Nông nghiệp Việt Nam hướng tới phát triển bền vững và xuất khẩu thăng hoa

Thành tích đáng kể nhưng chưa bền vững

Theo Bộ Nông nghiệp và Môi trường, trong tháng 9/2025, Việt Nam xuất khẩu 600 nghìn tấn gạo, đem về 288,4 triệu USD. Luỹ kế 9 tháng, tổng khối lượng và giá trị xuất khẩu gạo đạt 7 triệu tấn và 3,55 tỷ USD, tăng 0,1% về khối lượng nhưng giảm 18,5% về giá trị so với cùng kỳ năm 2024. Giá gạo xuất khẩu bình quân 9 tháng năm 2025 ước đạt 509 USD/tấn, giảm 18,6% so với cùng kỳ năm 2024.

Thực tế cho thấy, gạo Việt Nam đã vươn lên đứng top 3 thế giới về xuất khẩu, cà phê giữ vị trí số 2 toàn cầu, hồ tiêu chiếm tới 35 - 40% thị phần quốc tế, trong khi hạt điều nhiều năm dẫn đầu thế giới về chế biến và xuất khẩu. Những thành tích này đã khẳng định năng lực sản xuất vượt trội của nông nghiệp Việt Nam.

Những số liệu xuất khẩu đã khẳng định năng lực sản xuất vượt trội của nông nghiệp Việt Nam

Tuy nhiên, không ít lần, nông dân vẫn phải bán sản phẩm với giá rẻ khi thị trường dư thừa, thậm chí có tình trạng phải “giải cứu” nông sản. Nguyên nhân, theo nhiều chuyên gia, nằm ở sản xuất nhỏ lẻ, thiếu liên kết, chưa dự báo tốt nhu cầu thị trường và còn phụ thuộc nhiều vào xuất khẩu thô.

Ông Nguyễn Đình Tùng, Tổng giám đốc Công ty Vina T&T Group chia sẻ, xuất khẩu trái cây của Việt Nam đã có những bước tiến vượt bậc, nhưng vẫn còn hạn chế trong khâu chế biến và bảo quản sau thu hoạch. Khi sản phẩm dư cung, giá rớt mạnh, nông dân chịu thiệt thòi. Chúng ta cần tập trung nhiều hơn vào nâng cao chất lượng và đa dạng hóa sản phẩm chế biến sâu để gia tăng giá trị.”

Giải pháp để nông nghiệp bền vững

Theo TS. Đặng Kim Sơn, chuyên gia chính sách nông nghiệp, điểm yếu cố hữu là sản xuất theo phong trào. Khi giá một mặt hàng tăng, nông dân đổ xô vào trồng, dẫn tới dư thừa, mất cân đối cung cầu. Để tránh vòng luẩn quẩn được mùa mất giá, Nhà nước cần xây dựng hệ thống dự báo thị trường chính xác hơn, đồng thời quy hoạch vùng sản xuất theo lợi thế từng địa phương, gắn với nhu cầu thực tế của thị trường trong và ngoài nước.

Hiện nay, tỷ lệ nông sản Việt Nam qua chế biến sâu vẫn còn thấp, khoảng 30%, trong khi nhiều nước đã đạt 60–70%. Điều này khiến giá trị gia tăng chưa cao.

Ngành Nông nghiệp cần chuyển mục tiêu từ sản lượng sang nâng cao giá trị

Ông Trần Công Thắng, Viện trưởng Viện Chiến lược, chính sách nông nghiệp và môi trường cho rằng, đầu tư vào chế biến và logistics là chìa khóa để nâng giá trị xuất khẩu. Khi có hệ thống kho lạnh, trung tâm logistics và công nghệ bảo quản hiện đại, chúng ta không chỉ giảm tổn thất sau thu hoạch mà còn nâng cao khả năng cạnh tranh.

Thực tế cho thấy nhiều mặt hàng nông sản Việt Nam vẫn phụ thuộc lớn vào một số thị trường truyền thống như Trung Quốc, Mỹ, EU. Khi các thị trường này thay đổi chính sách, doanh nghiệp dễ bị động. Do đó, việc mở rộng sang Trung Đông, Nam Á, châu Phi là hướng đi cần thiết. Đồng thời, việc xây dựng thương hiệu quốc gia cho các mặt hàng chủ lực cũng là bước đi dài hạn. Ông Đoàn Nguyên Đức, Chủ tịch HAGL Agrico chia sẻ, không chỉ bán sản phẩm, chúng ta phải bán cả thương hiệu Việt Nam. Một khi thương hiệu được khẳng định, giá trị nông sản sẽ tăng lên gấp nhiều lần.

Nông nghiệp thông minh đang trở thành xu hướng toàn cầu. Việt Nam đã bắt đầu ứng dụng công nghệ IoT, blockchain trong quản lý mùa vụ, truy xuất nguồn gốc, song quy mô còn nhỏ. Ông Nguyễn Lâm Viên, Chủ tịch Vinamit nhận định, chúng ta phải coi công nghệ là nền tảng để bứt phá. Việc số hóa chuỗi cung ứng, ứng dụng thương mại điện tử và blockchain không chỉ giúp minh bạch thông tin mà còn tăng niềm tin của người tiêu dùng quốc tế.

Mô hình hợp tác xã nông nghiệp là cầu nối giữa nông dân và doanh nghiệp. Khi có sự liên kết chặt chẽ, nông dân không còn lo bị ép giá, trong khi doanh nghiệp đảm bảo được nguồn cung ổn định. Nhà nước cần hỗ trợ chính sách tín dụng ưu đãi cho nông dân và hợp tác xã khi tham gia liên kết chuỗi. Đây là cách để tạo niềm tin và khuyến khích người dân gắn bó với mô hình sản xuất bền vững.

Song song với phát triển cần gắn với môi trường và an sinh xã hội Bền vững không chỉ là kinh tế, mà còn là môi trường và xã hội. Sản xuất hữu cơ, giảm hóa chất, phát triển kinh tế tuần hoàn là xu hướng tất yếu. Một số doanh nghiệp đã tái sử dụng phụ phẩm nông nghiệp để làm phân bón, thức ăn chăn nuôi, vừa tiết kiệm chi phí vừa giảm phát thải. Ngoài ra, việc xây dựng quỹ bình ổn giá nông sản hoặc bảo hiểm nông nghiệp cũng cần được nghiên cứu để giảm rủi ro cho nông dân.

Có thể nói, chìa khóa để nông nghiệp Việt Nam phát triển bền vững và xuất khẩu thăng hoa nằm ở việc chuyển từ mục tiêu sản lượng sang mục tiêu giá trị. Nếu trước đây chúng ta chạy theo “sản xuất nhiều để xuất khẩu nhiều” thì nay cần tập trung vào chất lượng, chế biến, thương hiệu và thị trường đa dạng.