Đô thị Việt Nam trước thách thức biến đổi khí hậu

Thách thức

Với khoảng 30% dân số sống tại các thành phố và với mức tăng dân số đô thị hàng năm khoảng 1,1 triệu người, Việt Nam là một trong số những nước có tiềm năng lớn nhất cho đô thị hóa cũng như nhu cầu xây dựng năng lực đô thị tại châu Á. Trong một số trường hợp quy hoạch đô thị chưa hoàn thiện, dẫn đến những thiệt hại nghiêm trọng cho môi trường, những tổn thương lớn hơn do hiện tượng thời tiết bất thường và làm gia tăng nguy cơ xung đột xã hội.

Hành lang đường Bạch Đằng (TP. Đà Nẵng) sau bão số 11

Trong khi đó, Cục trưởng Cục Phát triển đô thị (Bộ Xây dựng) Đỗ Việt Chiến đưa ra cảnh báo: Sự phát triển đô thị tại Việt Nam còn bộc lộ nhiều hạn chế về hạ tầng kỹ thuật. Tình trạng ùn tắc giao thông, ô nhiễm môi trường, sử dụng tài nguyên năng lượng không hợp lý gây mất cân bằng sinh thái.

Điều đáng quan tâm là đa số các thành phố lớn và khu công nghiệp lớn đều tập trung ở vùng đồng bằng trũng thấp, khu vực ven biển. Đây là những khu vực rất dễ bị tổn thương do biến đổi khí hậu gây ra.

Các nghiên cứu của Viện Nghiên cứu quốc tế về Môi trường và Phát triển (IIED) đã chỉ ra tình trạng dễ bị tổn thương của dân cư đô thị và khuyến nghị hướng hành động cho các nhà hoạch định chính sách và tác nhân liên quan để nâng cao khả năng chống chịu của người dân trong bối cảnh nhiệt độ gia tăng và thời tiết khắc nghiệt đang ngày càng đe dọa tới sức khỏe, sinh kế và nhà ở của họ.

Theo kết quả này, người lao động ngoài trời tại Đà Nẵng gặp nhiều nguy hiểm cho sức khỏe khi nhiệt độ tăng cao và không có nhiều lựa chọn để thích nghi. Trong số những người được hỏi, 47% đã có các triệu chứng liên quan đến hiện tượng sốc nhiệt trong vòng 3 tháng trước đó.

Phụ nữ và người lao động nhập cư có nhiều nguy cơ hơn và nghèo đói buộc nhiều người phải đánh đổi sức khỏe để làm việc, bất chấp nhiệt độ cao.

Để thích ứng với biến đổi khí hậu

Tại hội thảo, Thứ trưởng Bộ Xây dựng Nguyễn Thanh Nghị nêu vấn đề: Hiện tại, chúng ta đang đứng trước thách thức của tình trạng biến đổi khí hậu. Đặc biệt biến đổi khí hậu gây tác động lớn đến đời sống kinh tế, xã hội, hạn chế sự phát triển. Vậy làm thế nào để ứng phó với biến đổi khí hậu, đảm bảo cho yêu cầu phát triển đất nước?

Ông cũng đưa ra các đề dẫn về công tác quy hoạch đô thị bền vững. Khung pháp lý đối với phát triển đô thị hiện nay. Quy trình thiết kế quy hoạch đô thị nước trong biến đổi khí hậu để các đại biểu cùng thảo luận.

Bà Ngô Thị Lệ Mai, Điều phối viên Quốc gia Viện nghiên cứu chuyển đổi môi trường và xã hội Việt Nam cho biết: Biến đổi khí hậu là đề tài đã quá quen thuộc và báo chí đã nói đến rất nhiều. Nhưng vấn đề ở đây là chúng ta nên chuẩn bị thế nào để ứng phó với biến đổi khí hậu ở Việt Nam?

Đặc biệt là tại các thành phố đang phát triển nhanh. Do vậy, các thành phố của Việt Nam phải làm thế nào để có thể chống chịu với các điều kiện thời tiết cực đoan và thất thường để giảm thiểu được các tác động lên nhóm người nghèo và dễ bị tổn thương.

Chia sẻ kinh nghiệm về phát triển đô thị bền vững, ông Kapil Chaudhery, Kỹ sư Quy hoạch Vùng và Đô thị Spatial Decisions cho rằng: Cần có sự kết nối giữa lý thuyết, thực hành và thực tế mới có thể hình thành sự phát triển đô thị bền vững. Từ những nỗ lực trong liên kết này để có thể hiểu thêm, có những cái nhìn mới, những nỗ lực hướng đến mục tiêu tạo ra các thành phố xanh có khả năng chống chịu với biến đổi khí hậu tại Việt Nam.

Theo báo cáo của ông Hanns-Bernd Kuchta, hiện GIZ đang thực hiện các nghiên cứu tại miền Trung Việt Nam gồm “Những nỗ lực quy hoạch ứng phó với biến đổi khí hậu tại thành phố Đà Nẵng”.

Đây là dự án do Viện Nghiên cứu chuyển đổi Môi trường và Xã hội Việt Nam (ISET-Việt Nam) hợp tác với Hội Liên hiệp Phụ nữ thành phố Đà Nẵng cung cấp các khoản vay tín dụng, hỗ trợ kỹ thuật và tập huấn để xây dựng và nâng cấp nhà ở chống bão cho các hộ gia đình có thu nhập thấp.

Các giải pháp của nghiên cứu này đề xuất khi đưa vào áp dụng đã có tác dụng rõ rệt. Điển hình là cơn bão Nari (10/2013) đã gây thiệt hại 96,6 tỷ đồng (4,6 triệu USD) về nhà ở tại Đà Nẵng, tuy nhiên 244 trong số 245 hộ gia đình tham gia chương trình nhà chống bão đã không hề bị hư hại (1 căn nhà bị hư hỏng do chưa được xây dựng xong).

Nghiên cứu thứ hai “Đánh giá chi phí và lợi ích của việc khôi phục những khu rừng ngập mặn ở khu vực đầm Thị Nại tại thành phố Quy Nhơn”. Rừng ngập mặn có thể bảo vệ người dân và tài sản khỏi nước dâng do bão và lũ lụt ven biển và còn nhiều lợi ích khác như nhiên liệu từ gỗ và du lịch sinh thái.

Các nhà nghiên cứu nhận thấy rằng, những lợi ích từ việc khôi phục rừng ngập mặn có giá trị khoảng gấp đôi chi phí phục hồi rừng hoặc lợi ích tích lũy được từ việc sử dụng diện tích này cho nuôi trồng thủy sản.

Nghiên cứu thứ ba “Nhà ở có thể chống chịu với các thiên tai” chỉ ra lý do tại sao các cộng đồng dân cư có thu nhập thấp ở Huế và Đà Nẵng còn thiếu nhà ở có thể chống chịu với các thiên tai liên quan đến khí hậu. Nguyên nhân là do các công ty xây dựng có ít kinh nghiệm về xây dựng nhà ở cho các cộng đồng này, vì họ không đủ khả năng chi trả và nhà ở chống bão cần phải được xây dựng với sự kết hợp của kỹ thuật bản địa và kiến thức chuyên môn.

Tại hội thảo các chuyên gia trong lĩnh vực quy hoạch và phát triển đô thị đại diện các tổ chức quốc tế cùng trao đổi về định hướng phát triển cho các đô thị Việt Nam hướng tới đô thị xanh theo phương pháp tiếp cận tích hợp. Theo đó, các chuyên gia thống nhất rằng, phát triển đô thị bền vững và hướng tới khả năng ứng phó biến đổi khí hậu thông qua quản lý rủi ro, ngập lụt đô thị.

Biến đổi khí hậu là đề tài đã quá quen thuộc và báo chí đã nói đến rất nhiều. Nhưng vấn đề ở đây là chúng ta nên chuẩn bị thế nào để ứng phó với biến đổi khí hậu ở Việt Nam?

Đồng thời xác định các công cụ cần và các phương pháp tiếp cận mới, tổ chức lồng ghép nội dung thích ứng biến đổi khí hậu trong quy hoạch đô thị. Các nhà khoa học và các chuyên gia đã đưa ra tại hội thảo về các kế hoạch hành động nhằm giảm thiểu và xây dựng khả năng chống chịu trước những tác động của biến đổi; các nghiên cứu mới nhất về tác động của biến đổi khí hậu với các thành phố và các dự án giúp xây dựng các đô thị xanh và thích ứng với biến đổi khí hậu cho Việt Nam.

Thứ trưởng Nguyễn Thanh Nghị cho rằng: Bên cạnh những kết quả đã đạt được, sự phát triển của đô thị Việt Nam trong thế kỷ 21 cũng đang đối mặt với nhiều thách thức mang tính toàn cầu. Điều này đặt ra những yêu cầu mới trong công tác quy hoạch, xây dựng và phát triển đô thị Việt Nam.

Phát triển đô thị theo hướng tăng trưởng xanh, thích ứng biến đổi khí hậu tại Việt Nam mới đang ở giai đoạn đầu, kết quả thực tế vẫn còn chưa như mong muốn. Đòi hỏi cần phải phấn đấu nhiều hơn nữa của các cấp, các ngành, của toàn xã hội và cần tranh thủ nhiều hơn nữa kinh nghiệm và nguồn lực hỗ trợ của các tổ chức quốc tế.

Bài và ảnh Đỗ Hùng