Châu Phi - thị trường mới giàu tiềm năng cho nông sản Việt

Lợi thế cạnh tranh của nông sản Việt Nam

Châu Phi hiện có dân số hơn 1,4 tỷ người và dự kiến vượt 2,5 tỷ người vào năm 2050. Đây là một trong những khu vực có tốc độ tăng trưởng nhanh nhất thế giới, kéo theo sự gia tăng mạnh mẽ của tầng lớp trung lưu và nhu cầu tiêu dùng. Dù kim ngạch xuất nhập khẩu song phương giữa Việt Nam và Châu Phi năm 2024 đạt khoảng 4 tỷ USD xuất khẩu và 5,5 tỷ USD nhập khẩu, nhưng con số này vẫn còn khá khiêm tốn với nhiều quốc gia, cho thấy dư địa hợp tác còn rất lớn. Đơn cử, Senegal, một đối tác quan trọng ở Tây Phi, chỉ chiếm gần 1% tổng thương mại hai chiều với Châu Phi.

Các quốc gia Châu Phi đang có nhu cầu lớn về các mặt hàng nông sản, lương thực thực phẩm, hàng tiêu dùng thiết yếu, máy móc thiết bị phục vụ sản xuất nông nghiệp và vật liệu xây dựng. Đây đều là những lĩnh vực mà Việt Nam có thế mạnh vượt trội.

Trong khi đó, Việt Nam là một trong những nhà xuất khẩu nông sản hàng đầu thế giới về gạo, cà phê, hạt tiêu, hạt điều và thủy sản. Năm 2024, Việt Nam đạt xuất siêu nông sản gần 18 tỷ USD, với gạo Việt đã có mặt tại hơn 150 quốc gia và vùng lãnh thổ. Bên cạnh đó, ngành công nghiệp chế biến, dệt may, điện tử và hàng gia dụng của Việt Nam cũng phát triển mạnh mẽ, có khả năng cung ứng đa dạng chủng loại hàng hóa với chất lượng ngày càng cao.

Các chuyên gia kinh tế nhận định rằng Châu Phi là thị trường có sức mua ngày càng lớn, tỷ suất lợi nhuận cao và đặc biệt không đặt ra những rào cản kỹ thuật quá khắt khe như Liên minh Châu Âu (EU). Điều này tạo điều kiện thuận lợi cho hàng hóa Việt Nam. Tiến sĩ Phan Chí Hiếu, Chủ tịch Viện Hàn lâm Khoa học Xã hội Việt Nam, nhấn mạnh rằng khi Hiệp định Thương mại Tự do Lục địa Châu Phi (AfCFTA) được triển khai đầy đủ, Việt Nam sẽ có cơ hội lớn để đẩy mạnh xuất khẩu vào khu vực này do hàng hóa hai bên có tính bổ sung cao, không cạnh tranh trực tiếp.

Người tiêu dùng Châu Phi đánh giá cao chất lượng và giá thành hàng Việt Nam, đặc biệt là những sản phẩm có nguồn gốc tự nhiên, thân thiện môi trường và phù hợp với nhu cầu tiêu dùng trong khu vực. Ông Hoàng Đức Nhuận, Tham tán thương mại Việt Nam tại Algeria, cho biết các quốc gia Bắc Phi như Algeria, Tunisia có nhu cầu nhập khẩu lớn các mặt hàng nông sản, thủy sản thế mạnh của Việt Nam như cà phê thô, hạt tiêu, hạt điều nhân, cơm dừa, cá tra, ba sa, tôm đông lạnh. Trong khi đó, các nước Tây Phi như Senegal cần nhiều gạo, hạt tiêu, bánh kẹo và sản phẩm ngũ cốc.

Đáng chú ý, trong khuôn khổ chuyến thăm chính thức Senegal của Chủ tịch Quốc hội Trần Thanh Mẫn, Thứ trưởng Bộ Công Thương Nguyễn Sinh Nhật Tân đã ký Bản ghi nhớ về thương mại gạo với Bộ trưởng Bộ Công Thương Senegal Serigne Gueye Diop, theo đó Việt Nam sẽ cung cấp 100.000 tấn gạo mỗi năm cho Senegal. Thỏa thuận này không chỉ góp phần đảm bảo an ninh lương thực cho Senegal mà còn tăng cường quan hệ kinh tế thương mại, đa dạng hóa thị trường và tìm thêm đầu ra cho ngành lúa gạo Việt Nam.

Rào cản và giải pháp

Tuy nhiên, chinh phục thị trường Châu Phi không phải là điều dễ dàng. Khoảng cách địa lý xa, chi phí vận chuyển cao, thiếu thông tin thị trường và khung pháp lý chưa hoàn chỉnh là những thách thức lớn. Tình trạng thanh toán quốc tế chưa ổn định, cơ sở hạ tầng logistics còn yếu và rủi ro chính trị tại một số quốc gia cũng là những yếu tố mà doanh nghiệp cần tính toán kỹ lưỡng.

Để vượt qua những rào cản này, Việt Nam cần xây dựng chiến lược tiếp cận thị trường có trọng điểm, kết hợp xúc tiến thương mại, quảng bá thương hiệu và tăng cường hiện diện ngoại giao – thương mại. Các hiệp hội ngành hàng và doanh nghiệp cần chủ động tham gia hội chợ, triển lãm, thiết lập kênh phân phối và tìm kiếm đối tác lâu dài tại địa phương.

Nhiều doanh nghiệp Việt Nam đã bắt đầu khai thác thị trường Châu Phi, tiêu biểu như PAN Group, Vinamilk, Hòa Phát, Hapro, Intimex, Angimex. Ngoài ra, PVN và Viettel cũng đã đầu tư sản xuất, kinh doanh tại Algeria và Mozambique. Tuy nhiên, số lượng doanh nghiệp Việt Nam hiện diện tại Châu Phi vẫn còn khiêm tốn so với tiềm năng.

Để tăng cường hiệu quả, các chuyên gia khuyến nghị cần sớm thiết lập trung tâm logistics hoặc kho hàng trung chuyển tại các quốc gia đầu mối như Senegal, Nam Phi, Maroc nhằm rút ngắn thời gian giao hàng và giảm chi phí. Đồng thời, đẩy mạnh hợp tác ngân hàng, bảo hiểm và các dịch vụ hỗ trợ xuất nhập khẩu.