Ngày xuân tình tự nét đan thanh…

Bát Tràng - làng nghề, làng du lịch chuyên biệt

Làng gốm 1.000 năm

Có lẽ bắt đầu từ mùa xuân trước, tôi được ngắm bộ sưu tập gốm sứ men hỏa biến mang chủ đề “Tiên Dung - Chử Đồng Tử” của họa sĩ Phạm Hà Hải tự tay nặn - vẽ - nung theo kỹ thuật gốm Bát Tràng. Như bị thôi miên bởi những hình ảnh vẽ trên men gốm đầy rạo rực, nồng nàn, quyện xoắn, nóng bỏng… men gốm ẩn vân màu sắc ảo diệu theo ánh sáng, cho ý nghĩ lạc trôi miên man những mơ mộng huyền hoặc câu chuyện tình yêu đã đi vào huyền thoại bất tử nước Việt.

Cũng mùa xuân trước, họa sĩ GenZ Đoàn Cao Quốc khoe tôi bộ tranh màu nước “Lời thì thầm từ quá khứ” với cúc và sen. Bằng những nét cọ ngẫu hứng có chút kỳ ảo mộng, Quốc như muốn lưu lại những hình ảnh thần tiên mê mị, họa nét liêu trai trong mờ mờ ánh nắng rắc bụi bạc, trong loáng ướt ánh trăng non như có như không, họa nét thơ cảnh sắc phủ thời gian bàng bạc cổ xưa, họa nét trầm mịch chiếc bình gốm Bát Tràng tứ Quân tử - mai lan cúc trúc, chiếc đôn sứ Tam Đa, cho hiện lên một không gian như trích đoạn cổ tích ướp hương trầm trong sương giăng rêu phủ thời gian, để chiêm ngắm những diệu vợi xa xôi bãng lãng một thành Thăng Long ngàn năm trước…

Gốm sứ Bát Tràng trong những mộng thực mùa xuân, của tình yêu, của những khoảnh khắc phiêu ảo siêu thực xuyên không về những ngày xưa trong một không gian thần thoại, của những trầm vụn hương phai tịch mịch nơi lầu son gác tía hoàng thành ngàn năm xưa, là những cuộc trò chuyện khám phá hư hư ảo ảo những tinh hoa văn hóa Việt truyền thống…

Theo Đại Việt sử ký toàn thư và Dư địa chí của Nguyễn Trãi, làng gốm Bát Tràng được hình thành từ thời Lý, nằm ở tả ngạn sông Hồng, nay thuộc huyện Gia Lâm, Hà Nội. Làng gốm Bát Tràng không chỉ là nơi lưu giữ nét văn hóa nghề thủ công gốm sứ đặc trưng của Hà Nội, mà còn là một trong những nguồn cung cấp đồ gốm sứ lớn nhất Việt Nam từ xưa đến nay. Sau gần 1.000 năm tồn tại và phát triển, làng gốm Bát Tràng ngày nay trở thành trung tâm sản xuất gốm sứ có quy mô chuyên nghiệp, với nhiều công ty lớn được thành lập bên cạnh những đơn vị sản xuất nhỏ theo hộ gia đình. Dẫu vậy, ngôi làng vẫn giữ được nét văn hóa truyền thống đáng quý và giá trị nghệ thuật được đặt vào từng sản phẩm.

Thưởng ngoạn nét đan thanh gốm Bát Tràng

Ngoài các mặt hàng phục vụ đời sống tiêu dùng hàng ngày, hoạt động tâm linh, các lò gốm ở Bát Tràng còn làm ra sản phẩm trang trí, trưng bày với mẫu mã, kiểu dáng và chất liệu mang nhiều phong cách truyền thống - hiện đại, thỏa mãn nhu cầu sưu tầm như tác phẩm nghệ thuật để thưởng ngoạn, để dành cho thú “chơi”.

Đặc biệt, gốm sứ Bát Tràng mấy năm gần đây đã được các nghệ nhân làng nghề nghiên cứu, phục chế lại nhiều mẫu xưa cùng với men lam xanh trắng, hay hỏa biến, tạo nên những tuyệt phẩm “độc bản” hay sản xuất có giới hạn, những lọ độc bình, cặp bình lọ, đĩa, bộ đồ trà, đôn sứ, chậu cảnh…

Những chiếc bình, chậu, đôn vẽ các sự tích, điển tích dân gian người Việt: “Ngưu Lang Chức Nữ”, “Từ Thức gặp Giáng Hương”, “Lưu Nguyễn nhập thiên thai”, “Như chim liền cánh, như cây liền cành”, “Long Hổ tranh hùng”, “Cá chép hóa rồng”, “Ngư ông đắc lợi”, “Sự tích trầu cau”, “Tấm Cám”, “Lục Vân Tiên”… Hay các hình ảnh trong các bộ tứ bình, tư quý: Mai-lan-cúc-trúc, Ngư-tiều-canh-mục, Cầm-kỳ-thi-họa, Tùng-cúc-trúc-mai, tố nữ Xuân-hạ-thu-đông… Với những ai có một chút kiến thức về nho học, có thể tìm thấy trên nét vẽ và những câu thơ chép trên các chiếc đĩa, hay ở các bộ ấm chén trà, nhiều bài học về “đạo” làm người, đối nhân xử thế, như “Đạp tuyết tầm mai”, “Tam cố thảo lư”… những câu thơ chữ Hán nổi tiếng của các thi nhân thời Đường như: Lý Bạch, Đỗ Phủ, Vương Duy, Vương Xương Linh, Giả Đảo, Bạch Cư Dị…

Đặc biệt, có một chủ đề thú vị, đầy cảm hứng, đầy sự phấn khích và cũng rất ý nghĩa, thích hợp với mùa xuân, mang thông điệp hạnh phúc - thịnh vượng, khi Tết Nguyên đán, mở đầu cho một năm mới của đời người, vạn vật, cây cối, thiên nhiên. Đó là những chiếc bình, đôn, đĩa mang các nét vẽ, chép những câu thơ chúc phúc rất đẹp: “Tam Tinh chúc thọ”, ông Phước tay cầm gậy Như Ý, ông Lộc tay cầm hốt đứng trên đài cao dưới cội thạch tùng, ông Thọ cưỡi hạc bay đến; Chủ đề “Cát - Tường” vẽ tiên ông Lam Thái Hòa “Thái hòa hạc lộc trường xuân”; Hình vẽ hiệu đề chữ Nhân, cầu chúc gia đình hạnh phúc “Thọ Lộc song toàn”; Hình vẽ một cổ thụ mọc chênh vêng trên vách núi đá ven biển, trên có mặt trời tỏa sáng với chủ ý chúc tụng “Phước như Đông Hải, Thọ tỉ Nam Sơn”; Hình vẽ hai con nai đực - cái đùa giỡn dưới hai cội tùng, bóng trăng tròn vành vạnh giữa hư không, ngụ ý “Gia đình hạnh phúc viên mãn”; Hình vẽ bốn con hạc, tượng trưng cho “Phi, Minh, Túc, Thực” - hạc đang bay, hạc ngỏng cổ kêu, hạc đứng yên, hạc tìm mồi ăn, có hai cội tùng cổ thụ, mang ý nghĩa: “Tùng hạc diên niên” - cầu chúc khỏe mạnh, trường thọ; Hình vẽ ''Vinh Hoa'', ''Phú Quý'' với cậu bé - cô bé mũm mĩm ôm gà, ôm vịt tượng trưng cho điềm phúc; Bộ “Thất đồng” vẽ bảy em bé vui chơi với cây đào tiên đang ra hoa kết trái, thỏa mãn mong ước của con người về một cuộc sống phồn vinh, hạnh phúc.

Có thể nói, thú thưởng ngoạn những nét đan thanh trên đồ gốm sứ Bát Tràng, dù là thời nay, nhưng cảm giác như trở lại không gian ngàn năm, trăm năm trước, như thời gian năm tháng bất tận hồi sinh. Vì thế để thưởng ngoạn, để “chơi”, cần người có cái tình hoài cổ, tình tri âm với gốm sứ, thêm một chút thuộc về tâm linh, biết “nói chuyện” với những món đồ gốm, khám phá những thông điệp thời gian được ấn ký trên những hình ảnh, men gốm, màu sắc, như nối sợi dây giữa xưa - nay, quá khứ - hiện tại, để có thể hiểu được những gì ngàn năm gốm đã để lại mà tự hào, giữ gìn, bảo tồn, phát huy.

Ngoài kia xuân đã rạo rực đất trời và có chút phiêu trong thế giới đồ gốm sứ Bát Tràng của một thú vui tao nhã, thanh trang, cảm giác như đang lạc vào thế giới cổ tích. Ngắm những nét đan thanh trên màu men sứ, đọc những câu thơ vượt thời gian đã trở thành tài sản văn hóa nhân loại được chép bên cạnh các bức tranh vẽ, như cảm được thông điệp của các nghệ nhân tài hoa làng Bát Tràng đã gửi gắm cho đời sau, lưu giữ cái đẹp, để con người sống thiện lương, nhân gian hạnh phúc, bình an, no ấm.