Niềm tin cải thiện, thách thức vẫn còn

Hiệu ứng từ tái cơ cấu TCTD

Đầu tuần này, Ngân hàng Thế giới (WB) công bố Báo cáo cập nhật tình hình kinh tế Việt Nam, được điểm lại mỗi 6 tháng. So với cách đây 1 năm, báo cáo cập nhật kinh tế của WB có những khác biệt và theo xu hướng tích cực. WB nhận định, GDP năm 2015 tăng trưởng cao hơn, ở mức 6-6,2%; đồng thời ghi nhận hoạt động kinh tế của Việt Nam 6 tháng đầu năm tiếp tục khởi sắc một phần nhờ hoạt động sôi động trong ngành chế biến chế tạo và xây dựng, một phần do sức cầu cải thiện và hỗ trợ của chính sách tiền tệ.

Cũng theo WB, điểm thay đổi đáng kể so với bản báo cáo công bố cùng kỳ năm ngoái là, hệ thống NH thời gian qua đã cải thiện niềm tin của người gửi tiền. WB lý giải, là do huy động tiền gửi ổn định và tiếp tục tăng trưởng; thanh khoản của hệ thống dư thừa. Niềm tin này còn được phản ánh qua giá cổ phiếu của nhiều NH niêm yết trong 6 tháng đầu năm đã có sự tăng trưởng khá ấn tượng. Cụ thể như giá cổ phiếu Vietcombank tăng 25%; VietinBank tăng 26% trong quý II/2015.

Bên cạnh đó, WB cũng đánh giá tích cực về điều hành chính sách tỷ giá của NHNN trong bối cảnh thị trường quốc tế có những biến động. Sau khi NHNN tái khẳng định sẽ không có bất kỳ điều chỉnh nào tới tỷ giá hối đoái giữa VND và USD trong năm nay, tỷ giá hối đoái tiếp tục biến động và giao dịch ở mức thấp trong biên độ +/-1%.

Gia tăng nợ công tạo thêm gánh nặng cho ngân sách

Một điểm đáng chú ý khác, WB ghi nhận những bước tiến tích cực trong tái cơ cấu hệ thống các TCTD trong 6 tháng vừa qua. “Sau một năm chậm chạp, tiến trình cải cách ngành NH đã được đẩy nhanh hơn trong 6 tháng đầu năm 2015, đặc biệt là về hợp nhất NH”, báo cáo cho biết.

Theo đó, khác với những năm trước, khi quá trình hợp nhất chủ yếu liên quan tới sáp nhập các NH nhỏ hơn và hoạt động yếu kém thì năm nay chứng kiến nhiều thương vụ mua lại các NH nhỏ của các NHTM Nhà nước lớn, như các thương vụ giữa BIDV và MHB; VietinBank và PG Bank, hay sắp tới là giữa Vietcombank và SaigonBank.

“Hơn thế nữa, thay vì cho phép các NH yếu kém tuyên bố phá sản, NHNN đã tiếp quản nhiều NH nhỏ hơn và bổ nhiệm lãnh đạo điều hành có kinh nghiệm của các NHTM Nhà nước vào các vị trí chủ chốt để thúc đẩy chuyển đổi vận hành. Chẳng hạn như VNBC vào tháng 2, OceanBank trong tháng 4… Ngoài ra, còn có một số ít thương vụ sáp nhập giữa các NHTM mạnh hơn như các thương vụ sáp nhập giữa Sacombank và Southern Bank, Maritime Bank và MDB. Đa số, nếu không nói là tất cả, các thương vụ M&A đều được các cơ quan điều tiết hỗ trợ nhằm mục tiêu hợp nhất hệ thống NH và giải quyết tình trạng sở hữu chéo giữa các NH, theo đó giảm một số rủi ro mang tính hệ thống”, WB đánh giá.

Tuy nhiên WB cũng lưu ý, những điểm nghẽn lớn nhất hiện nay là vấn đề xử lý nợ xấu và thách thức trong việc đạt được mục tiêu giảm tổng số NHTM xuống còn 15 - 17 NH vào năm 2017. Bên cạnh đó, việc đến nay chưa có NH nước ngoài nào tham gia trực tiếp vào một thương vụ M&A cũng cho thấy 2 khả năng: Một mặt là chưa có NH trong nước nào đủ hấp dẫn; Mặt khác, cơ chế và khuôn khổ pháp lý còn nhiều vấn đề nên chưa hỗ trợ quá trình tham gia của các NH nước ngoài.

Cảnh báo nợ công tăng nhanh

Cũng tại bản báo cáo cập nhật của WB, một lần nữa tổ chức này cảnh báo nợ công của Việt Nam đang tăng nhanh trong những năm gần đây, trong khi thời gian đáo hạn trung bình của trái phiếu Chính phủ tương đối ngắn. Điều này đang làm phát sinh rủi ro quay vòng nợ không khớp với kỳ hạn, tạo thêm gánh nặng lên ngân sách. Cùng với đó, nghĩa vụ nợ tiềm tàng từ DNNN cũng đang trở thành nguy cơ rủi ro tới tính bền vững của nợ công và tính ổn định của tài khóa. Tuy nhiên, vấn đề chưa đến mức “báo động”.

So sánh với trường hợp của Hy Lạp, Chuyên gia kinh tế trưởng của WB, ông Sandeep Mahajan phân tích: “Với Việt Nam, tài khóa vẫn ở trạng thái tốt, hỗ trợ tốt cho tăng trưởng trong bối cảnh cầu tư nhân còn yếu. Đấy cũng là một điểm khác biệt nữa. Nên những bài học của Hy Lạp cũng quan trọng với Việt Nam, nhưng rõ ràng Việt Nam ở vị thế rất khác so với Hy Lạp”. Nhưng về dài hạn, theo Giám đốc quốc gia WB tại Việt Nam, bà Victoria Kwakwa, Việt Nam vẫn phải chú ý đến nợ công, bởi nếu việc vay nợ để bù đắp cho chi tiêu thì sẽ tạo gánh nặng rất lớn về sau này.

Nhiều bài học từ Hy Lạp cũng được phía WB nêu để khuyến nghị chính sách cho Việt Nam. Bà Kwakwa lưu ý, vấn đề của Hy Lạp cho thấy bài học về việc có thông tin và thông tin minh bạch đóng vai trò quan trọng trong điều hành kinh tế. “Bởi một vấn đề không phải tự dưng phát sinh mà nó xuất hiện và lớn dần theo thời gian. Do đó, nếu có thông tin và thông tin minh bạch thì chúng ta sẽ có hướng để xử lý”, bà Kwakwa nói.

Bên cạnh đó, một bài học nữa từ Hy Lạp là độ tuổi về hưu ở nước này khá sớm. Điều này khiến cho gánh nặng ngân sách và tài khóa tăng lên. “Việt Nam có lẽ cũng đang ở trong tình trạng tương tự, nên cần xem trong tương lai, tăng tuổi làm việc lên để có một hệ thống lương hưu bền vững và đỡ gánh nặng cho ngân sách”, bà Kwakwa khuyến nghị.

Cùng cảnh báo với vấn đề nợ công, WB cũng lưu ý về sự chậm trễ trong tái cơ cấu, đặc biệt là đối với DNNN và đầu tư công; sự tham gia của khu vực tư nhân vào các dự án cơ sở hạ tầng; hay rủi ro của biến động kinh tế toàn cầu sẽ tiếp tục tác động đến Việt Nam…