Thúc đẩy văn hóa đọc thời 4.0

Không phải tới bây giờ, câu chuyện làm sao để duy trì và thúc đẩy văn hóa đọc mới được quan tâm, bàn luận. Từ lâu, việc văn hóa đọc bị lấn át bởi các thiết bị nghe nhìn đã được các bộ, ban, ngành quan tâm. Chính vì thế, ngày 24/2/2014, Thủ tướng Chính phủ đã ký quyết định lấy ngày 21/4 hằng năm là Ngày Sách Việt Nam nhằm khuyến khích tinh thần đọc sách và nâng cao tầm nhận thức của người dân về tầm quan trọng của việc đọc sách. Sau đó không lâu, để đưa văn hóa đọc phát triển lên tầm cao mới, ngày 4/11/2021 Thủ tướng Chính phủ đã có quyết định về việc tổ chức Ngày Sách và Văn hóa đọc Việt Nam thay thế cho Ngày Sách Việt Nam trước đây và vẫn được diễn ra vào ngày 21/4 hằng năm.

Các hội chợ sách góp phần thúc đẩy sự phát triển của ngành xuất bản, in và phát hành, đồng thời thu hút độc giả đến với sách

Năm nay, Ngày Sách và Văn hóa đọc được tổ chức ở khắp các tỉnh, thành, với nhiều hoạt động phong phú, bổ ích và thiết thực. Tại Hà Nội, Ngày Sách và Văn hóa đọc năm 2023 với chủ đề "Sách cho tôi, cho bạn" do Thư viện Quốc gia Việt Nam tổ chức sẽ khai mạc vào ngày 19/4. Sự kiện này nhằm tôn vinh giá trị của sách, khẳng định vị trí, vai trò và tầm quan trọng của sách trong đời sống xã hội; tôn vinh người đọc và những người tham gia sưu tầm, sáng tác, xuất bản, in, phát hành, lưu giữ sách; đồng thời nâng cao trách nhiệm của các cấp, các ngành đối với việc xây dựng và phát triển văn hóa đọc ở Việt Nam.

Ngày Sách và Văn hóa đọc 2023 tại Thư viện Quốc gia Việt Nam được tổ chức với nhiều hoạt động như: Triển lãm sách Khát vọng vươn tới những tầm cao; giao lưu tác giả, tác phẩm; đọc sách sáng tạo; huấn luyện trí tuệ siêu đọc sách; thi kể chuyện theo sách bằng tiếng Anh; khám phá Thư viện số; thi vẽ tranh theo sách; trò chơi trí tuệ: Mảnh ghép tri thức; trưng bày các tác phẩm đạt giải cuộc thi Đại sứ Văn hóa đọc; trưng bày các tác phẩm đạt giải cuộc thi Vẽ tranh theo sách; tiếp nhận tài trợ từ các cơ quan, tổ chức, cá nhân; gian hàng sách.

Còn tại TP. Hồ Chí Minh, Ngày Sách và Văn hóa đọc năm nay diễn ra từ ngày 19-23/4. Chuỗi hoạt động sẽ diễn ra tại Công trường Công xã Paris (một phần lề đường trước Bưu điện Thành phố từ đường Nguyễn Du đến Lê Duẩn) - đường Nguyễn Văn Bình (Đường Sách TP. Hồ Chí Minh), Quận 1 và đồng loạt tổ chức tại TP. Thủ Đức và các quận - huyện trên địa bàn TP. Hồ Chí Minh. Sẽ có các không gian triển lãm, trưng bày hơn 300 tư liệu, 30.000 tựa sách thuộc các lĩnh vực với đa dạng thể loại; hơn 70 chương trình giao lưu, tọa đàm, diễn đàn, hội thi về sách với các chuyên đề về sách, kỹ năng hình thành thói quen đọc sách, ra mắt sách, ký tặng sách... Đặc biệt, vào ngày 21/4 tại sân khấu chính Công trường Công xã Paris sẽ diễn ra các hoạt động chào mừng Ngày Sách và Văn hóa đọc Việt Nam lần 2 như: công bố và giao lưu với 10 đại sứ văn hóa đọc trong khuôn khổ Ngày Sách và Văn hóa đọc Việt Nam năm 2023 đến từ các lĩnh vực khác nhau; các đơn vị xuất bản, phát hành trên địa bàn thành phố chung tay tổ chức hoạt động trang bị sách cho người dân, thiếu nhi có hoàn cảnh khó khăn trên địa bàn thành phố và phát động Ngày nhận sách miễn phí (21/4) hằng năm dành cho người dân thành phố, bạn đọc khi đến tham gia Ngày Sách và Văn hóa đọc Việt Nam.

Theo các chuyên gia xuất bản, mặc dù hiện nay đã và đang có những hoạt động phong phú, thiết thực để thúc đẩy văn hóa đọc song tình trạng người Việt không giữ và không tạo lập thói quen đọc sách có xu hướng gia tăng. Mặt khác, thời gian dùng internet và mạng xã hội lại nhiều hơn. Thống kê trung bình mỗi năm người Việt đọc 0,8 cuốn sách cách đây mấy năm khiến nhiều người bày tỏ nỗi lo âu. Gần đây, một số liệu khác làm người ta có phần lạc quan hơn: mỗi năm người Việt đọc 4,2 cuốn sách. Tuy nhiên, trong số này, có 2,8 cuốn là sách giáo khoa.

Trong khi đó, một thống kê cho thấy người Việt dành gần 7 tiếng một ngày để truy cập internet. Một thống kê khác của Cục Thương mại điện tử và Kinh tế số (Bộ Công Thương) năm 2022 cho thấy, tỷ lệ người dùng dành ra 5-7 tiếng mỗi ngày để truy cập Internet giảm từ 28% vào năm 2020 xuống mức 23% vào năm 2021. Tuy nhiên, tỷ lệ người dùng dành ra hơn 9 tiếng mỗi ngày để truy cập Internet trong năm 2021 có xu hướng tăng mạnh so với năm 2020, từ 9% lên 22%. Khảo sát cũng cho biết, có đến 69% người tham gia khảo sát trả lời rằng họ truy cập Internet để nghiên cứu và học tập; 61% người dùng Internet để xem phim, nghe nhạc; 59% truy cập Internet để mua sắm trực tuyến...

Nhà thơ Nguyễn Quang Thiều - Chủ tịch Hội Nhà văn Việt Nam nhìn nhận, chúng ta đã đánh mất văn hóa đọc trong một vài thế hệ. Đến khi chúng ta nhận ra điều ấy thì cũng là lúc công nghệ truyền thông của thời đại mới ùa vào và mang theo sự đe dọa với văn hóa đọc. Trước kia chạm vào cuốn sách là tràn ngập cảm hứng. Còn bây giờ cầm một cuốn sách lên cảm hứng đó còn lại rất ít, thậm chí vô cảm.

Đó là chưa kể, nhiều chuyên gia ngành xuất bản đã phân tích, văn hóa đọc ngày nay còn bị chi phối bởi cách đọc đã thay đổi. Ngày càng có xu hướng người trẻ không đủ thời gian để đọc trọn vẹn một tác phẩm, thay vào đó, họ đọc vì mục tiêu, cách ứng dụng sách vào thực tế cuộc sống. Bên cạnh đó, ebook (sách điện tử), audiobook (sách nói) cũng phát triển hơn.

Xu hướng đọc ebook, hay audiobook dẫu sao vẫn đáng khích lệ, bởi rõ ràng, không nên áp thói quen đọc của thế hệ này với thế hệ khác. Tuy vậy, có ý kiến cho rằng, khi quá đa dạng lựa chọn sẽ khiến con người ta lười và thay vì dành thời gian đọc sách, các bạn sẽ dành thời gian lướt mạng, xem phim, giải trí.

TS. Nguyễn Mạnh Hùng - Chủ tịch HĐQT Thái Hà Books cho rằng, điều quan trọng nhất để đọc nhiều sách là bản thân mỗi người phải yêu thích sách và tìm được cảm hứng mỗi khi cầm cuốn sách, tiếp đến mới là kỹ năng đọc. “Chúng ta phải xem đọc là một công việc mang tính chất chủ động. Con người có những thói quen tự nhiên, không cần cố gắng như ăn uống, hít thở, quan sát xung quanh. Nhưng để có được thói quen đọc, phải trải qua thời gian, sự kiên trì và nỗ lực”, ông Hùng nhấn mạnh.