Nhiều băn khoăn về quy định điều kiện hưởng bảo hiểm xã hội một lần

Như đã phản ánh trước đó, theo dự thảo Luật, điều kiện để hưởng BHXH một lần hiện được để theo hai phương án. Trong đó với Phương án 1, người lao động được chia làm hai nhóm: Nhóm 1, người lao động tham gia BHXH trước khi Luật có hiệu lực (dự kiến 1/7/2025), sau 12 tháng không thuộc diện tham gia BHXH bắt buộc, không tham gia BHXH tự nguyện và có thời gian đóng BHXH chưa đủ 20 năm; Nhóm 2, người lao động bắt đầu tham gia BHXH từ ngày Luật có hiệu lực trở đi thì không được áp dụng quy định điều kiện hưởng BHXH một lần.

Với Phương án 2, người lao động được giải quyết một phần nhưng tối đa không quá 50% tổng thời gian đã đóng vào quỹ hưu trí và tử tuất. Thời gian đóng BHXH còn lại được bảo lưu để người lao động tiếp tục tham gia và hưởng các chế độ BHXH.

Nhiều đại biểu lựa chọn Phương án 1

Đại biểu Hà Hồng Hạnh (Khánh Hòa) lựa chọn Phương án 1, cho rằng phương án này quy định việc hưởng BHXH một lần đối với hai nhóm người lao động và khắc phục được tình trạng hưởng BHXH một lần của thời gian qua, bảo đảm phù hợp với thông lệ quốc tế, giúp người lao động thụ hưởng tối đa các quyền lợi dài hạn khi họ đến tuổi nghỉ hưu và góp phần ổn định cuộc sống khi về già.

“Quy định này không ảnh hưởng tiêu cực đến người lao động khi đang tham gia BHXH nên dễ nhận được sự đồng thuận của người lao động”, đại biểu này nhận định.

Mặc dù đánh giá Phương án 2 là phương án rất nhân văn với mục tiêu đảm bảo cho người tham gia có thể có cơ hội tiếp tục tham gia và hưởng chế độ đến tuổi nghỉ hưu, tuy nhiên đại biểu Võ Mạnh Sơn (Thanh Hóa) cho rằng, hiện nay người lao động còn đang rất băn khoăn, lo lắng sẽ ảnh hưởng đến quyền lợi người tham gia BHXH.

“Để đảm bảo luật đi vào cuộc sống, tránh tình trạng có nhiều ý kiến khác nhau. Tôi cho rằng nên thực hiện theo Phương án 1. Nhiệm vụ của các cấp, các ngành có liên quan cần tăng cường công tác tuyên truyền để người dân thấy được lợi ích của chính sách BHXH, hạn chế đến mức thấp nhất tình trạng rút BHXH một lần, không nên dùng các quy định của pháp luật để bắt buộc khi người lao động còn băn khoăn”, đại biểu Võ Mạnh Sơn nêu.

Đại biểu Vương Thị Hương

Cùng quan điểm, đại biểu Vương Thị Hương (Hà Giang) cũng đề xuất lựa chọn Phương án 1, vì phương án này cơ bản bảo đảm kế thừa quy định của Luật BHXH hiện hành và không tạo ra sự xáo trộn trong xã hội, đồng thời hạn chế được tình trạng một người tham gia BHXH có nhiều lần hưởng BHXH một lần như thời gian qua, đồng thời sẽ góp phần giúp tăng số người được thụ hưởng các chế độ của BHXH từ chính quá trình tích lũy thông qua tham gia BHXH của mình và giảm gánh nặng cho xã hội, cho ngân sách nhà nước.

Nữ đại biểu cũng đề nghị, gắn với đó cần có các nhóm giải pháp đồng bộ hơn để hỗ trợ người lao động để họ vượt qua khó khăn trong giai đoạn mất việc làm, như tín dụng ưu đãi, dạy nghề, chuyển đổi nghề nghiệp… để giảm thiểu tình trạng người lao động chọn rút BHXH một lần mà bảo lưu thời gian đóng BHXH để hưởng chế độ hưu trí về sau.

Phương án nào cũng còn băn khoăn

Trong khi đó, đại biểu Nguyễn Thị Hồng Hạnh (TP. Hồ Chí Minh) nhận thấy cả 2 phương án đều có những hạn chế riêng. “Tôi không chọn Phương án 2, vì chúng ta giữ chân người lao động bằng sự ưu việt và lợi ích của BHXH, chứ không phải bằng cách giữ 50% số tiền ít ỏi của người lao động. Tuy nhiên, tôi cũng băn khoăn với phương án 1, vì những người đóng BHXH sau ngày luật này có hiệu lực sẽ không còn được lựa chọn hưởng BHXH một lần”.

Đại biểu Nguyễn Thị Hồng Hạnh

Dẫn lại Báo cáo số 840, Ủy ban Thường vụ Quốc hội đánh giá cả 2 phương án Chính phủ trình đều chưa phải là những phương án tối ưu, đại biểu Nguyễn Thị Hồng Hạnh cho rằng, khi chưa có phương án tối ưu thì nên giữ nguyên như quy định hiện hành để tránh sự xáo trộn xã hội và cho người lao động được lựa chọn, kể cả việc tham gia BHXH trước hay sau khi luật này có hiệu lực thi hành.

Đồng thời với đó, nữ đại biểu cũng đề xuất một chính sách để có thể hạn chế người lao động rút BHXH một lần. Đó là, giao cho BHXH phối hợp với Ngân hàng Chính sách xã hội cho người lao động vay không lãi suất hoặc lãi suất thấp và mức vay tối đa bằng số tiền người lao động được hưởng nếu rút BHXH một lần.

“Sổ BHXH như là một sự đảm bảo cho khoản vay của người lao động nên thủ tục phải hết sức đơn giản, không phải chứng minh tài sản và thu nhập. Trường hợp người lao động không đồng ý vay nên cho người lao động được rút BHXH một lần”, đại biểu này đề xuất.

Theo đại biểu Trần Thị Hoa Ry (Bạc Liêu), điều kiện hưởng BHXH một lần là vấn đề khó và phức tạp, được người lao động rất quan tâm. Mặc dù Báo cáo giải trình, tiếp thu, chỉnh lý dự thảo Luật cho rằng phương án 1 là phương án tối ưu hơn, tuy nhiên lại tạo lát cắt, chia thành 2 nhóm khi tham gia BHXH trước và sau ngày luật này có hiệu lực.

Đại biểu Trần Thị Hoa Ry

“Mặc dù cho rằng đây là phương án tối ưu, song tôi thiết nghĩ vẫn cần bổ sung đánh giá tác động cho kỹ hơn, toàn diện hơn, đặc biệt là ý kiến của người lao động về vấn đề này trong bối cảnh nhiều doanh nghiệp phá sản, giải thể và ngừng hoạt động tăng mạnh, tình trạng cắt giảm lao động diễn ra ở tại nhiều địa phương”, nữ đại biểu đề xuất.

Bên cạnh đó đại biểu lưu ý, trong tháng 4 vừa qua, việc rút BHXH một lần đã đạt trên 121.000 và tăng 39% trong quý I/2024.

“Đây là mức tăng cao nhất trong nhiều năm qua, nếu không có giải pháp thực sự có hiệu quả, khả thi thì chắc chắn rằng trong thời gian tới, việc rút BHXH một lần sẽ tăng thêm. Do đó, việc cho rằng Phương án 1 không làm ảnh hưởng đến 18 triệu lao động đang tham gia BHXH tôi cho rằng chưa chính xác và chưa tính đến số lượng người rút bảo hiểm 1 lần sẽ tiếp tục tăng sau ngày luật này có hiệu lực”.

Cũng vì thế, đại biểu Trần Thị Hoa Ry nhất trí cơ bản theo Phương án 2, tuy nhiên phương án này cần tiếp tục được hoàn thiện theo hướng: Thứ nhất, không nên quy định sau 12 tháng mới nghiên cứu, xem xét việc rút BHXH một lần của người lao động. Bởi vì, việc rút BHXH một lần nhằm đáp ứng nhu cầu cấp bách của người lao động khi mất việc làm, cuộc sống gặp nhiều khó khăn. Để đảm bảo cho người lao động duy trì cuộc sống trong điều kiện khó khăn như vậy, đề xuất giảm xuống từ 3 đến 6 tháng cần phải xem xét.

Thứ hai, liên quan đến quy định người lao động có yêu cầu giải quyết một phần nhưng tối đa là 50% trong tổng số quỹ hưu trí và tử tuất. Quy định như thế là không rõ ràng. Đề nghị đối với vấn đề này nên kết hợp giữa Phương án 1 và Phương án 2, đó là người lao động có quyền rút bảo hiểm một lần nhưng chỉ đối với khoản trực tiếp 8% do người lao động đóng.

Phương án này đảm bảo nguyên tắc “có đóng, có hưởng” (người lao động chỉ đóng trực tiếp 8%, còn 14% là do người sử dụng lao động đóng và phần 14% xem như là nguồn đóng góp để người lao động đảm bảo cho hưu trí sau này và người lao động chỉ được hưởng khoản này, đủ điều kiện khi được chế độ trợ cấp hưu trí).

“Việc cho phép người lao động rút bảo hiểm một lần như trong thời gian qua (cả 2 khoản đóng trên) tạo tâm lý là muốn giúp BHXH một lần để hưởng thêm 14% mà họ không trực tiếp đóng. Luôn thấy có lợi, trong khi mục tiêu của chúng ta là nhằm đảm bảo an sinh xã hội nên cần hạn chế việc rút BHXH một lần để đảm bảo cho chế độ hưu trí. Nếu khó khăn, tôi nhất trí với nhiều đại biểu đã kiến nghị trước là chúng ta nên có đề án và tính đến chính sách về cho vay an sinh xã hội để hỗ trợ cho người lao động”, theo đại biểu Trần Thị Hoa Ry.

Phát biểu tranh luận, đại biểu Phan Thái Bình (Quảng Nam) cho rằng, 2 phương án mà dự thảo luật đưa ra, phương án nào cũng có ưu điểm và hạn chế. “Tuy nhiên, điểm khác biệt lớn nhất giữa hai phương án này là thời điểm tham gia đóng BHXH của người lao động là trước hoặc sau luật này có hiệu lực, dự kiến ngày 1/7/2025”, đại biểu nhận định.

Đại biểu Phan Thái Bình

Nhận định nhu cầu rút BHXH một lần là thực tế và là nhu cầu cấp thiết, hợp pháp và hợp lý của người lao động, không phụ thuộc vào thời điểm đóng BHXH trước hay sau luật này có hiệu lực, đại biểu Phan Thái Bình đề nghị: “Để phát huy tối đa ưu điểm và cũng như hạn chế tối đa các nhược điểm của cả 2 phương án, tôi đề xuất Phương án 3 giống như đại biểu Hoa Ry đã nêu, tức là tích hợp giữa phương án 2 và phương án 1”.

Phương án này chia ra 2 nhóm, nhóm 1 là những người đang và đã đóng BHXH trước ngày luật này có hiệu lực pháp luật thì được rút BHXH như trong dự thảo hiện nay (Phương án 1); và nhóm 2 là bắt đầu đóng từ ngày luật có hiệu lực trở đi thì được rút BHXH một phần, có thể là 50% như Phương án 2 ở trong dự thảo luật, hoặc có thể được rút phần đã đóng trực tiếp (8%) như đề xuất của đại biểu Hoa Ry.

“Như vậy, chúng ta sẽ giải quyết được bài toán trước mắt về yêu cầu của người lao động, thứ hai là giải quyết được bài toán lâu dài để đảm bảo an sinh xã hội. Tôi đề nghị phương án này đưa vào trong dự thảo luật và xin ý kiến đại biểu Quốc hội để chọn một trong 3 phương án, trong đó có phương án 3 như tôi đề xuất”, đại biểu nói.

Trong khi đó, đại biểu Phạm Văn Hòa (Đồng Tháp) ủng hộ Phương án 1. Tuy nhiên, đề nghị bổ sung vào quy định về việc Ngân hàng chính sách xã hội cho vay với những đối tượng có nhu cầu để trong quá trình nghỉ việc người ta vẫn có tiền vay đó để trang trải mà không phải rút BHXH một lần.

Bên cạnh đó, đại biểu Hòa cũng đề nghị: “Để thuận lợi, phát huy tính dân chủ của đại biểu, tôi thống nhất nên lấy phiếu ý kiến, lấy phiếu kiến chỉ có 2 phương án (phương án 1 và phương án 2), không đưa thêm phương án nào khác. Nếu có phương án khác thì tỷ lệ phiếu sẽ không đạt, đề nghị chúng ta nên lưu ý điều này”.

Trước thực tế còn nhiều ý kiến khác nhau về vấn đề điều kiện hưởng BHXH một lần, cũng như nhiều nội dung khác cần làm rõ (như mức tham chiếu để thay mức lương cơ sở để làm căn cứ điều chỉnh tiền lương đóng BHXH cũng như tính lương hưu và tính hưởng một số chế độ BHXH; vấn đề bổ sung thêm một số đối tượng tham gia BHXH bắt buộc, trong đó có chủ hộ kinh doanh có đăng ký kinh doanh và người quản lý doanh nghiệp, người điều hành hợp tác xã, liên hiệp hợp tác xã không hưởng lương; vấn đề người sử dụng lao động chậm đóng, trốn đóng BHXH…), rất nhiều ý kiến đại biểu đề xuất dự thảo Luật cần tiếp tục được xem xét kỹ lưỡng, và xem xét thông qua tại Kỳ họp 8 tới thay vì ngay tại kỳ họp này như dự kiến.