Đầu tư đa ngành chưa lỗi thời
Cuộc chạy đua của những cuồng vọng
Theo chuyên gia kinh tế Bùi Kiến Thành, sự thất bại của mô hình đầu tư đa ngành, tập đoàn đa ngành của Việt Nam hiện nay lặp lại vết xe đổ của những tập đoàn thế giới 40 năm trước, khi các doanh nghiệp (DN) đầu tư vào những lĩnh vực mà mình không hiểu biết và ngoài năng lực quản trị điều hành của mình.
EVN là ví dụ điển hình trong đầu tư đa ngành thiếu hiệu quả.
Chính những cuồng vọng lợi nhuận thời gian qua đã làm cho các công ty lóa mắt để rồi khi bất cứ một ngành nghề nào nổi lên các DN lại nhao vào. Còn nhớ năm 2006 – 2007, khi thị trường chứng khoán (TTCK) vào thời kỳ hoàng kim, giá cổ phiếu tăng vù vù và nhà đầu tư cứ mua là thắng. Rồi làn sóng chuyển đổi các ngân hàng từ nông thôn lên đô thị đi kèm với những kỳ vọng lợi nhuận to lớn. Thị trường bất động sản (BĐS) cũng tăng chóng mặt do các dòng vốn nóng chảy vào. Lóa mắt vì lợi nhuận, các DN thi nhau đầu tư vào các lĩnh vực này. Chỉ cần có ý tưởng cho ra một ngân hàng, xây dựng thêm một dự án kinh doanh BĐS, là cổ phần của tập đoàn đó trở nên phi mã trên thị trường. Chỉ đến khi bong bóng chứng khoán xẹp, và chỉ khi nền kinh tế rơi vào tình trạng khó khăn, ảnh hưởng đến các ngành nghề DN đa canh, NĐT mới hốt hoảng và ngậm ngùi khi nhìn vào báo cáo tài chính của DN.
Tập đoàn điện lực Việt nam (EVN) là ví dụ của câu chuyện buồn kể trên với hậu quả đến nay vẫn chưa thể giải quyết dứt điểm. Năm 2006 - 2007, EVN ồ ạt đầu tư hơn 2.100 tỷ đồng vào các lĩnh vực: tài chính, ngân hàng, chứng khoán, BĐS, du lịch và viễn thông... Để rồi ngậm trái đắng từ góp vốn đầu tư vào EVN Telecom, CTCP Chứng khoán Hà Thành, CTCP BĐS điện lực Sài Gòn Vina, điện lực miền Trung, EVNLand Nha Trang... Hiện EVN cũng chưa tìm ra lối thoát tại ABBank khi việc thoái vốn không dễ dàng trong bối cảnh thị trường đang rất ảm đạm.
Một tên tuổi nổi tiếng khác là trường hợp của FPT khi tham gia vào một loạt các lĩnh vực phi công nghệ: như ngân hàng (TiênPhong Bank) hay BĐS (FPT Land)… Việc đầu tư ngoài ngành kém hiệu quả trong khi ngành nghề kinh doanh chính không có nhiều khởi sắc đã khiến giá cổ phiếu FPT giảm đáng kể từ đỉnh cao 672.000 đồng/CP năm 2007. Tổng giám đốc, ông Trương Đình Anh sau đó đã phải thực hiện chiến lược One FPT - cho các công ty con sáp nhập lại với nhau để dễ quản lý và tập trung vào ngành nghề chính.
Hay với CTCP Cơ điện lạnh (mã REE), những sai lầm trong chiến lược đầu tư vào tài chính ngân hàng và BĐS đã khiến DN này bị thua lỗ nặng trong năm 2008, Chủ tịch HĐQT, kiêm Tổng giám đốc REE Nguyễn Thị Mai Thanh lúc đó đã phải giải trình trước cổ đông khi tổng doanh thu hoạt động của công ty chỉ đạt 183 tỷ đồng, còn lỗ đầu tư ước tính 384 tỷ đồng. Tổng vốn đầu tư đến thời điểm 31/12/2008 là 1.257 tỷ đồng, trong đó lĩnh vực đầu tư lớn nhất là ngân hàng tài chính, chiếm 56% tổng vốn đầu tư, BĐS là 156 tỷ đồng…
Tìm một hướng đi mới
Bộ Nông nghiệp và Phát triển nông thôn cấm đầu tư ngoài ngành. Trong đề án tái cơ cấu ngành nông nghiệp, Bộ Nông nghiệp và Phát triển nông thôn yêu cầu các tập đoàn, tổng công ty dần dần thoái vốn ra khỏi những dự án đầu tư ngoài ngành mà họ đã tham gia, không triển khai thêm những dự án mới. Đồng thời, từ nay trở đi cấm hoàn toàn việc các DN nông nghiệp đầu tư ra ngoài ngành, chỉ tập trung vào lĩnh vực kinh doanh chính. Thời hạn thoái vốn được thực hiện ngay từ năm 2012 và đến năm 2013 phải thoái vốn hoàn toàn khỏi các dự án ngoài ngành. Được biết, trong số các tổng công ty 91, Tập đoàn Công nghiệp Cao su là đơn vị đầu tư ngoài ngành nhiều nhất, đơn vị này đã đầu tư cả vào chứng khoán, ngân hàng, bảo hiểm, khách sạn, giao thông… Tổng công ty Lương thực miền Bắc cũng là một trong những doanh nghiệp đầu tư ngoài ngành lớn. Ngoài lĩnh vực xây dựng, vận tải, đơn vị này còn đầu tư cả vào chứng khoán, ngân hàng. |
Nhãn tiền là thế, song thời gian qua không hiếm các DN vẫn lao vào vết xe đổ để đi. Mới đây nhất là một DN khoáng sản bỗng đa canh sang… chăn nuôi hay một công ty BĐS chọn cho mình một ngành nghe rất gần gũi BĐS dịch vụ, nhưng thực ra đó là đầu tư kinh doanh bệnh viện.
Chuyên gia phân tích Hoàng Đình Kế cho rằng, trên thực tế đầu tư ngoài ngành vẫn có, tuy nhiên, mức độ đầu tư này đã thận trọng hơn bởi đa số là các thương vụ có bổ trợ cho ngành nghề kinh doanh chính. Xu hướng phát triển của các DN hiện nay là quy trình sản xuất – kinh doanh khép kín để cung cấp sản phẩm đến tận tay người tiêu dùng. Nên chiến lược của DN tập trung mua các DN bổ trợ hoặc góp vốn cổ phần tạo thành công ty trực thuộc.
Nhìn nhận về xu hướng này, chuyên gia Bùi Kiến Thành cho rằng, mô hình đa ngành trong đó đầu tư vào những ngành nghề bổ trợ cho ngành nghề kinh doanh chính là một xu hướng đang được nhiều DN trên thế giới thực hiện rất hiệu quả. Và trong nước, hiện mô hình này cũng đã được nhiều DN triển khai. Như mô hình mua các công ty nông sản của các tập đoàn bán lẻ BigC, Metro, Intimex, Hapro… Hay mô hình đầu tư trang trại, nông trại của các DN sữa.
Tuy nhiên, các chuyên gia cũng khuyến cáo, DN cần thận trọng bởi trong giai đoạn hiện nay, muốn đầu tư ngoài ngành dù có bổ trợ hay không thì tiềm lực tài chính và quản trị của DN phải thực sự tốt. Bởi nếu không hiểu biết về ngành nghề đầu tư lại vượt quá năng lực quản trị thì dù có là mô hình đúng cũng không tránh khỏi những vấp ngã.
Trần Hương