Sử dụng xét nghiệm test nhanh không đúng sẽ dẫn đến dự báo sai tình hình dịch bệnh

PGS.TS Trần Đắc Phu

PGS.TS Trần Đắc Phu nhấn mạnh nếu sử dụng không đúng xét nghiệm test kháng nguyên nhanh hoặc xét nghiệm real-time RT-PCR, có thể sẽ dự báo sai tình hình dịch bệnh. Ảnh: VGP/Hiền MinhHiện nay, việc áp dụng xét nghiệm test kháng nguyên nhanh và xét nghiệm real-time RT-PCR để chẩn đoán người mắc COVID-19 tại một số địa phương chưa đúng, thậm chí không ít doanh nghiệp đề xuất tự xét nghiệm test kháng nguyên nhanh cho công nhân vì cho rằng các test kháng nguyên nhanh vừa rẻ, dễ mua lại cho kết quả nhanh.

PGS.TS. Trần Đắc Phu, Cố vấn cao cấp Trung tâm đáp ứng khẩn cấp sự kiện y tế công cộng Việt Nam cho rằng việc sử dụng không đúng các xét nghiệm test kháng nguyên nhanh hoặc xét nghiệm real-time RT-PCR trong các trường hợp khác nhau, sẽ dự báo sai tình hình dịch, sẽ dẫn tới lãng phí, không hề rẻ.

Phóng viên Báo Chính phủ đã có cuộc trao đổi với PGS.TS. Trần Đắc Phu xung quanh nội dung này.

Thưa ông, hiện nay có nhiều người dân tự mua test kháng nguyên nhanh để test COVID-19 ngay tại nhà, nhiều địa phương cũng sử dụng hình thức này để tìm ca bệnh trong cộng đồng. Xét nghiệm này có hiệu quả như thế nào và ông có nhận định gì về cách sử dụng test kháng nguyên nhanh hiện nay?

PGS.TS. Trần Đắc Phu: Đúng là xét nghiệm xác định virus SARS-CoV-2 vô cùng quan trọng trong chẩn đoán bệnh nhân mắc COVID-19, đồng thời cũng là một “mắt xích” không thể thiếu trong chiến lược ngăn chặn, phát hiện, cách ly, khoanh vùng, dập dịch và điều trị hiệu quả. Muốn xác định được người nhiễm, người mắc bệnh, xác định được ổ dịch thì chỉ có xét nghiệm.

Hiện nay, xét nghiệm virus SARS-CoV-2 được thực hiện theo 2 hình thức, gồm xét nghiệm sàng lọc và xét nghiệm khẳng định (real-time RT-PCR).

Trong đó, xét nghiệm khẳng định nhằm xác định chính xác người đó đã nhiễm hoặc chưa nhiễm virus. Xét nghiệm này được thực hiện cho một người có các dấu hiệu hoặc triệu chứng phù hợp với COVID-19 hoặc khi không có triệu chứng nhưng đã biết hoặc nghi ngờ tiếp xúc với người nhiễm bệnh gần đây.

Xét nghiệm sàng lọc là tìm người nhiễm virus SARS-CoV-2 trong một cộng đồng.

Tuy nhiên, test kháng nguyên nhanh chỉ thực hiện khi xét nghiệm sàng lọc mà không xét nghiệm khẳng định được vì độ chính xác (độ nhạy, độ đặc hiệu) không bằng xét nghiệm real-time RT-PCR. Khi xét nghiệm 1 trường hợp dương tính bằng test kháng nguyên nhanh mà muốn khẳng định thì phải xét nghiệm lại bằng real-time RT-PCR.

Test kháng nguyên nhanh đúng như tên gọi của nó là cho kết quả nhanh, chỉ sau 15-30 phút. Test kháng nguyên nhanh không cần trang thiết bị và cơ sở phòng xét nghiệm phức tạp. Tuy nhiên, test kháng nguyên nhanh chỉ có khả năng phát hiện những trường hợp nhiễm bệnh đang có nồng độ virus cao tại hầu họng (tương đương với xét nghiệm real-time RT-PCR có giá trị CTvaue nhỏ hơn hoặc bằng 25. Có những loại test cho thấy chỉ có giá trị chính xác khi mà giá trị CTvalue của người nhiễm nhỏ hơn hoặc bằng 20).

Hiện tại, với biến thể Delta có khả năng lây nhanh, những người nhiễm biến thể này có nồng độ virus cao ở thời gian đầu (ngày thứ 2 đến ngày thứ 7), khi đó dùng test kháng nguyên nhanh có khả năng phát hiện chính xác hơn. Còn từ sau ngày thứ 7 đến ngày thứ 14 hoặc sau ngày thứ 14 đối với cá biệt người nhiễm có thời gian ủ bệnh trên 14 ngày, nồng độ virus giảm nên độ chính xác không còn cao, thậm chí không phát hiện được và như vậy bỏ sót người nhiễm bệnh tại cộng đồng.

Vì vậy, chỉ nên sử dụng test kháng nguyên nhanh tại khu vực nguy cơ cao, có số ca nhiễm nhiều và trường hợp bệnh đang tiến triển (như sốt, ho…), vì lúc này tải lượng virus trong người nhiễm rất lớn.

Test kháng nguyên nhanh là sinh phẩm phải được Bộ Y tế thẩm định cấp phép lưu hành. Tuy vậy, hiện nay trên thị trường cũng rao bán rất nhiều test kháng nguyên nhanh. Những loại sản phẩm đó theo tôi có thể là giả hoàn toàn hoặc kém chất lượng, nếu mua phải thì sẽ cho kết quả sai và như vậy sẽ rất nguy hiểm. Đặc biệt khi xét nghiệm cho kết quả âm tính sẽ dẫn tới chủ quan, không áp dụng các biện pháp phòng ngừa như 5K, để phòng bệnh cho mình cũng như phòng bệnh cho cộng đồng (nếu xét nghiệm bị âm tính giả), khi đó rất nguy hiểm.

Với các lý do ở trên nên khi áp dụng test kháng nguyên nhanh phải xét nghiệm liên tục, xét nghiệm nhiều lần, tốt nhất là 2 ngày một lần và như vậy rất tốn kém.

Cụ thể những khu vực nguy cơ cao thì hiệu quả sử dụng test nhanh kháng nguyên như thế nào, thưa ông?

PGS.TS. Trần Đắc Phu: Tại khu vực nguy cơ rất cao như khu phong tỏa có số ca nhiễm nhiều, cần thực hiện test kháng nguyên nhanh vì kết quả có ngay sau 15-30 phút, không cần phải trang thiết bị, phòng xét nghiệm phức tạp và cũng có thể xét nghiệm tại nhà. Việc xét nghiệm này cũng phát hiện được các trường hợp F0 nhanh chóng. Tuy vậy nếu test nhanh cho kết quả dương tính thì cần khẳng định lại bằng xét nghiệm real-time RT-PCR. Đồng thời kết hợp hài hòa giữa sử dụng test kháng nguyên nhanh và xét nghiệm real-time RT-PCR trong cùng 1 ổ dịch tùy theo đánh giá của cán bộ dịch tễ và cán bộ xét nghiệm. Cụ thể, sau khi đã xét nghiệm bằng test kháng nguyên nhanh, đã “bóc vét” cơ bản các trường hợp dương tính thì số còn lại phải sử dụng real-time RT-PCR.

Tại các phòng khám sàng lọc ở bệnh viện hoặc những nơi bệnh nhân đến khám có triệu chứng nghi ngờ cũng nên sử dụng test kháng nguyên nhanh. Test kháng nguyên nhanh cũng có thể xét nghiệm tại các hộ gia đình.

Một nghiên cứu cho kết quả xét nghiệm kháng nguyên nhanh có thể xác định trung bình 72% ở người có triệu chứng bệnh, nhưng ở những người không có triệu chứng chỉ là 58%.

Hiệu quả sàng lọc hay khẳng định của các sinh phẩm xét nghiệm kháng nguyên phụ thuộc vào tình huống sử dụng và hướng dẫn của nhà sản xuất. Các sinh phẩm này thường sử dụng tốt nhất khi tải lượng virus cao nhất (từ 5-7 ngày sau khi khởi phát triệu chứng) hoặc những người không triệu chứng nhưng tiếp xúc với ca nhiễm COVID-19 ở mức cao.

Thưa ông, hiện nay nhiều doanh nghiệp đề xuất chủ động xét nghiệm test nhanh kháng nguyên cho công nhân, ông có nhận định như thế nào về đề xuất này?

PGS.TS Trần Đắc Phu: Doanh nghiệp nào nằm trong vùng có nguy cơ cao hoặc nằm trong vùng ổ dịch, tiên lượng có nhiều người dương tính thì mới nên sử dụng test kháng nguyên nhanh để xác định các trường hợp dương tính.

Những doanh nghiệp nào nằm trong vùng nào an toàn, ít ca bệnh thì không nên dùng test kháng nguyên nhanh mà dùng xét nghiệm real-time RT-PCR gộp mẫu. Xét nghiệm real-time RT-PCR gộp mẫu và test kháng nguyên nhanh có giá tương đương nhau, nhưng độ chính xác của xét nghiệm real-time RT-PCR cao hơn nhiều.

Theo tôi, nếu xét nghiệm sàng lọc diện rộng thì phải sàng lọc diện rộng có chỉ định. Ví dụ, xét nghiệm diện rộng tại một khu phố, một khu chợ hay một doanh nghiệp, đều cần có chỉ định. Khu nào nguy cơ cao thì áp dụng test nhanh kháng nguyên; khu nào an toàn, nguy cơ thấp, chưa bùng phát dịch thì xét nghiệm real-time RT-PCR gộp mẫu. Nếu không có chỉ định sẽ thành xét nghiệm tràn lan sẽ không hiệu quả, gây tốn kém tiền bạc.

Thậm chí, nếu dùng test kháng nguyên nhanh không đúng trường hợp thì kết quả xét nghiệm sẽ không chính xác, không có tác dụng phòng chống bệnh, thậm chí dẫn đễn việc dự báo sai tình hình dịch bệnh, sẽ rất nguy hiểm.

Vậy, tại các địa phương, có thể sử dụng test kháng nguyên nhanh và xét nghiệm real-time RT-PCR như hướng dẫn trên đối với doanh nghiệp không, thưa ông?

PGS.TS. Trần Đắc Phu: Tại các địa phương, cách dùng test kháng nguyên nhanh và xét nghiệm real-time RT-PCR cũng cần phải được chỉ định rõ như trên. Tức là nơi nào nguy cơ cao, tiên đoán có nhiều người nhiễm thì sử dụng test kháng nguyên nhanh, nơi nào tiên đoán nguy cơ thấp, vùng xanh thì xét nghiệm real-time RT-PCR gộp mẫu và cũng phải phối hợp một cách hợp lý giữa sử dụng test kháng nguyên nhanh và real-time RT-PCR. Vấn đề là phải có sự phối hợp giữa những người làm dịch tễ và xét nghiệm, dịch tễ chỉ định ở đâu thì cần xét nghiệm nơi đó và áp dụng đúng phương pháp kỹ thuật của cán bộ xét nghiệm.

Bên cạnh đó cần lưu ý tất cả mẫu xét nghiệm phải có kết quả trong ngày, vì có thể hôm nay, người ta âm tính nhưng mai có thể là dương tính.

Với lý do nêu trên, tôi khuyến cáo cần sử dụng test kháng nguyên nhanh một cách hợp lý để phục vụ tốt công tác phòng chống dịch, tránh gây lãng phí tốn kém.

Trân trọng cảm ơn ông!