Khát vọng an bình

Hồi sinh cho đất

Chiến tranh lùi xa 45 năm, nhưng những con người tham gia rà phá bom mìn và vật liệu chưa nổ ở Quảng Trị vẫn từng ngày giáp mặt với “thần chết”, chỉ mong tạo ra vùng đất an toàn hơn cho mình và chính người thân của họ.

Khoác bộ đồng phục ka-ki, đầu đội mũ tai bèo, chân mang giày bốt, Trương Thị Thu Vân 25 tuổi, người huyện Gio Linh cần mẫn làm việc như mọi ngày. Giữa khoảnh đất vừa khoanh vùng tại khu rừng tràm huyện Triệu Phong, hai người trong đội của Vân dùng dây chia ô kích thước 50x50m, rồi lại chia thành các luống ngang chừng 1,5m bằng dây để rà tìm bom mìn. Vân và chị Dương Thị Hồng 48 tuổi, trú TP. Đông Hà - người đã 19 năm gắn bó với Nhóm tư vấn bom mìn (Mines Advisory Group/MAG là tổ chức phi chính phủ hoạt động rà phá bom mìn nhân đạo tại các khu vực đã hoặc đang xảy ra chiến sự, thành lập tại Vương quốc Anh năm 1989, bắt đầu hoạt động tại Quảng Trị từ năm 1999.

Nhích chân từng centimet để kéo máy dò kim loại chuyên dụng hình chữ nhật, rộng tầm 1,5m2 theo luống đất. Chừng 15 phút, máy phát tiếng “bíp, bíp”, Vân liền cắm cờ đỏ định vị tại vị trí phát hiện để nhóm khác trực tiếp xử lý. Một nhân viên trong đội mang sẵn máy dò tiến đến kiểm tra, xác định vị trí chính xác, sau đó dùng xẻng, dao đào nhẹ từng lớp đất xung quanh. Cứ thế, theo quy trình kỹ thuật, các nhân viên tiến hành bốc tách dần lớp đất sâu cả mét cho đến khi phát hiện bom, mìn hoặc vật liệu nổ… Với các vật liệu nhạy nổ như bom bi, đạn chùm... đội cho huỷ nổ tại chỗ vào cuối giờ chiều mỗi ngày.

Làm giàu trên vùng đất hồi sinh

Khe Sanh, Làng Vây, Tà Cơn… thuộc huyện Hướng Hóa, Quảng Trị - những địa danh khi gọi lên đã gợi lại trong tâm trí người Việt về một thời oằn mình hứng chịu hàng vạn tấn bom đạn khi hàng rào điện tử McNamara được thiết lập nơi đây và chia cách dải đất hình chữ S bằng “bức tường lửa” mang tên vĩ tuyến 17. Nay dần thay bằng những ngôi nhà mái ngói đỏ tươi, xen cài màu xanh ngút ngàn của rừng cao su, rẫy cà phê. Tại Tân Sơn - vành đai căn cứ Làng Vây năm xưa kia, những thành viên của Đội rà phá bom mìn lưu động Quảng Trị thuộc Tổ chức Cây Hòa bình Việt Nam (gọi tắt EOD), đang tỉ mẩn “làm sạch” cho đất bom mìn. Ngày qua ngày, họ vẫn lặng thầm đối diện với thần chết để mang lại sự hồi sinh cho đất. Ngoài việc “giải phóng” đất đai cho các công trình phúc lợi, EOD còn hoạt động như một đội phản ứng nhanh, kịp thời xử lý khi người dân thông tin việc phát hiện có bom mìn trong lúc làm nương rẫy hay xây dựng các công trình trên địa bàn Quảng Trị.

Ngược dòng thời gian, sau ngày hòa bình thống nhất đất nước, ở Quảng Trị đã hình thành những nhóm nông dân, thanh niên với một vài chiến sĩ công binh làm nòng cốt vừa học vừa thực hành công việc tháo gỡ bom đạn để lấy đất canh tác. Tuy nhiên, do thiếu phương tiện, yếu kỹ thuật nên tai nạn bom mìn xảy ra thường ngày. Số liệu do Trung tâm hành động quốc gia bom mìn Việt Nam (VNMAC) công bố năm 2018, diện tích đất bị ô nhiễm bởi bom mìn tại Quảng Trị lên đến 82%, cao nhất trong cả nước. Ông Hoàng Nam, Phó Chủ tịch UBND tỉnh Quảng Trị cho biết. Năm 1996, Quảng Trị là tỉnh đầu tiên trong cả nước được Chính phủ cho phép thực hiện thí điểm chương trình hợp tác quốc tế rà phá bom mìn nhân đạo, với dự án của Tổ chức Cây Hòa bình Việt Nam - Hoa Kỳ. Sau đó, tiếp tục nhận được sự hỗ trợ từ nhiều tổ chức khác: MAG, NPA, RENEW, CPI, SODI, APOPO... trong nỗ lực vì sự an toàn của cộng đồng, góp phần giảm tai nạn và thương vong gây ra bởi bom, mìn, vật nổ còn sót sau chiến tranh, giúp người dân từng bước ổn định cuộc sống, phát triển sản xuất.

Cùng với sự hợp tác của các tổ chức phi chính phủ, Quảng Trị đã triển khai có hiệu quả nhiều dự án giảm thiểu tai nạn bom mìn, giải phóng đất đai, góp phần phát triển kinh tế - xã hội bền vững. Từ khoảng 70 vụ tai nạn bom mìn mỗi năm, kể từ khi bắt đầu hợp tác quốc tế triển khai các hoạt động bom mìn, năm 2017 là năm đầu tiên Quảng Trị không có tai nạn bom mìn và kéo dài cho đến nay. Kết quả ấy cũng chính là khát vọng của người dân Quảng Trị với mong muốn có một cuộc sống an bình và được làm giàu trên chính quê hương mình.

Hành trình tới tương lai

Ông Trần Văn Ngụ, Trưởng thôn Phường Cội thuộc huyện Cam Lộ nhớ lại. Cả vùng đất rộng mênh mông gần như chỉ dành riêng cho những ai liều mạng đục, cưu bom đạn để lấy phế liệu đã được “làm sạch” với nguồn kinh phí từ dự án phá gỡ bom mìn của SODI (Cộng hòa Liên bang Đức). Chính quyền địa phương và SODI tiếp tục hỗ trợ, đầu tư cơ sở hạ tầng, xây dựng khu tái định cư trên diện tích hơn trăm ha, bước đầu quy tụ 54 hộ dân phần đa số là các cặp vợ chồng trẻ quanh vùng. Mỗi hộ được hỗ trợ 8,8 triệu đồng làm nhà ở và xây dựng công trình vệ sinh cũng như khoản vốn vay nhỏ lãi suất thấp để làm ăn.

Khởi đầu cho ước mơ an cư lạc nghiệp của những người trẻ tuổi nơi vùng đất mới là những chuỗi ngày quay quắt trong nắng nóng, gió Lào khô khan thổi phừng phực giữa bốn bề vườn tược toàn sỏi với đá. Song sự can trường, chịu thương chịu khó nên giờ đây những cánh rừng cao su, tràm mướt xanh trải dài khắp thôn, nhà cao tầng san sát như thị tứ… Phường Cội hiện có trên 20 con em đang theo học ở các trường đại học trong và ngoài nước cho thấy sức vươn lên mãnh liệt của mảnh đất này trong hành trình đi tới tương lai.

Những con người tham gia rà phá bom mìn và vật liệu chưa nổ vẫn từng ngày giáp mặt với “thần chết”

Không chỉ có Phường Cội, hàng loạt ngôi làng tái định cư khác như Tân Hiệp (Cam Lộ), Tân Định (Triệu Phong), Trúc Lâm (Gio Linh)… ở Quảng Trị cũng được chính quyền địa phương phối hợp với các tổ chức quốc tế hỗ trợ, triển khai xây dựng ngay trên những vùng “đất chết”, như thắp lên hy vọng về một tương lai an bình mà mọi người ước mong. Tại hội thảo quốc tế về “Phương pháp khảo sát dấu vết bom đạn chùm” vừa diễn ra tại TP. Đông Hà, Đại sứ quán Mỹ tại Việt Nam Daniel J. Kritenbrink đánh giá cao nỗ lực của các cá nhân, đơn vị, tổ chức trong việc hợp tác tháo gỡ vật liệu chưa phát nổ và khắc phục hậu quả sau chiến tranh tại Việt Nam nói chung, Quảng Trị nói riêng. Trên đất được “làm sạch” bom mìn, nhiều sản phẩm nông nghiệp chủ lực của Quảng Trị thời gian qua được tổ chức liên kết từ sản xuất đến tiêu thụ, được công bố chỉ dẫn địa lý, có chỗ đứng trên thị trường trong nước và xuất khẩu như hồ tiêu, gạo hữu cơ, các sản phẩm organic Quảng Trị, cà phê Arabica Khe Sanh, chè vằng La Vang, cà gai leo An Xuân…

Ấn tượng nhất là trên những cánh đồng từng được các tổ chức quốc tế giúp đỡ phá dỡ bom mìn, người dân đã liên kết với doanh nghiệp để sản xuất lúa hữu cơ. Ông Hà Sỹ Đồng, Phó Chủ tịch UBND tỉnh Quảng Trị, là người dành rất nhiều tâm huyết trong việc xây dựng chuỗi sản xuất lúa gạo hữu cơ chia sẻ, giờ nghe lúa hữu cơ bà con quê mình khoái lắm, xung phong làm. Trước kia thì ai cũng lắc đầu. Thuyết phục được doanh nghiệp đã khó, thuyết phục nông dân còn khó hơn. Từ khi làm lúa hữu cơ, môi trường sạch, cá đồng sinh sôi nhiều nên giờ chỉ cần ra đồng, lấy tay vạch chân ruộng ra là bắt được cá tự nhiên. Điều đã lâu lắm rồi, không hề thấy ở đồng ruộng Quảng Trị.

Đầu năm 2019, PGS. Trần Đăng Xuân, Trưởng phòng thí nghiệm Sinh lý thực vật và hóa sinh thuộc Đại học Hirosima, Nhật Bản sau khi làm xét nghiệm túi gạo hữu cơ của một doanh nghiệp liên kết với người nông dân thực hiện ở Quảng Trị đã thật sự sửng sốt khi đọc kết quả phân tích. Bởi những hạt gạo hữu cơ tạo ra từ cánh đồng trên vùng đất khô cằn, sỏi đá này không những sạch mà còn siêu sạch, đạt cả 545 chỉ tiêu về chất lượng. Chưa hết, hai hợp chất Momilactone A và Momilactone B (MA và MB) có tác dụng chống tiểu đường, béo phì, gút còn được tìm thấy trong hạt gạo hữu cơ Quảng Trị. Sau khi thông tin trên chính thức được công bố, sản lượng gạo hữu cơ Quảng Trị bán ra thị trường tăng gấp 3 lần so với trước. Cùng với việc thâm nhập các siêu thị lớn trong cả nước, gạo hữu cơ Quảng Trị còn nhận đơn hàng từ Mỹ, Quatar, Hongkong, Nhật Bản.

Hiện CTCP nông sản hữu cơ Quảng Trị đang xúc tiến hoàn thiện nhà máy chế biến nông sản với công suất 300 tấn/ngày đêm tại huyện Hải Lăng và mời tổ chức Union Control, khảo sát chứng nhận 90 ha lúa đạt chuẩn hữu cơ của Bộ nông nghiệp Mỹ và châu Âu. Tỉnh cũng mời Viện Quy hoạch nông nghiệp quy hoạch lại các vùng sản xuất nông nghiệp công nghệ cao và nông nghiệp hữu cơ. Đó là những cơ sở để mở rộng liên kết sản xuất lúa hữu cơ, xuất khẩu gạo ra nhiều nước trên thế giới, để bà con nông dân làm giàu ngay trên vùng đất đang hồi sinh của Quảng Trị.