Nợ công và độ an toàn nguy hiểm
Đầu tư công là nguồn quan trọng đưa đất nước phát triển, cải thiện hạ tầng, xóa đói, giảm nghèo... Nhưng đầu tư công đang ngày càng giảm vai trò trong đầu tư, hiệu quả kém và là một trong những nguy cơ làm tăng gánh nặng nợ nần.
Đó là những quan ngại được đưa ra tại Hội thảo Tái cấu trúc đầu tư công và tái cấu trúc DNNN do Viện Kinh tế Việt Nam tổ chức ngày 3/5/2012.
Nợ công và tật xấu
"Kém hiệu quả" đã trở thành cụm từ quá quen thuộc gắn với vấn đề đầu tư công ở Việt Nam trong những năm gần đây. "Tình trạng lãng phí, đầu tư kém hiệu quả rất phổ biến trong khi chỉ phát hiện được rất ít trường hợp tham ô và đưa ra xử lý như vụ PMU 18", TS.Lê Đăng Doanh phát biểu đồng thời chỉ ra nghịch lý giữa tỷ lệ đầu tư và tốc độ tăng trưởng “tỷ lệ đầu tư càng cao thì tốc độ tăng trưởng càng giảm”. Theo đó, giai đoạn 1991-1995, đầu tư toàn xã hội chỉ vào khoảng bằng 28,2% GDP nhưng tốc độ tăng trưởng GDP là 8,21%, đến giai đoạn 2006- 2010, đầu tư tăng lên tới 42% GDP nhưng tăng trưởng chỉ đạt 6,9%.
Cần đẩy mạnh hình thức phối hợp công-tư (PPP) để phát triển hạ tầng. (Ảnh: MH)
Đã kém hiệu quả, đầu tư công lại tạo nên những tật xấu như cơ chế xin-cho, chạy vốn để được chỉ định thầu, sinh ra những khoản chi phí không tính được như kiểu khai khống diện tích mặt bằng được đền bù, hay làm ra công trình kém chất lượng như kiểu đê vừa xây xong chưa kịp nghiệm thu đã bị lũ cuốn trôi hay thủy điện vừa vận hành đã nứt đập…
Đầu tư công cũng đang tạo nên tiêu cực kiểu như đấu thầu chân gỗ, rút ruột công trình… Đầu tư công còn làm thất thoát nguồn lực quốc gia vào những công ty sân sau…
TS.Vũ Đình Ánh (Bộ Tài chính) cũng chỉ ra mối quan hệ phải hết sức lưu tâm giữa thâm hụt ngân sách - đầu tư công - nợ công. Trong chi ngân sách hàng năm, 25% là chi cho đầu tư và 15% là chi trả nợ. Ngân sách nhà nước luôn trong tình trạng thâm hụt, để bù đắp thâm hụt, chính phủ luôn phải đi vay khiến nợ công ngày một nhiều. Cho dù những năm gần đây thu ngân sách tăng cao, nhưng "thu lớn, chi cũng lớn, và thâm hụt ngân sách cũng rất lớn", ông Ánh lên tiếng. Theo Bộ Tài chính, tổng số nợ công của Việt Nam tính đến cuối năm 2011 là 54,6% GDP - tuy vẫn trong ngưỡng an toàn nhưng nhiều ý kiến cho rằng "đây là sự an toàn nguy hiểm" vì tỷ lệ nợ quá cao và liên tục tăng trong những năm gần đây. Hơn nữa, trong tổng nợ công hiện nay chưa tính đến số nợ của DNNN.
Vòng xoáy nợ nần
Đầu tư nhiều, ngân sách thâm hụt, phải vay để bù thâm hụt ngân sách, vay để đầu tư và đây là những khoản vay sử dụng vào mục đích không sinh lời nên để có tiền trả nợ gốc lại trông vào khoản vay mới. Cứ thế, Việt Nam đang đứng trước "vòng xoáy nợ nần" với quy mô nợ Chính phủ ngày càng lớn. "Điều đáng lưu ý là lối tư duy vay để đầu tư là vay nợ lành mạnh" hiện đang ngự trị", TS.Vũ Tuấn Anh - Viện Kinh tế Việt Nam phát biểu.
Một cảnh báo mới được Hội thảo đưa ra, đó là thay vì nợ nhiều là do đầu tư nhiều, nhưng gần đây dường như vay nợ “đã chuyển dịch từ đầu tư sang tiêu dùng”. Khi nhìn lại biểu đồ đầu tư công và nợ công so với GDP trong cả 10 năm 2001-2011, đường biểu đồ nợ công tăng lên nhưng đường biểu thị đầu tư công lại giảm xuống.
Tái cơ cấu đầu tư công, nâng cao hiệu quả đầu tư công là một quyết nghị đúng, là việc phải làm và nhận được sự ủng hộ cao từ nhân dân, các chuyên gia kinh tế và các học giả cũng như các tổ chức nước ngoài. Song, nhìn lại 2 năm nay, cho thấy việc cắt giảm đầu tư công và nâng cao hiệu quả đầu tư công không cho kết quả rõ rệt, ngân sách vẫn thâm hụt, nợ vẫn tăng lên. Muốn tái cơ cấu đầu tư và giảm nợ công, chỉ có cách giảm thu ngân sách, đó là đề xuất nhận được nhiều đồng tình. TS.Vũ Tuấn Anh nhấn mạnh: "Còn nhiều tiền thì còn tiêu, thu ngân sách còn tăng thì sẽ tiếp tục chi nhiều và chi kém hiệu quả". Hơn nữa, khi nhà nước thu ngân sách nhiều lên là phần tiền trong dân giảm đi, tiền trong dân giảm đi thì đầu tư của khu vực tư nhân cũng ít. Vậy là khó có thể tăng được tỷ lệ đầu tư của khu vực tư nhân giảm được tỷ lệ đầu tư nhà nước. Không giảm được tỷ lệ đầu tư nhà nước tức là không thể tái cấu trúc đầu tư.
Tri Nhân