Sản xuất nông sản theo hướng giảm phát thải, giá bán tăng từ 10-25%

Trước áp lực gia tăng phát thải khí nhà kính, Việt Nam đang khẩn trương xây dựng lộ trình xanh hóa nông nghiệp

Áp lực từ phát thải

Việt Nam đang đứng trước một thách thức lớn về môi trường: lượng phát thải khí nhà kính (KNK) tăng gần gấp đôi chỉ sau 10 năm, đạt 454,6 triệu tấn CO₂ tương đương vào năm 2020. Trong đó, nông nghiệp chiếm một phần đáng kể với 116,51 triệu tấn, và đặc biệt, lĩnh vực trồng trọt đóng góp tới 80% tổng phát thải của ngành. Con số đáng báo động này, được Viện Môi trường Nông nghiệp công bố tại Hội nghị tham vấn “Đề án sản xuất trồng trọt giảm phát thải giai đoạn 2025-2035” tổ chức ngày 30/7/2025.

Ông Hoàng Trung - Thứ trưởng Bộ Nông nghiệp và Môi trường cho biết, nguyên nhân chính của tình trạng phát thải cao trong trồng trọt là do tập quán canh tác lúa nước ngập liên tục, sử dụng phân bón chưa hiệu quả và thiếu phương án xử lý rơm rạ sau thu hoạch, dẫn đến phát thải khí metan (CH₄) - một loại KNK có tiềm năng gây hiệu ứng nhà kính cao hơn CO₂.

Theo Thứ trưởng Hoàng Trung, nếu không có giải pháp tổng thể, các thực hành canh tác cũ sẽ không chỉ ảnh hưởng xấu tới môi trường mà sản xuất nông sản của Việt Nam sẽ gặp nhiều rào cản từ thị trường quốc tế khi các yêu cầu về giảm phát thải, chứng nhận bền vững và truy xuất dấu vết carbon ngày càng khắt khe. Điều này cho thấy, việc giảm phát thải không chỉ là trách nhiệm môi trường mà còn là yếu tố sống còn để nông sản Việt Nam giữ vững và mở rộng thị phần trên trường quốc tế.

Nhằm giải quyết vấn đề này, Bộ Nông nghiệp và Môi trường đã xây dựng dự thảo “Đề án sản xuất trồng trọt giảm phát thải giai đoạn 2025-2035”. Đây không chỉ là một kế hoạch hành động mà còn là lời cam kết mạnh mẽ của ngành nông nghiệp Việt Nam trong việc đồng hành cùng thế giới trên hành trình đạt phát thải ròng bằng “0” vào năm 2050.

Mục tiêu chung của Đề án là triển khai đồng bộ các giải pháp nhằm thúc đẩy chuyển đổi hệ thống sản xuất trồng trọt theo hướng phát thải thấp, thích ứng với biến đổi khí hậu, nâng cao thu nhập, cải thiện sinh kế cho người dân và phát triển bền vững. Qua đó, đề án hướng tới nâng cao năng lực cạnh tranh ngành hàng trồng trọt, đảm bảo an ninh lương thực quốc gia, từng bước hình thành nền nông nghiệp sinh thái, hiện đại, có khả năng chống chịu tốt trước tác động của biến đổi khí hậu.

Theo bà Nguyễn Thị Thu Hương - Phó Cục trưởng Cục Bảo vệ thực vật và Trồng trọt (Bộ Nông nghiệp và Môi trường), đề án phấn đấu đến năm 2035, lĩnh vực trồng trọt sẽ góp phần quan trọng vào mục tiêu giảm 30% tổng lượng phát thải khí metan, giảm ít nhất 10% tổng lượng phát thải khí nhà kính so với năm cơ sở 2020.

Thứ hai, xây dựng và phát triển nhãn hiệu “Phát thải thấp” cho các sản phẩm trồng trọt. Thứ ba, triển khai ít nhất 15 mô hình sản xuất giảm phát thải có khả năng nhân rộng và thí điểm ít nhất 5 mô hình canh tác có khả năng phát triển tín chỉ carbon.

Các mục tiêu khác bao gồm xây dựng các gói kỹ thuật sản xuất giảm phát thải, hình thành cơ sở dữ liệu phát thải, đào tạo cán bộ kỹ thuật và nông dân, cũng như xây dựng tài liệu truyền thông để thúc đẩy chuyển đổi hành vi sản xuất.

Cơ hội mở rộng đầu ra

Thứ trưởng Hoàng Trung nhấn mạnh rằng tác động kinh tế, môi trường và xã hội của Đề án sẽ rất rõ rệt. Việc áp dụng các kỹ thuật như tưới ngập khô xen kẽ (AWD), quản lý phân bón hợp lý, và sử dụng vật tư có nguồn gốc sinh học sẽ giúp giảm chi phí đầu vào từ 5-15% so với canh tác thông thường, đặc biệt rõ rệt trong cây lúa, mía, cà phê.

Quan trọng hơn, sản xuất nông sản theo hướng giảm phát thải, có truy xuất nguồn gốc carbon và chứng nhận môi trường sẽ mở ra cánh cửa tiếp cận các thị trường có giá trị cao như EU, Nhật Bản, Bắc Mỹ, với giá bán tăng từ 10-25% so với sản phẩm thông thường. Về mặt môi trường, nếu triển khai hiệu quả các giải pháp tổng thể từ Đề án, Việt Nam có thể giảm được 8-11 triệu tấn CO₂ tương đương mỗi năm.

Đề án còn mang lại lợi ích kép khi giúp cải thiện độ phì đất, hạn chế suy thoái tài nguyên, giảm ô nhiễm môi trường do đốt phế phụ phẩm. Đồng thời, tăng thu nhập và ổn định sinh kế cho nông dân, tạo việc làm cho phụ nữ và người trẻ, góp phần giữ chân lao động nông thôn.

Từ góc độ địa phương, bà Lương Thị Kiểm, Phó Giám đốc Sở Nông nghiệp và Môi trường TP. Hải Phòng chia sẻ kinh nghiệm triển khai các biện pháp sử dụng rơm rạ để trồng cây vụ đông, thúc đẩy chuyển đổi canh tác lúa để giảm phát thải. Hải Phòng luôn mong muốn được tham gia đề án và đề nghị các nội dung cần được thống nhất, có tính pháp lý và cơ chế chính sách phù hợp để đảm bảo tính khả thi.

Đại diện doanh nghiệp, ông Lê Văn Phương, Tổng Giám đốc Công ty Cổ phần Mía đường Lam Sơn (Lasuco Group) cho hay, ngành mía đường đang nắm giữ tiềm năng lớn trong chiến lược giảm phát thải. Cây mía là cây năng lượng, với khả năng tận dụng toàn bộ phụ phẩm để sản xuất nhiên liệu sinh học, điện sinh khối và khí biogas. Ông Phương đề xuất xây dựng cơ chế tín chỉ carbon tự nguyện và điều chỉnh giá mua điện từ bã mía để khuyến khích doanh nghiệp đầu tư chuyển đổi xanh.

Bà Nguyễn Thị Thu Hương, Phó Cục trưởng Cục Bảo vệ thực vật và Trồng trọt thừa nhận những thách thức lớn để đạt được mục tiêu này. Bà chỉ ra rằng phần lớn nông dân và cả cán bộ quản lý nông nghiệp vẫn thiếu kiến thức và nhận thức rõ ràng về vai trò của việc giảm phát thải KNK, đặc biệt là mê-tan, và các biện pháp giảm thiểu cũng chưa được phổ cập đầy đủ. Ngoài ra, vấn đề tài chính là một điểm nghẽn lớn khi nông dân thiếu vốn, thiếu cơ chế hỗ trợ chuyển đổi và khó tiếp cận thị trường tín chỉ carbon do thiếu hướng dẫn cụ thể.

Để tháo gỡ nút thắt, bà Hương đề xuất các giải pháp mang tính hệ thống như kiện toàn cơ cấu tổ chức, bổ sung nhân lực chuyên trách, tăng phân cấp cho địa phương, ứng dụng công nghệ số trong giám sát phát thải, tái cơ cấu sản xuất theo chuỗi giá trị, và đa dạng hóa nguồn vốn đầu tư.