Hậu họa khi hợp đồng thế chấp bị tuyên vô hiệu (Bài 3)
Bài 1: Vô hiệu hóa "Đại bảo hiểm"
Bài 2: Vì đâu nên nỗi đoạn trường
Bài 3: Thắng kiện… vẫn chùn tay
Niềm vui... ngắn chẳng tày gang
Không phục với phán quyết của Toà sơ thẩm, ngày 7/10/2011, Vietcombank đã kháng cáo toàn bộ bản án sơ thẩm và được Toà án nhân dân Tối cao tại Đà Nẵng đưa ra xét xử theo trình tự phúc thẩm ngày 23/5/2012.
Trái ngược với quan điểm của Hội đồng xét xử phiên sơ thẩm, qua xem xét hợp đồng thế chấp QSDĐ của bên thứ ba với Vietcombank, Hội đồng xét xử Tòa phúc thẩm đã cho rằng, mặc dù cả hai hợp đồng sử dụng từ ngữ ở phần tiêu đề chưa được chuẩn xác, nhưng xét về nội dung của cả hai hợp đồng này, bên thứ ba đã thỏa thuận và có nội dung cam kết rõ trong hợp đồng rằng: đồng ý thế chấp tài sản là QSDĐ để đảm bảo nghĩa vụ thanh toán cho DN Huyền Minh vay vốn tại Vietcombank không giới hạn ở nợ gốc, nợ lãi, lãi quá hạn và phí phát sinh từ khoản nợ vay hoặc liên quan đến khoản nợ vay của các hợp đồng tín dụng được ký giữa Vietcombank và DN Huyền Minh.
Các ngân hàng vừa cho vay... vừa run. (Ảnh: ĐK)
Thay mặt Hội đồng xét xử phúc thẩm, Thẩm phán, Chủ toạ phiên tòa - Hồ Ngọc Bích cho rằng, như vậy, bên thứ ba đã thể hiện rõ ý chí đồng ý dùng tài sản là QSDĐ của mình để bảo lãnh nhằm đảm bảo cho khoản vay của DN Huyền Minh tại Vietcombank đã được lập thành văn bản và ba bên cùng ký trước công chứng Nhà nước. Tại phiên tòa, bên thứ ba đã thừa nhận đã ký và được đăng ký tại Văn phòng đăng ký QSDĐ là hoàn toàn hợp pháp. Án sơ thẩm xử tuyên bố vô hiệu đối với hai hợp đồng nói trên cùng với lời chứng thực của công chứng viên và văn phòng đăng ký QSDĐ là không đúng.
Do đó, kháng cáo của Vietcombank không chấp nhận việc án sơ thẩm tuyên bố vô hiệu hai hợp đồng thế chấp QSDĐ là có căn cứ nên được chấp nhận. Vì vậy, Hội đồng xét xử phúc thẩm đã sửa án sơ thẩm để đưa tài sản bảo đảm cho các khoản vay của DN Huyền Minh vào xử lý nếu DN này không thanh toán được nợ cho Vietcombank.
“Khi tòa phúc thẩm thắng, đương nhiên phấn khởi nhưng vẫn chưa hết lo cho tương lai. Món vay vừa qua, quy mô không quá lớn. Nhưng với món vay lớn thì rất nguy hiểm nếu DN lợi dụng điều này. Chỉ mong rằng tòa tối cao có hướng dẫn cụ thể hơn vấn đề này”, ông Nguyễn Đào Tố - Phó giám đốc Vietcombank Dung Quất cho hay.
Thắng kiện là niềm vui, nhưng thêm một mối lo khác là theo cách giải thích của Tòa phúc thẩm, các ngân hàng sẽ phải sửa lại từ ngữ ở phần tiêu đề của hợp đồng cho chuẩn xác hơn. Theo cách giải thích này, một số hợp đồng thế chấp QSDĐ của bên thứ ba đã được Vietcombank Dung Quất đổi thành Hợp đồng thế chấp QSDĐ để đảm bảo nghĩa vụ của người khác. Tuy nhiên, khi đăng ký giao dịch đảm bảo thì không được vì mặc dù Nghị định số 11/NĐ-CP về sửa đổi, bổ sung một số điều của Nghị định số 163/2006/NĐ-CP ngày 29/12/2006 của Chính phủ về giao dịch bảo đảm đã có hiệu lực nhưng đến nay vẫn chưa có hướng dẫn thi hành.
Phó Thống đốc NHNN Đặng Thanh Bình: Cần gia tăng niềm tin của công chúng đối với pháp luật Việc Toà án ra quyết định Hợp đồng thế chấp QSDĐ của bên thứ ba giữa bên thế chấp và bên nhận thế chấp vô hiệu là không phù hợp với các quy định của pháp luật về thế chấp bằng QSDĐ của bên thứ ba. Điều này đã, đang và sẽ gây nên sự xáo trộn lớn trong đời sống xã hội và gây bất lợi cho các TCTD. Cụ thể, thứ nhất, việc Toà án tuyên hợp đồng thế chấp QSDĐ của bên thứ ba vô hiệu là không phù hợp với các quy định của pháp luật về thế chấp bằng QSDĐ của bên thứ ba. Thứ hai, quan điểm xem hợp đồng thế chấp QSDĐ của bên thứ ba không phải là biện pháp thế chấp mà chỉ là biện pháp bảo lãnh vay vốn ngân hàng đã dẫn đến cách hiểu sai về bản chất của biện pháp bảo đảm thực hiện nghĩa vụ bằng bảo lãnh. Thứ ba, Toà án khi xét xử các tranh chấp hợp đồng tín dụng có bảo đảm bằng thế chấp QSDĐ của bên thứ ba đã tuyên hợp đồng thế chấp QSDĐ của bên thứ ba vô hiệu là trái ý chí tự nguyện của bên thế chấp, bởi tại thời điểm ký kết hợp đồng thế chấp QSDĐ bên thế chấp tự nguyện dùng tài sản thuộc sở hữu của mình để bảo đảm thực hiện nghĩa vụ dân sự đối với bên nhận thế chấp. Thứ tư, các phán quyết của Toà án đã làm cho các khoản vay của TCTD từ có đảm bảo trở thành khoản cho vay không có đảm bảo. Các phán quyết này dẫn đến những hậu quả nghiêm trọng về mặt pháp lý và kinh tế khi bên thứ ba lợi dụng để yêu cầu Toà án tuyên hợp đồng thế chấp bằng QSDĐ của bên thứ ba vô hiệu nhằm trốn tránh nghĩa vụ của mình đối với TCTD và có nguy cơ làm vô hiệu hàng trăm nghìn hợp đồng thế chấp QSDĐ của bên thứ ba trong toàn hệ thống các TCTD. Thứ năm, phán quyết của Toà án đã làm ảnh hưởng nghiêm trọng đến hoạt động của cơ quan công chứng, chứng thực, Văn phòng đăng ký QSDĐ, khi các cơ quan này đã thực hiện đúng trình tự quy định của pháp luật và đẩy các cơ quan này đứng trước nguy cơ bị khởi kiện vì công chứng, chứng thực và đăng ký giao dịch đảm bảo mà theo quan điểm của Toà án là không đúng quy định gây thiệt hại cho các TCTD. Thứ sáu, từ khi các Toà án có phán quyết như trên, hàng loạt các giao dịch bảo đảm bằng hình thức thế chấp QSDĐ của bên thứ ba đều phải dừng thực hiện vì các cơ quan Công chứng, chứng thực và đăng ký giao dịch bảo đảm từ chối công chứng, đăng ký giao dịch này. Các hoạt động vay vốn tại các TCTD bị đình trệ, các tổ chức, cá nhân khó có cơ hội tiếp cận vốn vay, làm ảnh hưởng lớn đến sự phát triển kinh tế - xã hội cũng như làm giảm niềm tin của công chúng đối với hệ thống pháp luật và cơ quan Nhà nước.
|
Vẫn “chùn tay” khi cho vay
Cũng tương tự như trường hợp của Vietcombank, ông Vũ Khánh Din - Phụ trách pháp chế của MB cho biết, đương nhiên với bất kỳ quyết định nào của cơ quan Nhà nước nói chung có ảnh hưởng bất lợi đến hoạt động hay giao dịch của mình thì bao giờ cũng phải khẩn trương xem xét các giao dịch đó trước, rà soát những cái tương tự và rút kinh nghiệm khẩn trương. Còn việc sau đó dựa trên những căn cứ thấy rằng giao dịch đó thấy không sai theo quy định của pháp luật thì cần trao đổi và làm rõ với cơ quan chức năng, bởi cơ quan chức năng hiện tại bây giờ cũng rất cởi mở hướng tới việc hoàn thiện quy định pháp luật.
Khi được hỏi “Sau vụ việc này MB có chùn tay với các khoản vay như vậy?”. Đại diện MB cho rằng, không phải khi phát sinh vụ việc này, mà trước đây rất lâu MB đã có hướng dẫn là hạn chế việc nhận tài sản bảo đảm bên thứ ba, ngay bản thân quy định nội bộ về phần liên quan đến tài sản bảo đảm của bên thứ ba hoặc bên bảo lãnh thì ngân hàng yêu cầu phải có quan hệ huyết thống, hoặc nếu bảo lãnh cho DN thì người bảo lãnh phải là lãnh đạo quản lý hoặc người quản lý của DN thì mới bảo đảm là người đó thực sự đứng ra bảo lãnh để hạn chế rủi ro cho ngân hàng khi cấp tín dụng. Việc làm này cũng để tránh việc các đơn vị bên ngoài lạm dụng việc bảo đảm của bên thứ ba dựa trên quan hệ tín dụng đen, rồi nhiều trường hợp liên quan đến lừa đảo cũng như vậy, hoặc vay ké, vay hộ thì sẽ rất khó khăn cho ngân hàng khi xử lý tài sản bảo đảm.
Gần đây trên thị trường, phát hiện nhiều trường hợp bên cho vay nặng lãi thường yêu cầu hộ gia đình, cá nhân phải thế chấp QSDĐ hoặc ủy quyền cho bên cho vay này để vay ngân hàng hoặc ép bên vay phải thế chấp tài sản này cho bên cho vay tại ngân hàng. Đã có trường hợp các đơn vị cho vay nặng lãi lại làm hình thức vay ngân hàng rồi cho vay lại, và yêu cầu bắt bên thứ ba ký vào. MB đã hiểu rất rõ và lường trước vấn đề này. Nên cũng đã có hướng dẫn để hạn chế rủi ro cho ngân hàng chứ không cấm vì pháp luật không có điều nào cấm lập hợp đồng thế chấp với bên thứ ba. Ngoài ra, sau vụ việc, MB cũng như các ngân hàng đã làm việc, trao đổi với các cơ quan Nhà nước như Bộ Tư pháp, NHNN, Hiệp hội Ngân hàng Việt Nam để nhận hướng dẫn thống nhất về cách hiểu và áp dụng pháp luật. Theo thông tin nhận được thì các cơ quan này cũng đang trong quá trình làm việc với Tòa án Nhân dân tối cao để thống nhất hướng dẫn nội dung này.
Các phán quyết của Tòa cũng sẽ tác động lớn đến hoạt động của nền kinh tế bởi lẽ hiện nay số lượng DN mong muốn vay vốn thông qua tài sản bảo đảm là QSDĐ của bên thứ ba khá lớn bởi DN là pháp nhân riêng biệt, mặc dù có nhà xưởng nhưng đã thế chấp, đến khi vay vốn lưu động không có tài sản bảo đảm, họ thường thế chấp tài sản là QSDĐ của bên thứ ba. Chính vì vậy, các ngân hàng nếu cho vay cũng trong tình trạng… “vừa làm vừa lo”. Tuy nhiên, nếu được vay, chắc chắn khoản vay này cũng không nhiều bởi các ngân hàng sẽ thận trọng hơn với mức độ rủi ro của loại tài sản này.
“Ngại” cho vay với những hợp đồng tương tự Sau phiên toà sơ thẩm, khi Toà án phán quyết như vậy với khoản nợ này thì ngân hàng rất ngại cho vay đối với những hợp đồng tương tự, bởi bản án này khiến ngân hàng rất hoang mang. Trong bối cảnh hiện nay, khi các phương tiện thông tin đại chúng nói nhiều đến việc không tiếp cận được vốn vay ngân hàng hoặc có nhưng khó thì phán quyết của toà như vậy sẽ chẳng ngân hàng nào dám cho vay với hợp đồng thế chấp của bên thứ ba. Ông Nguyễn Đào Tố - Phó Giám đốc Vietcombank Dung Quất |
Dương Công Chiến