Tiền mất, tật mang nhìn từ “phi vụ” Facebook
Bạn có đầu tư vào cổ phiếu (CP) Facebook không? Nếu có, bạn không phải là người duy nhất. Hàng trăm nghìn NĐT đã mong “đắc lợi” khi Facebook IPO lần đầu ngày 18/5/2012 vừa qua. Trong đó, theo tờ New York Times, riêng giới đầu tư châu Á đăng ký mua CP Facebook cao gấp 25 lần so với lượng CP được tung ra.
Và giờ đây, rất nhiều NĐT trong số này có lẽ đang hối hận về sự hào hứng ban đầu của mình, sau khi đã mất trên 25% số tiền đầu tư và vẫn đang nắm giữ trong tay mã CP đang ngày càng mất giá.
Một điều đáng nói trong câu chuyện Facebook là không có NĐT có hiểu biết nào tham gia vào thương vụ này. Trên thực tế, khi Facebook IPO đã có đủ những đặc điểm của một thảm họa được báo trước và đồng tiền thông minh ngay lập tức nhận ra điều đó. Ngay cả James Gorman, Chủ tịch Morgan Stanley - Ngân hàng tư vấn mức giá IPO của Facebook – cũng thừa nhận trong một cuộc phỏng vấn rằng, những nhà đầu tư mua CP Facebook đã “ngây thơ” khi nghĩ rằng giá CP này sẽ lên.
Vậy làm thế nào chúng ta có thể tránh những sai lầm “mất tiền” như vậy? Vụ Facebook lên sàn minh chứng một điều là: Hiểu biết tài chính không thể đủ, nếu chỉ dựa vào báo chí và Internet – những nguồn thông tin yêu thích của nhiều NĐT nhỏ.
Giới truyền thông hay dựa vào các kênh thông tin chính thức, trong đó có thông tin do chính các công ty cung cấp. Và trên báo chí, ngay cả những nhà tư vấn tài chính cũng quan tâm nhiều hơn đến việc bán sản phẩm của họ và nhắc lại những "mốt đầu tư" trên thị trường hiện nay, thay vì chia sẻ sự hiểu biết thấu đáo về các cơ chế kinh tế đang vận hành. Bài học rút ra là, để có sự phân tích khách quan và hiểu biết sâu sắc về tài chính, NĐT cần được đào tạo và có những hiểu biết căn bản.
Ví dụ, nhiều NĐT lầm tưởng, định giá CP có thể chỉ dựa vào tâm lý nhà đầu tư. Thực ra, mỗi CP có một giá trị căn bản và giá trị này có thể xác định bằng phương pháp khoa học. Dĩ nhiên, đối với những công ty có mô hình hoạt động không rành rẽ như Facebook thì đây không phải là việc đơn giản. Nhưng một vài phân tích là đủ để hiểu vì sao mức giá mà Morgan Stanley tư vấn là quá cao.
Một cách đơn giản để định giá CP là chỉ số P/E - hệ số giữa thị giá một CP và thu nhập mà nó mang lại. Doanh thu của Facebook trên mỗi CP hiện chỉ là 31 cent, nghĩa là mức giá 38 USD/CP cao gấp 120 lần doanh thu hàng năm. Thử so sánh khi bạn mua CP của Google, một công ty cũng đang phát triển mạnh, với mức giá CP là 580 USD, bạn có doanh thu 32 USD trên mỗi CP. Như vậy, hệ số giữa thị giá CP và thu nhập mà nó mang lại là 17 lần, nghĩa là CP này rẻ hơn nhiều so với Facebook. Nếu bạn đầu tư vào thị trường chứng khoán (TTCK) Việt Nam, bạn sẽ còn tìm được những mã CP “hời” hơn thế nhiều vì đa số CP của các công ty đang giao dịch ở mức P/E chỉ 6 hay 7 lần.
Chỉ riêng tính toán này đã đủ để thuyết phục các NĐT nhỏ không nên mua CP Facebook, trong khi còn có nhiều dấu hiệu “chẳng lành” khác. Trong đó, một vấn đề quan trọng là nguồn gốc của CP.
Thông thường, khi lên sàn, đa phần các CP được bán ra đều là CP mới phát hành, nhằm tăng vốn cho công ty. Các cổ đông hiện tại chỉ được phép bán CP sau một thời gian ấn định, ít nhất là 6 tháng, và khi đó, giá CP đã ổn định trên thị trường.
Tuy nhiên, khi Facebook lên sàn, hơn nửa số CP (57%) được tung ra là do các cổ đông hiện tại bán ra, ví dụ các nhân viên làm việc tại Facebook từ những ngày đầu hay các cơ sở tài chính. Điều này rất bất thường và cho thấy những người trong công ty bán CP ở giá lên sàn vì họ dự đoán giá sẽ giảm. Điều này rất khác với việc khi Google lên sàn, các nhà đầu tư tiếp tục găm CP của họ.
Hay một vấn đề khác là quy mô của đợt phát hành lần đầu này cũng khiến người ta không khỏi lo ngại. Nếu công ty cho rằng giá CP sẽ đi lên trong tương lai thì họ sẽ chỉ bán một phần nhỏ lượng CP của mình trong đợt phát hành đầu tiên và tiếp tục bán thêm khi giá đã tăng. Đây là chiến thuật thường thấy trong các lần IPO của các công ty công nghệ cao. Tuy nhiên, Facebook lại bán đi ồ ạt CP của mình, cho thấy dường như họ không muốn phải quay lại sàn chứng khoán thêm lần nào nữa trong tương lai.
Một điều khó hiểu nữa là Facebook thực ra không cần đến tiền mặt. Họ đã có trong tay khoảng 4 tỷ USD trước khi tiến hành IPO. Vậy tại sao một công ty phải lên sàn khi họ không cần đến tiền mặt? Câu trả lời là họ cho rằng đây là dịp tốt để dễ dàng kiếm thêm tiền trên thị trường chứng khoán. Và quả thực, đợt IPO này đã đem về thêm cho họ 6,7 tỷ USD nữa.
Cuối cùng, Facebook dường như đang có vấn đề lớn về quản lý. Thông thường, các cổ đông muốn có ít nhất khả năng gây ảnh hưởng về chính sách của công ty. Nếu công ty bắt đầu lãng phí tiền của các cổ đông, giá CP sẽ giảm và đến một thời điểm nào đó, một cổ đông lớn sẽ thâu tóm đủ cổ phần để có thể gạt bỏ bộ máy điều hành hiện giờ và cải thiện thoạt động của doanh nghiệp.
Thế nhưng với Facebook, điều này là không thể. Mark Zuckerberg, nhà sáng lập kiêm Chủ tịch Facebook đã đưa công ty lên sàn giao dịch mà không nhường lại bất kỳ quyền kiểm soát nào cho các cổ đông bên ngoài nhờ vào cấu trúc CP của nó.
Công ty này có hai loại CP: Các CP loại A bán cho các NĐT chỉ cho họ một quyền bỏ phiếu; trong khí đó các CP loại B do Mark Zuckerberg sở hữu thì có tới 10 quyền bỏ phiếu. Nhờ cơ chế này, Zuckerberg dù chỉ sở hữu khoảng 28% Facebook nhưng kiểm soát tới 57% số phiếu của các cổ đông. Nói một cách đơn giản, anh ta có thể tiêu 10 tỷ USD tiền mặt tùy thích. Thậm chí cho dù sau đợt phát hành đầu tiên, Facebook có hoạt động kém trên TTCK, Zuckerberg vẫn sẽ kiểm soát toàn bộ tiền mặt của Facebook.
Và khi đó, không một NĐT bên ngoài nào có thể phủ quyết các quyết định hay bỏ phiếu để đẩy Zuckerberg ra khỏi hội đồng quản trị.
Kết luận muốn đưa ra ở đây là trên thị trường tài chính, các NĐT cần đặc biệt thận trọng với các quyết định đưa ra. Những NĐT thiếu kinh nghiệm dễ dàng trở thành nguồn kiếm lợi cho các công ty tài chính sành sỏi. Tiếc rằng, trên thực tế, đã và đang có rất nhiều sản phẩm tài chính hiện được NĐT mua vào khi chưa có đủ kiến thức và sự am hiểu đi kèm.
Nói như vậy không có nghĩa là các NĐT nhỏ không nên mua CP nữa. Đối với những công ty đang cần huy động vốn nhanh, TTCK có thể là một nguồn đầu tư lâu dài hiệu quả. Quan trọng là nếu có được sự đánh giá đúng về giá trị CP cùng phương thức điều hành doanh nghiệp hợp lý sẽ cho các NĐT nhiều lợi ích trong tương lai.
Đây có thể cũng là một bài học quan trọng đối với các NĐT trên TTCK Việt Nam.
TS. Michael Troege (đồng Giám đốc Chương trình Thạc sỹ Tài chính - Trung tâm CVFG)