Khoa Ngữ văn – Trường Ðại học Sư phạm năm 1983. Chị từng giảng dạy tại Trường PTTH Hà Nội - Amsterdam, hiện làm việc và sinh sống tại CHLB Ðức.

Lê Minh Hà bắt đầu viết văn từ khi chị còn ở trong nước và viết bền bỉ, liên tục trong suốt nhiều năm qua. Tới nay, Lê Minh Hà đã in 18 cuốn sách, bao gồm truyện ngắn, tản văn, tiểu thuyết.

Vào những ngày đầu tiên của năm 2024, Công ty sách Liên Việt và NXB Hội Nhà văn đã in 3 cuốn tiểu thuyết của Lê Minh Hà: “Phố vẫn gió”, “Gió tự thời khuất mặt” và “Những ta”. Cả ba cuốn tiểu thuyết này đều được họa sĩ Lê Thiết Cương vẽ bìa và chăm chút phần mỹ thuật.

Trong đó, cuốn “Gió tự thời khuất mặt” đã từng được in 18 năm trước và bản in năm 2024 là "nguyên bản", không có sửa chữa biên tập. Nhà văn Lê Minh Hà chia sẻ: "Với “Gió tự thời khuất mặt”, tôi nhận ra không phải mình đang dựng lại một quá khứ như đang xảy ra, mà là ý thức về nó, của tôi và bạn bè tôi thời đó. Đọc lại bản thảo, tôi kinh ngạc khi gặp lại nhiều ý nghĩ của mình từ hai mấy năm về trước. Nói chuyện với một người bạn viết hiện sống ở Pháp, Lê Ngọc Mai, tôi đã băn khoăn chẳng lẽ mình không lớn lên trong khi đang già đi. Nhưng không phải, khi mô tả tâm thế của một bộ phận thuộc thế hệ mình thời đó, tôi đã bắt đầu từ tôi bây giờ".

Ba cuốn tiểu thuyết của nhà văn Lê Minh Hà do họa sĩ Lê Thiết Cương vẽ bìa

Trong khi đó, với “Phố vẫn gió”, Lê Minh Hà mô tả lao động văn chương của mình là “viết từng từ một, phải nói là viết rất khó nhọc”. “Tôi muốn nói với các bạn về Hà Nội. Người Hà Nội là ai mới được chứ? Tôi đi trên taxi và các cậu taxi kể cho tôi nghe rất nhiều chuyện về Hà Nội bằng nhiều giọng, chủ yếu là giọng Hưng Yên, giọng Xuân Trường, giọng Hà Tây quê lụa cũng có, người Hà Nội có đúng một người và những người kia kể cho tôi nghe về đời sống của họ ở Hà Nội bằng những giọng không phải giọng mà chúng ta đang nói đây, nhưng tôi cho rằng đấy chính là người Hà Nội. Họ là chủ nhân của Hà Nội hôm nay. Hà Nội hôm nay sẽ trở thành nỗi nhớ của họ cũng giống như nỗi nhớ của tôi là của thời tôi”, Lê Minh Hà tâm sự, đồng thời cho rằng: “Người Hà Nội của thời tôi cũng đâu phải là người sinh ra và lớn lên với phố hoàn toàn. Có những người là trí thức Tây học, những người đã mang lại cho Hà Nội một vẻ đẹp mà chúng ta hôm nay rất thiết tha. Nhưng Hà Nội chúng ta nhắc đến hôm nay mang một cái phong vị của tri thức phương Tây rồi. Và những người mang cái đó đến đất này chắc gì đã là người sinh ra và lớn lên ở đây, mà là những người ở đâu đó đấy chứ. Một nhân vật của tôi người đàn bà trẻ con của tôi là Ngân rất mê là một ông bác sĩ sản khoa chơi kèn nhưng gốc gác ở Thanh Hóa. Đối với tôi đấy là Hà Nội, Hà Nội là của những người đến với nó, sống với nó và quan trọng nhất là yêu nó, biến nó thành giá trị cho số đông chứ không phải cho mình”.

“Những ta” là tác phẩm mới nhất của Lê Minh Hà, cũng xoay quanh về Hà Nội. Nhà văn Lê Minh Hà cho biết, ban đầu chị đặt tên cuốn sách là “Vọng”. Đến khi chuẩn bị xuất bản, thì bạn văn mới tiết lộ hiện cũng có một dự án nghệ thuật cùng tên này. Do vậy, theo gợi ý của họa sĩ Lê Thiết Cương, nhà văn Lê Minh Hà đã đổi tên tiểu thuyết mới là “Những ta”. Một cái tên lạ. Lê Minh Hà nói rằng: Điều chị quan tâm nhất và luôn tìm cách lý giải, phân tích, gọi tên là phận người. Phận người trong những biến chuyển của lịch sử, xã hội, đời sống. Và Hà Nội là cái bối cảnh để chị thực hiện điều đó.

Như vậy, cả ba cuốn tiểu thuyết ra mắt bạn đọc của Lê Minh Hà lần này đều về Hà Nội, gắn với Hà Nội, đủ để bạn đọc thấy rằng Hà Nội là một vùng đất đặc biệt có ý nghĩa, không thể dứt bỏ trong tâm trí cũng như sự nghiệp sáng tác của chị.

Sự khác biệt dễ nhận thấy nhất giữa Lê Minh Hà với nhiều nhà văn viết về Hà Nội khác có lẽ là cái tâm thế từ xa nhìn về. Trong tiểu thuyết của Lê Minh Hà, Hà Nội là những mảng ký ức đẹp đẽ, trong trẻo, vẹn nguyên, một Hà Nội vừa gần đây mà dường như cũng đã xưa rồi; và Hà Nội của những chuyến trở về, quan sát, chiêm nghiệm, nghĩ suy, so sánh, có những điều mới mẻ và cũng rất nhiều đã mất đi.

Lê Minh Hà từng nói: "Cuộc sống 20 năm ở xứ người đã cho phép tôi hiểu một cách kỹ càng hơn về mảnh đất này, mảnh đất mà nói như Nguyễn Huy Tưởng là cần phải sống cùng với nó, sống mãi với Thủ đô. Mà nó lạ lắm, những nhận thức sách vở nọ kia lại không động chạm đến tôi đâu, mà là cái đời sống bên kia từng ngày từng giờ một, như một người dân rất bình thường (bên kia tôi là “osin không lương”), nhưng chính đời sống đó lại giúp tôi hiểu về những cái tôi đã từng đi qua ở Hà Nội”.

Cuộc trở về lần này của Lê Minh Hà góp thêm vào đời sống văn chương Việt Nam hôm nay một chùm tác phẩm thuộc thể loại "nặng ký" - tiểu thuyết. Với 3 cuốn sách này, bạn đọc có lẽ sẽ cảm thấy Lê Minh Hà dường như là một người được sinh ra để viết về Hà Nội.