Cần cấm kinh doanh bảo vật quốc gia
Thời gian qua đã xảy ra những vụ việc chào bán các cổ vật quý. Cụ thể, tháng 10/2021, mũ quan triều Nguyễn đạt mức giá 600.000 euro, khoảng 15,7 tỷ đồng, trong phiên đấu giá cổ vật tại Tây Ban Nha. Tháng 6/2022, bát ngọc được giới thiệu của vua Tự Đức đạt mức 845.000 euro, khoảng 20,7 tỷ đồng, trong phiên đấu giá của Drouot. Năm tháng sau, hãng Millon của Pháp chào bán ấn Hoàng đế chi bảo của vua Minh Mạng. Bộ Văn hóa, Thể thao và Du lịch đã đàm phán thành công để chuyển giao ấn về Việt Nam sau khi doanh nhân Nguyễn Thế Hồng chi ra 6,1 triệu euro, khoảng 153 tỷ đồng.
Bảo vật quốc gia Trống đồng Quảng Chính có niên đại khoảng thế kỷ thứ III-II trước công nguyên |
Theo chương trình xây dựng luật, pháp lệnh, Bộ Văn hóa, Thể thao và Du lịch chủ trì soạn thảo dự án Luật Di sản văn hóa sửa đổi và báo cáo Chính phủ để trình Quốc hội cho ý kiến tại Kỳ họp thứ 7, tháng 5/2024. Bảo vật quốc gia là hiện vật hàm chứa giá trị lịch sử, văn hóa và nghệ thuật lớn đối với quốc gia. Bởi vậy, góp ý dự thảo Luật Di sản văn hóa (sửa đổi), nhiều chuyên gia băn khoăn với việc cấm kinh doanh bảo vật quốc gia hay không?
Một số ý kiến bày tỏ, dự thảo Luật Di sản văn hóa (sửa đổi) về cơ bản bảo đảm quyền sở hữu di sản văn hóa theo quy định của pháp luật về dân sự. Tuy nhiên, bảo vật quốc gia là một loại tài sản đặc thù, là hiện vật được lưu truyền, có giá trị đặc biệt quý hiếm, tiêu biểu của đất nước về lịch sử, văn hóa, khoa học, đã trải qua một quá trình lựa chọn kỹ càng từ địa phương lên trung ương và được Thủ tướng Chính phủ quyết định công nhận. Vì vậy, nếu đưa bảo vật quốc gia vào hoạt động kinh doanh như hàng hóa thông thường sẽ làm giảm giá trị đặc biệt của bảo vật quốc gia và mất đi ý nghĩa cao quý, vinh dự của một danh hiệu có tính biểu tượng về lịch sử, văn hóa, khoa học của đất nước.
Tại tọa đàm do Thường trực Ủy ban Văn hóa, Giáo dục tổ chức trung tuần tháng 3 vừa qua, TS. Nguyễn Văn Hùng - Ủy viên Hội đồng tư vấn Văn hóa - xã hội, Ủy ban Trung ương MTTQ Việt Nam, nhất trí theo phương án 1 tại Điều 41, dự thảo luật, theo đó quy định "Bảo vật quốc gia thuộc sở hữu chung, sở hữu riêng chỉ được chuyển nhượng, trao đổi, tặng cho, để thừa kế ở trong nước theo quy định của pháp luật và không được kinh doanh".
Theo ông Hùng, phương án này có các ưu điểm như hạn chế quyền kinh doanh bảo vật quốc gia được quy định trong luật (Luật Di sản văn hóa), bảo đảm thống nhất với quy định "Không ai có thể bị hạn chế, bị tước đoạt trái luật quyền sở hữu, quyền khác đối với tài sản" và quy định "Quyền định đoạt chỉ bị hạn chế trong trường hợp do luật quy định" tại Khoản 1 Điều 163, Khoản 1 Điều 196 Bộ luật Dân sự. Quy định này cũng phù hợp với các công ước quốc tế mà Việt Nam tham gia về bảo vệ và phát huy giá trị di sản văn hóa, trong đó có Công ước 1970 của UNESCO "về các biện pháp ngăn cấm xuất nhập khẩu và chuyển giao trái phép quyền sở hữu tài sản văn hóa".
TS. Nguyễn Văn Hùng cho rằng bảo vật quốc gia là hiện vật hàm chứa những giá trị lịch sử, văn hóa và nghệ thuật lớn đối với quốc gia. Việc cấm kinh doanh những bảo vật quốc gia giúp ngăn chặn nguy cơ mất mát, hủy hoại hoặc mua bán trái phép; ngăn chặn được nguy cơ lợi dụng danh hiệu bảo vật quốc gia để trục lợi, đồng thời bảo tồn được giá trị văn hóa của bảo vật quốc gia, không bị tác động bởi giá trị kinh tế, giúp đảm bảo di sản văn hóa này được gìn giữ, trao truyền cho thế hệ hiện tại và tương lai, góp phần vào việc bảo vệ và phát huy giá trị di sản văn hóa và lịch sử quốc gia.
Đồng quan điểm, PGS.TS. Tống Trung Tín - Chủ tịch Hội Khảo cổ học Việt Nam, nhấn mạnh: "Bảo vật, cổ vật, di vật là tài sản của dân tộc, là sở hữu của toàn dân. Do đó, phàm đã là bảo vật quốc gia thì không có kinh doanh dưới mọi hình thức". Theo ông Tín, bảo vật quốc gia thuộc sở hữu tư nhân cũng không được kinh doanh. Khi các nhà sưu tập tư nhân làm hồ sơ đề nghị công nhận bảo vật quốc gia cũng cam kết bảo vật này sẽ để lại cho đời sau, không kinh doanh. Có thể cho phép tư nhân sang nhượng, chuyển nhượng bảo vật quốc gia nhưng với điều kiện chuyển nhượng trong nước và do nhà nước quản lý.
Từ góc nhìn khác, TS. Phan Thanh Hải, Giám đốc Sở Văn hóa và Thể thao Thừa Thiên - Huế, bày tỏ sự e ngại việc quy định không được kinh doanh đụng chạm vào quyền sở hữu của tư nhân. Điều này cần xem xét kỹ, vì hiện nay tư nhân sở hữu số lượng hiện vật có giá trị ngang tầm bảo vật quốc gia không ít. Luật quy định không khéo sẽ hạn chế việc họ đề nghị công nhận là bảo vật quốc gia. Bên cạnh đó, cũng cần cân nhắc chuyện lợi dụng, cố tình nâng giá trị hiện vật qua việc công nhận là bảo vật quốc gia.
TS. Nguyễn Xuân Năng - nguyên Giám đốc Bảo tàng lịch sử Quân sự Việt Nam, cũng nêu quan điểm: nên phân định cấp độ khác nhau giữa di vật, cổ vật và bảo vật quốc gia để có ứng xử phù hợp. Ông Năng cho rằng hiện cả nước có gần 300 hiện vật là bảo vật quốc gia, vì vậy phải coi đó là tài sản đặc thù, có giá trị đặc biệt và thuộc loại hiện vật quý hiếm. "Với bảo vật quốc gia, không cho phép kinh doanh cả trong và ngoài nước. Với cổ vật, không cho phép kinh doanh ở nước ngoài", ông đề nghị.
Ông Nguyễn Tuấn Linh, Công ty Luật Baker McKenzie Việt Nam, cũng bày tỏ sự băn khoăn về cụm từ "không được kinh doanh" vì khá trừu tượng và "cần nghiên cứu kỹ và làm rõ hơn nội hàm" vấn đề này. Ông Linh cũng kiến nghị bổ sung cụm từ “mua bán không vì mục đích lợi nhuận” với bảo vật quốc gia, để loại trừ hoạt động vì mục đích lợi nhuận, thương mại.