Chung tay vì Cù Lao Chàm

Vùng biển Cù Lao Chàm đang trở thành điểm du lịch phát triển của xã đảo Tân Hiệp, TP.Hội An, tỉnh Quảng Nam. Bên cạnh một hệ sinh thái phong phú, khu bảo tồn biển Cù Lao Chàm còn ẩn chứa trong mình các nền văn hóa từ xa xưa để lại như: Sa Huỳnh, Champa, Đại Việt. Tuy nhiên, khu vực này đang phải đối diện với nhiều tác động xấu từ các hoạt động kinh tế - xã hội. Do đó cần những chính sách bảo tồn văn hóa, thiên nhiên, hướng tới mục tiêu phát triển du lịch văn hóa bền vững.

Vẻ đẹp Cù Lao Chàm

Lo cho môi trường biển

Tôi đã đến Cù Lao Chàm nhiều lần và ấn tượng về những giá trị văn hóa và thiên nhiên nơi đây. Đặc biệt, ngoài cảnh quan thiên nhiên ưu đãi, hàng năm Cù Lao Chàm có lễ hội Cầu ngư, lễ Giổ tổ nghề Yến. Đắm mình vào văn hóa Cù Lao Chàm là đắm mình vào một không gian hào phóng.

Tuy nhiên, từ trong lòng biển đang có nhiều diễn biến khó lường. Các rạn san hô tại vùng biển Cù Lao Chàm có đến 277 loài thuộc 40 giống nhưng đang bị giảm dần. Trước sự suy giảm của san hô trong thời gian qua, Khu bảo tồn biển Cù Lao Chàm đã áp dụng phục hồi san hô bằng cách nuôi cấy 4.800 tập đoàn san hô và ươm thêm 750 tập đoàn khác để tiếp tục cấy ghép.

Theo cán bộ Ban quản lý Khu bảo tồn biển Cù Lao Chàm, tỷ lệ sống của san hô nuôi cấy tại vườn ươm đạt 87% và tại vùng phục hồi là 74%. Một số tập đoàn san hô bàn, cành mới cũng đã được ghi nhận phát triển tại các gềnh đá quanh vùng biển Cù Lao Chàm. Điều đó cho thấy dấu hiệu phục hồi tự nhiên của các loài san hô tạo rạn tại các vùng nước được bảo quản, giữ gìn sạch sẽ.

Tuy nhiên, các quần thể sao biển gai hiện diện dày đặc ở những khu vực Vũng Ráng và Vũng Đá Bao (Hòn Lá), Bãi Đâu Tai và Bãi Bắc (phía tây Cù Lao Chàm), Vũng Đá Đen và Vũng Thùng (Hòn Tai). Sao biển gai là sinh vật địch hại nguy hiểm của san hô vì vậy sự hiện diện của chúng với số lượng lớn sẽ làm cho san hô ở nhiều khu vực rạn bị chết và suy thoái.

Một mối lo nữa, nạn khai thác hải sản trái phép vẫn tái diễn ở các khu vực cấm của Khu bảo tồn biển Cù Lao Chàm. Nhưng là ngư dân ở nơi khác thâm nhập vào. Cụ thể, ngư dân tại xã Duy Hải, huyện Duy Xuyên đã lén lút đánh bắt hải sản tại khu vực Hòn Dài và bị phát hiện, xử phạt. Như vậy mặc dù đã được quản lý chặt chẽ nhưng tình trạng vi phạm vẫn xảy ra gây nguy hại đến môi trường biển, các hệ sinh thái biển tại Khu dự trữ sinh quyển thế giới Cù Lao Chàm.

Ông Lê Ngọc Thảo, Trưởng Ban Thư ký Khu dự trữ sinh quyển thế giới Cù Lao Chàm, cho hay: “Vùng biển Cù Lao Chàm đang phải chịu nhiều tác động xấu từ xả thải của các hoạt động kinh tế - xã hội. Các bờ biển với các thảm thực vật bề mặt như rau muống biển, phi lao thay vì đảm trách vai trò giao thoa, tiêu năng sóng và gió biển đã trở nên khô khốc, gây “khó dễ” cho sự sinh trưởng của các loài nhuyễn thể ven bờ”.

Hành động

Cũng phải khẳng định, những năm gần đây, chính người dân đã trở thành những người chung tay bảo tồn môi trường biển. Nhiều ngư dân kể rằng, 10 năm trước họ làm nghề chài lưới, nên có ngày đập bỏ hàng trăm nhánh san hô mắc vào lưới.

Khi ấy, chính quyền đã đứng ra tuyên truyền, giúp bà con thay đổi ý thức, bảo vệ văn hóa và môi trường biển, vận động người dân di dời ra khỏi vùng san hô. Nhưng chính người dân lại loay hoay không biết khi di dời ra khỏi vùng san hô thì sẽ làm gì để sống. Thế rồi, người dân được hỗ trợ cho tôi khoản tiền để chuyển đổi tàu cá sang tàu du lịch phục vụ du khách.

Còn nhớ, Cù Lao Chàm cũng từng đối mặt với nguồn rác thải sinh hoạt, rác từ hoạt động du lịch, khai thác thủy sản; rác từ đất liền với nhiều loại túi nilon theo sóng tấp vào bãi biển, kè đá làm mất cảnh quan, ô nhiễm môi trường. Nhưng giờ đây người dân đã nói không với túi nilon. Để làm được du lịch thì phải dựa vào thiên nhiên, sống ôn hòa với thiên nhiên và chung tay gìn giữ môi trường biển.

Hỏi chuyện du khách, và trong cảm nhận của mình, lý do thật sự đưa tôi đến hòn đảo này. Biển xanh, cát trắng từ âu thuyền đến bến cảng, ngay sát khu dân cư cũng không một chiếc túi nilon nào. Đó là điều đáng ghi nhận.

Có thể khẳng định, ý thức của người dân đã rất tốt. Nhưng tìm hiểu về các vấn đề khác nữa thì thấy vẫn còn nhiều trăn trở, được biết đến thời điểm này, các chỉ tiêu chất lượng nước tại vùng biển Cù Lao Chàm vẫn ở trong ngưỡng thích hợp. Tuy nhiên, việc giám sát nguồn nước vào thời điểm hiện tại không còn được thuận lợi như trước.

Cụ thể, chỉ mới đánh giá được yếu tố vật lý của nguồn nước chứ sinh học và hóa học thì còn bỏ trống do đề xuất đã không được TP.Hội An thông qua. Với sự gia tăng tần suất và phạm vi ảnh hưởng xấu của các tác động từ sông Thu Bồn qua dòng chảy đến vùng biển Cù Lao Chàm, rất cần thiết phải thiết lập các trạm quan trắc chất lượng môi trường nước theo 2 mùa khô và mùa mưa. Chỉ có vậy mới theo dõi diễn biến đồng thời cảnh báo các tác động tiềm tàng từ đất liền đa dạng sinh học ở đây.

Theo các cơ quan chức năng, rạn san hô cùng với các thảm cỏ biển, rong biển, vùng triều bờ đá và các hệ sinh thái vùng ngập nước đã hình thành nên tính đa dạng sinh học cho Khu bảo tồn biển Cù Lao Chàm đồng thời là Khu dự trữ sinh quyển thế giới. Để bảo vệ các hệ giá trị sinh thái này, cần tiếp cận theo hướng quản lý từ thượng nguồn đến vùng cửa sông ven bờ.

Bởi, những giá trị này được chi phối theo quy luật tự nhiên và chúng có mối liên hệ rất mật thiết với vùng cửa sông, vùng bờ biển và đặc biệt là thượng nguồn và lưu vực sông Thu Bồn - nơi đang diễn ra các hoạt động rất nguy hại là phá rừng, đào đãi vàng trái phép.

Sự mất đi khá nhiều diện tích rừng tự nhiên đồng nghĩa với việc mất đi các hệ sinh thái thượng nguồn. Rừng bị mất đi thì không còn phát huy được vai trò giữ nước và tất yếu sẽ thiếu nước vào mùa khô nhưng lại tăng cường độ lũ vào mùa mưa, gây nguy cơ sạt lở và phá hủy từ thượng nguồn cho đến tận Cù Lao Chàm.

Có quá nhiều khu vực biển bị tác động bởi con người và biến đổi khí hậu, kể cả những làng biển đẹp như tranh và có bề dày văn hóa. Cù Lao Chàm, dù thế nào cũng là một địa điểm quan trọng của Quảng Nam, cần gìn giữ, bảo tồn, để văn hóa xứ Quảng thấm sâu hơn và ngày càng giàu mạnh.