Quy hoạch Điện VIII và bài toán phát thải ròng bằng 0

Song các chuyên gia cũng chỉ ra cần hoàn thiện khung pháp lý cải thiện môi trường đầu tư để thu hút nguồn lực đồng thời có cơ chế khuyến khích khu vực tư nhân - thành phần chủ công hiện thực hóa PDP8 khi triển khai.

Giảm phát thải thay vì chuyển đổi năng lượng

Chủ trì Hội nghị tham vấn quốc tế về Quy hoạch điện lực quốc gia giai đoạn 2021-2030, tầm nhìn đến năm 2050 (Quy hoạch điện 8 - PDP8), ông Đặng Hoàng An, Thứ trưởng Bộ Công Thương nhấn mạnh: “Bộ Công Thương được Thủ tướng Chính phủ giao là cơ quan lập Quy hoạch điện 8. Trong thời gian qua, Bộ Công Thương đã khẩn trương xây dựng, hoàn thiện dự thảo và nhiều lần báo cáo Thủ tướng Chính phủ xin chủ trương phê duyệt Quy hoạch điện 8.

Được xem là một quy hoạch ngành rất quan trọng, Quy hoạch điện 8 phải đảm bảo vững chắc an ninh năng lượng quốc gia, cung cấp đủ điện ổn định, có chất lượng cao với giá thành hợp lý cho phát triển kinh tế - xã hội nhanh và bền vững theo các Nghị quyết của Đảng, Quốc hội, Chính phủ Việt Nam.

Đặc biệt, sau khi Việt Nam cam kết đạt mục tiêu phát thải ròng bằng 0 vào năm 2050 tại Hội nghị Thượng đỉnh về biến đổi khí hậu (COP26) và tham gia Chương trình Đối tác chuyển đổi năng lượng công bằng (JETP), việc hoàn thiện dự thảo Quy hoạch điện 8 càng trở nên thách thức và cần thêm nhiều thời gian để rà soát và đưa ra những điều chỉnh phù hợp nhằm đạt được các mục tiêu về chuyển dịch năng lượng và khí hậu…”.

Ủng hộ những nỗ lực và bước đi tiên phong của Việt Nam, song để đạt được các mục tiêu về khí hậu này, bà Melissa Bishop - Đại biện lâm thời, Đại sứ quán Hoa Kỳ tại Việt Nam và bà Kristina Buenda - Trưởng bộ phận hợp tác phát triển, Liên minh châu Âu tại Việt Nam đưa 4 khuyến nghị cần xem xét để phù hợp với các cam kết quốc tế mà Việt Nam đã tham gia: 1) phù hợp với mục tiêu JETP, 2) Giảm phát thải và chuyển đổi đổi than, 3) Truyền tải điện và 4) Pin lưu trữ.

Bà Melissa Bishop cho biết Hoa Kỳ ủng hộ nỗ lực của Việt Nam trong việc dừng có lộ trình giảm phát thải các nhà máy nhiệt điện than, đặc biệt là không phát triển khoảng 6 GW dự án nhiệt điện than theo PDP8. Đồng thời đề xuất Bộ Công Thương cần phân tích kỹ lưỡng dự thảo PDP8 và JETP, để phù hợp với các giới hạn phát thải của JETP và các mục tiêu năng lượng tái tạo và kiến nghị bổ sung PDP8 đặt mục tiêu đạt được 170 triệu tấn carbon dioxide tương đương vào năm 2030 với sự hỗ trợ của JETP.

"PDP8 là một quy hoạch mở và linh hoạt bằng cách cho phép tập trung vào giảm phát thải, thay vì tập trung vào chuyển đổi nhiên liệu. Hoa Kỳ khuyến nghị phát triển các dự án năng lượng mặt trời của Việt Nam rất quan trọng để thúc đẩy các mục tiêu giảm phát thải; các dự án này cần được ưu tiên cao hơn và không được trì hoãn cho đến năm 2030", bà nói.

Đồng quan điểm này, ông Santiago Alfonso - Trưởng bộ phận hợp tác kinh tế, Đại sứ quán Đức tại Việt Nam đề xuất Việt Nam nên đẩy mạnh hơn nữa phát triển điện mặt trời mái nhà đặc biệt là điện mặt trời mái nhà trong các khu công nghiệp. Phía Hoa Kỳ đề xuất cần một mốc thời gian nhanh hơn cho các đường dây truyền tải dòng điện một chiều điện áp cao sẽ rất quan trọng để khuyến khích toàn bộ tiềm năng của gió ngoài khơi. Xuất khẩu điện gió ngoài khơi là cơ hội tốt để phát triển ngành công nghiệp tại Việt Nam, trong đó tiêu thụ điện gió ngoài khơi trong nước sẽ tối đa hóa giá trị.

Cần một môi trường đầu tư ổn định và hấp dẫn

Tại Hội thảo đại diện nhiều nước và tổ chức tài chính quốc tế cho biết đang và luôn sẵn sàng hỗ trợ về tài chính và kỹ thuật nhằm xây dựng chính sách và khung pháp lý để hỗ trợ quá trình chuyển đổi năng lượng sạch của Việt Nam thực hiện thành công PDP8. Như Ngân hàng Phát triển Pháp AFD cho biết đang chuẩn bị gói tài chính cho Việt Nam.

Hiện tại, AFD đang triển khai chương trình hợp tác kỹ thuật với EVN với gói tài chính xấp xỉ 1 triệu USD. AFD cùng với JBIC đang tham gia dự án Thuỷ điện tích năng Bắc Ái công suất 1200 MW. Đây được xem là dự án quan trọng nhằm giúp Việt Nam hấp thụ các nguồn năng lượng tái tạo tốt hơn.

Ông Keiju Mitsuhashi - Phó giám đốc quốc gia, Ngân hàng Phát triển châu Á, cho biết ADB sẵn sàng xem xét tài trợ từ chính phủ và ngoài chính phủ để tăng cường hệ thống lưới điện truyền tải với các dịch vụ phụ trợ nhằm đảm bảo sự ổn định của lưới điện với nhiều năng lượng tái tạo hơn. Cùng với đó là các hộ trợ kỹ thuật xây dựng khung pháp lý cho thị trường điện cạnh tranh...

Chỉ ra các thách thức của việc hỗ trợ tích hợp sản xuất năng lượng tái tạo không liên tục trong hệ thống lưới điện của Việt Nam, ông Keiju Mitsuhashi khuyến nghị "Việt Nam có một số cách mới để giải quyết thách thức này nhưng điều quan trọng là phải thực hiện phương pháp tiếp cận dự án thí điểm thông qua khu vực công để trước tiên xác định các lĩnh vực cần cập nhật pháp lý và quy định, đồng thời đánh giá giá trị kinh tế và tài chính của các dự án này trong hệ thống điện của Việt Nam, có thể được sử dụng làm chuẩn mực để phát triển các khuôn khổ pháp lý và quy định phù hợp cũng như các cơ chế thị trường hiệu quả".

Nhìn nhận Dự thảo PDP8 đã xác định yêu cầu đầu tư cho phát điện và lưới truyền tải từ năm 2021 đến 2030 là một nhu cầu tài chính lớn, song ông Keiju Mitsuhashi cũng cho biết các hoạt động thuộc chính phủ và không thuộc chính phủ của chúng tôi có chung các mục tiêu phát triển, do đó ADB có vị trí thuận lợi để lồng ghép hai mục tiêu này vào hỗ trợ tổng thể của ADB cho ngành điện của Việt Nam. ADB cũng dự định cung cấp thêm các hoạt động hỗ trợ kiến thức nâng cao, tư vấn giao dịch PPP và kết hợp tài trợ và đồng tài trợ từ các bên cho vay thương mại để bổ sung cho những nỗ lực này.

"Đặc biệt, ADB muốn nhấn mạnh rằng tài trợ hỗn hợp cho phép chia sẻ rủi ro giữa khoản vay công và tư nhân, tăng cường khả năng tiếp cận của Việt Nam với nhiều nguồn tài trợ hơn từ các nguồn chính phủ và ngoài chính phủ với chi phí vay thấp hơn và linh hoạt hơn về thời hạn trả nợ, lãi suất, và các điều kiện tài chính khác. Tuy nhiên, ADB lưu ý rằng tài trợ hỗn hợp ở Việt Nam bị hạn chế do thiếu khuôn khổ pháp lý và quy định. ADB sẵn sàng thảo luận và hỗ trợ giải quyết những thách thức pháp lý và quy định đối với tài chính hỗn hợp", Keiju Mitsuhashi cho biết.

Chủ tịch AMCHAM tại Việt Nam John Rockhold cho rằng để đảm bảo tính khả thi về tài chính của việc thực hiện PDP8 dự kiến cần tập trung vào vấn đề cung cấp tài chính cho các dự án điện và năng lượng. Việt Nam sẽ cần các dự án năng lượng khả thi cả về mặt kinh tế và tài chính ngân hàng.

Đồng thời, ông cũng chỉ ra: "Phần lớn vốn đầu tư cần thiết để thực hiện PDP8 phải đến từ khu vực tư nhân và quá trình này đòi hỏi một hệ thống cơ chế, chính sách, thể chế, pháp lý mạnh mẽ và thực tế đủ để thu hút đầu tư của khu vực kinh tế tư nhân toàn cầu, thông qua việc đầu tư phát triển và cấp tài chính cho các dự án cụ thể được đề xuất trong PDP 8, cũng như việc cung cấp hỗ trợ tài chính và kỹ thuật để thực thi hiệu quả PDP8".

Bên cạnh đó, việc Chính phủ Việt Nam hỗ trợ chủ động hơn đối với các nguồn tài chính nước ngoài cũng cần thiết để đảm bảo tính khả thi về mặt tài chính cho các dự án có quy mô lớn.

Việc cải thiện khung cơ chế, pháp lý về hợp đồng và quản lý rủi ro, trong đó tập trung nâng cao tính có thể dự báo, hiệu quả, chắc chắn và rõ ràng, là rất cần thiết để tiếp tục thu hút các khoản đầu tư dài hạn của khu vực kinh tế tư nhân vào ngành điện ở Việt Nam… Các dự án điện gió trên bờ và điện gió ngoài khơi quy mô lớn khai thác tiềm năng to lớn của Việt Nam cùng với kết hợp hệ thống lưu trữ năng lượng có thể tạo ra sự ổn định cơ cấu nguồn điện và giải quyết những hạn chế hiện nay. Một lượng đầu tư lớn đang được đổ dồn vào năng lượng và cải tiến công nghệ lưu trữ năng lượng, và rất nhiều trong số đó đang đạt được tiến bộ mỗi ngày.

Về vấn đề truyền tải điện, tương ứng với chiến lược của Chính phủ, trong quá trình thực hiện quy hoạch, sẽ cần thiết đẩy nhanh việc cải thiện và cải cách các khung pháp lý để cho phép sự tham gia nhanh chóng hơn của khu vực tư nhân vào các việc đầu tư vào các dự án lưới điện. Xây dựng các quy định có tính linh hoạt hơn và phát triển các quy định về các mô hình doanh thu cho các dự án đầu tư lưới điện có thể giúp ích tạo thuận lợi cho việc triển khai đầu tư thực sự thêm vào các dự án lưới điện.

AMCHAM cho rằng Quy hoạch Điện 8 không nên ràng buộc và đưa ra quá nhiều quyết định chỉ dựa trên cơ cấu công nghệ và giá cả hiện nay. Việc cung cấp tài chính sẽ hướng đến các công nghệ cải tiến được chứng minh và môi trường thể chế và pháp lý tốt.

"Chúng tôi khuyến nghị rằng Quy hoạch Điện 8 cần đảm bảo độ linh hoạt đủ để bắt kịp các xu hướng đổi mới toàn cầu về năng lượng tái tạo, công nghệ lưu trữ, điện khí linh hoạt (ICE) và các công nghệ khác mà sẽ có mặt trên thị trường. Quy hoạch Điện 8 cần có sự linh hoạt để cho phép một số dự án nhất định có thể tận dụng nguồn lực đã có để tăng quy mô công suất được phân bổ ban đầu nếu dự án đó có những thuận lợi về thời gian phát triển để đáp ứng các yêu cầu vào vận hành thương mại đến 2030 nếu các dự án khác bị chậm tiến độ, nhằm đáp ứng các mục tiêu công tổng thể để đảm bảo an ninh năng lượng trong khi có duy trì đủ sự linh hoạt cho việc điều hành trong tương lai của Chính phủ" ông John Rockhold khuyến nghị và đề xuất nên đưa ra lộ trình rõ ràng cho các giai đoạn thực hiện quy hoạch bao gồm các kế hoạch 05 năm và các kế hoạch hàng năm.