Người thợ cắt tóc của Bác Hồ

Tôi may mắn được gặp người cựu chiến binh ấy trong phiên chợ Dày, xã Liên Trung, huyện Đan Phượng, Hà Nội. Đó là nguyên thiếu tá cảnh vệ Nguyễn Công Ích, người đã từng vinh dự được phân công cắt tóc cho Bác Hồ trong ba năm liền, từ 1965 đến 1967. Năm nay ông đã 88 tuổi và là niềm tự hào của dân xã Liên Trung. Trên tay ông là một chiếc lồng chim vừa mua ở chợ. Dáng ông vẫn nhanh nhẹn, thanh thoát với nụ cười hóm hỉnh. Ông khoe mình nuôi tới hai chục con chim, chúng hót ríu ran suốt cả ngày. Ông cười đôi mắt hấp háy niềm vui.

Cụ Nguyễn Công Ích

Bất ngờ trong đời người

Chiến sĩ cảnh vệ trẻ Nguyễn Công Ích ngày ấy không thể ngờ mình có dịp được gần Bác Hồ thường xuyên đến vậy, mỗi tháng một lần để cắt tóc và sửa râu cho Bác. Đó là một điều kỳ lạ đến với anh và sao linh thiêng đến thế. Biết bao ký ức một thuở kháng chiến tràn về…

Ngày Cách mạng tháng Tám, năm 1945, Nguyễn Công Ích vừa đúng 18 tuổi. Anh xung phong hoạt động cách mạng và đã có mặt trong lực lượng vệ quốc đoàn cùng nhân dân đi cướp chính quyền, đánh chiếm Phủ khâm sai tại phố Ngô Quyền. Sau đó, anh được phân công gác kho lương ở Hàng Chuối và chuẩn bị những công việc cho ngày lễ trọng đại của đất nước, 2/9/1945 - ngày toàn dân tộc hạnh phúc lắng nghe lời Bác đọc Tuyên ngôn độc lập, khai sinh ra nước Việt Nam dân chủ cộng hòa.

Nhưng rồi thực dân Pháp có dã tâm quay trở lại xâm chiếm nước ta một lần nữa. Chính phủ ta thêm một lần phải chuẩn bị cho cuộc chiến đấu mới. Trong thời gian này, chiến sĩ Nguyễn Công Ích được phân công phụ trách đội cảnh vệ tháp tùng Bác Hồ, cùng Phái đoàn Chính phủ ta đến sân bay Gia Lâm để lên đường đi dự Hội nghị Phông-ten-nơ-blô ở Paris vào ngày 7/9/1946. Đây là lần đầu tiên Nguyễn Công Ích được gặp Bác Hồ. Ánh mắt hiền từ của Bác đã in sâu trong tâm hồn người chiến sĩ trẻ ngày ấy. Chính ánh mắt của Bác là niềm khích lệ cho anh nguyện một lòng đi theo cách mạng và vượt mọi gian khổ trong cuộc kháng chiến trường kỳ sau đó.

Sau khi làm xã đội trưởng của 3 xã vùng quê ven sông Hồng theo sự phân công của Cách mạng vào năm 1948, người chiến sĩ trẻ Nguyễn Công Ích đã chia tay vợ con lên chiến khu Việt Bắc. Suốt 9 năm kháng chiến gian khổ, cùng với chiến thắng vĩ đại Điện Biên Phủ chấn động địa cầu, Nguyễn Công Ích trong đoàn quân về tiếp quản Thủ đô với niềm vui tràn ngập khi được trở về quê hương.

Thời điểm quan trọng nhất cho chiến sĩ Nguyễn Công Ích là khi được chuyển sang làm việc tại Phòng Quản trị, Bộ Tư lệnh Cảnh vệ. Trong suốt 10 năm anh không thể ngờ mình đã được thử thách và chọn lựa vào một công việc hết sức đặc biệt. Đó là nhiệm vụ chuyên cắt tóc cho Bác Hồ. Nhiều năm trước đó, lần lượt đã có ba người được phân công nhiệm vụ này. Họ là những chiến sĩ cảnh vệ kiên trung và là những tay kéo lành nghề. Còn chiến sĩ Nguyễn Công Ích bất ngờ bởi anh chỉ là một tay cắt tóc nghiệp dư, hay cắt tóc cho các chiến sĩ trong đơn vị. Nhưng, tay kéo Nguyễn Công Ích lại được mọi người khen và tiến cử thay cho người tiền nhiệm được phân công làm nhiệm vụ mới.

Nguyễn Công Ích không sao có thể quên ngày đầu tiên cắt tóc cho Bác Hồ. Suốt đêm anh không ngủ được, hồi hộp xen lẫn lo âu, bởi nếu không khéo mái tóc của Bác không được như ý thì không hoàn thành nhiệm vụ. Rồi anh hình dung, gương mặt Bác nhân hậu với chòm râu dài như ông tiên, vậy mái tóc phải làm sao đây. Đúng các cụ xưa đã dạy: “Mái tóc là góc con người”. Vậy mái tóc của Bác phải thể hiện cho được một phần nhân cách của Bác. Hiền từ, ung dung, tự tại và toát lên nét thần thái trung thực, cao cả. Rồi anh tập cầm lại chiếc tông đơ và chiếc kéo như cái thuở ban đầu xao xuyến, rung động với nhịp đập rộn ràng của con tim.

Vào một ngày xuân năm 1965, chiến sĩ Nguyễn Công Ích bắt đầu công việc thân thương của mình ở Phủ Chủ tịch. Anh nhớ mỗi lần cắt tóc cho Bác chỉ kéo dài 30 phút vào đầu giờ chiều. Sau đó Bác tự gội đầu rồi lại làm việc tiếp tục. Mỗi lần nhìn mái tóc của Bác bạc trắng theo thời gian, cùng những khó khăn trong cuộc chiến tranh chống đế quốc Mỹ; chiến sĩ Nguyễn Công Ích lại nặng lòng suy tư, càng thấy kính trọng và thương yêu Bác. Thế rồi anh chợt nghĩ tới việc lưu giữ lại những sợi tóc của Bác như muốn lưu giữ lại tình thương yêu và lịch sử của một con người, đã trọn đời hy sinh cho cách mạng và dân tộc nước nhà…

Vậy là tính tròn đã 30 lần trong suốt ba năm, anh đã gom lại những lọn tóc của Bác Hồ, lưu giữ bên mình. Chiến sĩ Nguyễn Công Ích đã đánh dấu theo ngày tháng để nhớ làm kỷ niệm thiêng liêng cho cuộc đời làm cách mạng của mình. Trong nhiều chuyến đi công tác, bao giờ bên túi áo phải của anh cũng mang theo một lọn tóc của Bác như một sự khích lệ trong con tim. Hình ảnh Bác luôn bên anh với tình cảm thân thương vô bờ…

Bộ đồ cắt tóc cho Bác Hồ - kỷ vật vô giá của cụ Ích

Lời của Bác sưởi ấm trái tim tôi

Gặp ông Ích những ngày này, thấy ông như lắng lại với những ký ức về một quãng thời trẻ trai và tràn ngập cảm xúc. Nhưng điều còn lại, sau những lọn tóc ấy là câu chuyện về tình cảm và sự quan tâm của Bác đối với mọi người. Ông Ích bồi hồi nhớ lại, lần nào sang Phủ Chủ tịch cắt tóc cho Bác cũng được Bác quan tâm thăm hỏi gia đình và bà con làng xóm. Mỗi lần là một câu chuyện đầy ắp tình cảm của Bác với người dân. Cho dù mỗi lần chỉ có 30 phút, nhưng tình cảm của Bác thật lớn lao.

Bác hỏi han đến cả những chiếc tem phiếu của từng người trong gia đình ông và bà con xung quanh trong thời kỳ khó khăn đó. Nào chuyện bố mẹ, chuyện vợ con cùng những vất vả gian khổ của bà con nông dân, mỗi khi phải đương đầu với thiên tai, lũ lụt. Thậm chí có lần Bác còn lệnh cho các cấp chính quyền kiểm tra và gia cố đê điều ở quê hương ông để điều tiết nước tưới tiêu cho những cánh đồng xung quanh. Tình cảm yêu thương và kính trọng Bác ngày một sâu sắc trong tâm hồn người chiến sĩ cảnh vệ Nguyễn Công Ích ngày ấy. Trong trái tim ông trào dâng tình cảm và quý trọng Bác. Những sợi tóc bạc theo năm tháng đáng trân trọng biết nhường nào.

Năm 1968, không còn được tiếp tục công việc cắt tóc cho Bác vì ông được cử đi trong Tổ bảo vệ đoàn Chính phủ và Đảng ta sang dự Hội nghị Paris, ký kết với Mỹ chấm dứt chiến tranh xâm lược ở Việt Nam. Lãnh đạo đoàn Chính phủ ta lúc đó là các cố vấn cao cấp Lê Đức Thọ và Xuân Thủy. Tuy theo đoàn công tác ở Pháp, ông Nguyễn Công Ích cùng mọi người vẫn theo dõi mọi diễn biến ở nước nhà và luôn nhớ tới Bác Hồ. Riêng ông vẫn mang theo những lọn tóc của Bác để làm nguồn an ủi và động viên trong mỗi công việc được trao.

Ông Ích không thể nào quên lời Bác chúc Tết 1969. Một lời chúc như kim chỉ nam có tính chiến lược cho cuộc chiến và ngay cả đối với những diễn biến phức tạp, đầy cam go đang diễn ra tại Paris. Đôi mắt ông Ích sáng lên khi đọc lại những câu thơ chúc tết của Bác năm ấy: “Vì độc lập, vì tự do, đánh cho Mỹ cút đánh cho Ngụy nhào”. Tình hình của phái đoàn ta đối với Mỹ cũng thể hiện điều đó, kiên quyết đánh đến cùng cho quân đội Mỹ cút khỏi nước ta. Hội nghị kéo dài đến mấy năm sau là vì vậy.

Rồi ông Ích mỉm cười nhớ lại cũng vào năm 1969, Bác còn gửi điện chúc tết cho những người đang tham gia hội nghị tại Paris, với những lời thơ rất lạc quan về chiến thắng giải phóng và thống nhất đất nước. Cho dù đã 45 năm trôi qua, nhưng ông Ích vẫn còn nhớ những lời kết bằng thơ của Bác: “Gà xuân túc tắc rạng đông. Đưa tin thắng trận cờ hồng bay cao”. Ông nhắc tôi năm 1969 là năm con Gà mà. Ông nhớ lắm, đôi mắt ông rưng rưng bởi chỉ một thời gian sau Bác đã ra đi vào cõi vĩnh hằng.

Những lọn tóc kỷ vật

Khi tôi hỏi về những kỷ vật trong 3 năm cắt tóc cho Bác Hồ, ông Ích bùi ngùi nói, đã đưa tất cả về với lịch sử cách mạng. Ông tặng tất cả những lọn tóc của Bác cùng những vật dụng tông-đơ, dao kéo cho Bảo tàng ngành Công an. Ông không muốn cất chúng cho riêng mình mà để cho mọi người đều được biết đến và trở nên gần gũi với Bác Hồ. Bởi chúng thuộc về lịch sử đất nước.

Nụ cười của ông Ích bỗng sáng lên trong những tiếng chim hót rộn ràng. Ông nói lúc này bỗng nhớ đến đàn chim trong vườn cây và nhà sàn Bác Hồ. Ngày nào chúng cũng bay về hót vang như thể vẫn nhìn thấy Bác đang cho đàn cá ăn bên hồ và dạo quanh vườn hoa.

Bài và ảnh Chung Tử