Quốc hội không khuyến khích hưởng BHXH một lần
Ảnh minh họa |
Theo báo cáo của Chính phủ, chính sách BHXH một lần trong Luật BHXH (2006) dẫn đến hàng năm số người lao động hưởng BHXH một lần ngày một tăng, chiếm tỷ lệ 80% tổng số người được giải quyết chế độ BHXH, chủ yếu là người lao động có thời gian tham gia BHXH từ 1 năm đến 3 năm (chiếm 72%), tập trung vào khu vực DN tư nhân và liên doanh, ở các ngành, nghề như dệt may, da giày và khu công nghiệp tập trung.
Tình hình trên ngoài những nguyên nhân như đã nêu trong Báo cáo Chính phủ, còn do sự thiếu ổn định của thị trường lao động và tâm lý người lao động muốn nhận lại khoản tiền BHXH để giải quyết khó khăn trước mắt. Tuy nhiên tình trạng này cũng làm ảnh hưởng đến sự ổn định việc làm, chất lượng nguồn nhân lực ở các DN.
Theo quy định của pháp luật, tổng mức đóng cho bảo hiểm hưu trí là 22% mức tiền lương tháng đóng BHXH, trong đó, người lao động đóng 8% và người sử dụng lao động đóng 14%. Tỷ lệ đóng 14% của người sử dụng lao động được hạch toán vào giá thành, chi phí lưu thông, giảm trừ thu nhập chịu thuế của DN (25%), thực chất là ngân sách nhà nước hỗ trợ 3,5% mức đóng góp cho chính sách bảo hiểm hưu trí, thể hiện trách nhiệm của Nhà nước, DN để bảo đảm an sinh cho người lao động khi hết tuổi lao động.
“Trong thực tế triển khai thi hành Quyết định 176/HĐBT ngày 9/10/1989 của Hội đồng Bộ trưởng vào đầu những năm 90 có nhiều người lao động sau khi nhận BHXH một lần lại mong muốn hoàn trả lại quỹ BHXH phần họ đã nhận để tiếp tục thời gian làm việc và đóng BHXH nhưng các quy định đã có không cho phép tiếp tục tham gia BHXH, tiếp tục tích lũy thời gian để được hưởng tiền lương hưu hàng tháng, bảo hiểm y tế khi về già, suy giảm sức lao động”, Chủ nhiệm Ủy ban Các vấn đề xã hội của Quốc hội Trương Thị Mai cho biết.
Kinh nghiệm quốc tế cho thấy, việc thu hẹp điều kiện cho phép hưởng BHXH một lần như Luật BHXH (2014) là phù hợp với xu hướng chung trên thế giới. Theo Hiệp hội an sinh quốc tế (ISSA) và Tổ chức lao động quốc tế (ILO), các quốc gia có hệ thống bảo hiểm hưu trí giống như Việt Nam đều không cho hưởng BHXH một lần trước tuổi nghỉ hưu, trừ trường hợp định cư ở nước ngoài hay bị bệnh hiểm nghèo như Điều 60, Luật BHXH (2014) đã quy định.
Ngay cả các quốc gia có hệ thống bảo hiểm hưu trí dựa trên tài khoản cá nhân thì hầu hết các quốc gia này cũng không khuyến khích người lao động rút các khoản đóng góp trước tuổi 55 hoặc chỉ cho phép rút một tỷ lệ hạn chế để đáp ứng một phần nhu cầu tiêu dùng, đầu tư trước mắt nhưng phải trích từ Quỹ phòng xa, Quỹ hưu trí bổ sung hoặc các chương trình Bảo hiểm hưu trí theo ngành nghề, để đảm bảo khả năng người lao động không gặp rủi ro khi về già không có lương hưu và chăm sóc y tế và một số nước theo hệ thống này cũng đang điều chỉnh thu hẹp các điều kiện hưởng BHXH một lần, để hướng tới mục tiêu an sinh lâu dài cho người lao động phù hợp với xu hướng già hóa dân số đang gia tăng.
Chủ nhiệm Trương Thị Mai cũng cho biết, ngay sau khi diễn ra ngừng việc tập thể, Ủy ban đã theo dõi thường xuyên, nắm tình hình và phối hợp với Bộ Lao động – Thương binh và Xã hội, Tổng liên đoàn lao động Việt Nam, BHXH Việt Nam và các cơ quan thông tin báo chí giải thích chính sách dựa trên quan điểm, mục tiêu của Đảng và quy định của Hiến pháp.
Tuy nhiên, trên cơ sở nguyện vọng của một bộ phận người lao động chỉ làm việc ở khu vực chính thức trong một thời gian ngắn, trong điều kiện sự dịch chuyển lao động từ khu vực phi chính thức sang khu vực chính thức còn chậm, việc làm của người lao động chưa thật sự bền vững, đa số thành viên Ủy ban tán thành với đề xuất của Chính phủ, trước mắt cho phép người lao động nếu có nguyện vọng thì được nhận lại số tiền đã tham gia BHXH.
Đồng thời, cần xây dựng lộ trình nâng dần điều kiện hưởng BHXH một lần phù hợp với tỷ lệ lao động trong khu vực chính thức và sự phát triển của thị trường lao động, giảm dần số người không có lương hưu khi về già để giảm gánh nặng cho ngân sách (năm 2014, ngân sách phải chi hơn 3.000 tỷ đồng cho khoảng 1,5 triệu người 80 tuổi trở lên không có lương hưu).
Để tổ chức thực hiện chính sách, các cơ quan quản lý nhà nước, công đoàn, cơ quan BHXH các cấp, các cơ quan thông tin đại chúng, các địa phương phải phối hợp chặt chẽ và có nhiều giải pháp phù hợp hơn nữa để tuyên truyền, phổ biến và giải thích đúng bản chất, ý nghĩa, mục tiêu, quan điểm của chính sách BHXH – chính sách trụ cột của an sinh xã hội nhằm tăng số lượng người lao động tham gia BHXH theo mục tiêu đã đề ra vào năm 2020 (50% lực lượng lao động).
Bên cạnh đó, cần tăng cường thanh tra, kiểm tra xử lý vi phạm chính sách, pháp luật BHXH, xử lý nghiêm các trường hợp lợi dụng thu gom sổ BHXH của người lao động gặp khó khăn để lấy tiền BHXH một lần. Các tổ chức thực hiện chính sách cần tư vấn, giải thích cho người lao động hiểu đầy đủ các chính sách như bảo lưu, cộng dồn, tham gia bảo hiểm xã hội tự nguyện có sự hỗ trợ của Nhà nước nếu không tiếp tục làm việc tại DN,... để người lao động có sự lựa chọn tốt nhất cho quyền lợi của họ.