Cần cải cách táo bạo để nắm bắt các cơ hội tương lai

Phát biểu trong phiên khai mạc Diễn đàn Cải cách và phát triển VRDF 2019 với chủ đề “Việt Nam: Khát vọng thịnh vượng - Ưu tiên và Hành động”, ông Ousmane Dione nhấn mạnh, hiện thực hóa khát vọng thịnh vượng là một quá trình vận động không ngừng với nhiều cơ hội và thách thức. Ông nói: Khi chúng ta đang hướng tới thập kỷ tới, tôi nhìn thấy nhiều cơ hội, nhưng tôi cũng thấy các rủi ro.

Các rủi ro đó là chúng ta đang sống trong một thời kỳ đầy biến động khi các biên giới đang đóng lại và căng thẳng thương mại đang gia tăng. Những thay đổi công nghệ đang diễn ra với một tốc độ chưa từng thấy – ví dụ như robot và in 3D. Những phát triển này đặc biệt quan trọng đối với Việt Nam, vốn đã từng phụ thuộc rất nhiều vào thương mại toàn cầu như một động lực tăng trưởng.

Làm thế nào Việt Nam có thể hiện đại hóa thể chế thị trường và quản trị quốc gia

Vào thời điểm này, mô hình kinh tế của Việt Nam cũng đang đối mặt với một số thách thức trong nước, bao gồm dân số già hoá nhanh, hình thành vốn và tỷ lệ sinh lời từ đầu tư thấp, suy thoái vốn tự nhiên, nhân lực yếu, khả năng giảm tốc độ tăng năng suất,…

“Vì vậy, mặc dù Việt Nam có mọi tiềm năng để duy trì thành công sự phát triển của mình, vẫn cần có những cải cách táo bạo để đất nước có thể nắm bắt các cơ hội trong tương lai và quản lý các rủi ro được nêu ở trên”, vị Giám đốc Quốc gia của WB phát biểu.

Thế giới đang thay đổi mau lẹ, Việt Nam phải đối mặt với không ít khó khăn, thách thức: Là quốc gia có mức thu nhập trung bình thấp, năng suất lao động của nền kinh tế chưa cao, năng lực cạnh tranh quốc tế của nền kinh tế nói chung và nhiều ngành, lĩnh vực, sản phẩm chủ yếu chưa mạnh. Nền kinh tế được vận hành theo cơ chế thị trường vẫn còn những khiếm khuyết cần phải hoàn thiện để nâng cao hơn nữa hiệu quả sử dụng nguồn lực và tính bền vững của phát triển.

“Trong bối cảnh đó, chưa nói đến việc hiện thực hóa khát vọng thịnh vượng, chỉ riêng việc vượt qua “bẫy thu nhập trung bình” đã là thách thức không nhỏ đối với nhiều nền kinh tế đang phát triển, trong đó có Việt Nam”, Bộ trưởng Bộ Kế hoạch và Đầu tư Nguyễn Chí Dũng phát biểu. Vì thế, sẽ không thể thành công nếu không liên tục tìm tòi, sáng tạo, đổi mới tư duy, chủ động xây dựng cách thức phát triển nền kinh tế, đổi mới thể chế, cơ chế, chính sách.

Được xem như nội dung quan trọng nên thể chế là một vấn đề được thảo luận đầu tiên tại Diễn đàn. Các diễn giả nhận định, mặc dù có những thành tựu ấn tượng trong quá trình chuyển đổi kinh tế, Việt Nam vẫn chưa xây dựng thành công một hệ thống các thể chế thị trường phát triển có hiệu lực và hiệu quả. “Điều này đã cản trở sự phát triển lành mạnh của khu vực tư nhân trong nước, đảm bảo cạnh tranh tích cực”, ông Ousmane Dione phát biểu.

Với bất cứ quốc gia nào, sự thành công phụ thuộc vào con người và bộ máy nhà nước với chính sách tốt, thực thi chính sách hiệu quả. Ông Jonathan Pincus đại diện cho UNDP Việt Nam cho rằng, phải đổi mới thể chế để những người trẻ có năng lực, trình độ và sáng tạo không chê bộ máy nhà nước, vào làm trong bộ máy nhà nước.

Ông Jonathan Pincus đã chỉ ra nhiều thách thức đòi hỏi Việt Nam phải nâng cao năng lực của Nhà nước và những đặc điểm của quá trình cải cách đã khiến cho việc thực thi chính sách ở Việt Nam trở nên khó khăn.

Đó là phân mảng về quyền lực: các cơ quan cùng muốn nắm giữ quyền lực trong các chính sách ban hành. Như vậy có thể dẫn đến bế tắc, đình trệ, chồng chéo. Đó là thương mại hóa nhà nước vì cơ quan nhà nước có lợi ích vật chất trong quản lý và mua bán tài sản nhà nước.

Thể chế hiện nay khiến tinh thần thực tài bị suy yếu, Chính phủ sẽ gặp nhiều thách thức trong việc tuyển dụng cán bộ trẻ tài năng được đào tạo tốt trong khi cạnh tranh nhân lực ngày càng gia tăng, theo ông Jonathan Pincus.

Bàn về thể chế, ông David Dollar – nghiên cứu viên cao cấp của Viện Brookings nói, Việt Nam có mức độ pháp quyền tốt so với mức thu nhập và thu hút được nhiều FDI. Tuy nhiên, đầu tư bằng nguồn trong nước còn thấp và khu vực tư nhân thì phần lớn vẫn là DNNVV.

“Điều cần làm là xác định rõ các lĩnh vực hoạt động của DNNN và dành phần còn lại cho doanh nghiệp tư nhân. Các chính sách cụ thể phải tạo sân chơi công bằng giữa DNNN và tư nhân, mở cửa khu vực dịch vụ cho đầu tư và thương mại nước ngoài’, theo ông David Dollar.

Việt Nam đã có gần 20 năm xây dựng thể chế kinh tế thị trường, tuy nhiên đến nay vẫn còn nhiều vấn đề, TS. Nguyễn Sĩ Dũng, nguyên Phó chủ nhiệm Văn phòng Quốc hội, nói: “Việt Nam như con nhộng mới lột xác một nửa”. Để đạt được khát vọng thịnh vượng, thể chế phải tiếp tục được cải cách mạnh mẽ. Làm thế nào Việt Nam có thể hiện đại hóa thể chế thị trường và quản trị quốc gia, từ đó tạo ra một môi trường - nơi các doanh nghiệp tư nhân, các doanh nghiệp trong nước phát triển và trở thành động lực tăng trưởng quan trọng.